مقصود از عالین در آیه ۷۵ سوره صاد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیه،
شیطان،
حضرت آدم (علیه‌السّلام)،
سجده،
قرآن.
پرسش: آیا غیر از شیطان کسانی دیگر بودند که بر حضرت آدم (علیه‌السّلام) سجده نکردند؟
پاسخ اجمالی: برخی معتقدند کلمه عالین در آیه اشاره به فرشتگانی در آسمان دارد که مورد خطاب آیه در امر به سجده بر حضرت آدم نبودند که این بیان صحیح نیست، چراکه آیه عمومیت دارد بر این‌که تمام
ملائکه مامور به سجده بر حضرت آدم (علیه‌السّلام) بودند. برخی نیز معتقدند کلمه عالین اشاره به مخلوقاتی عالی مقام دارد که مقامشان بالاتر از آن است که برای آدم سجده کنند، آنان بندگانی هستند مستغرق در توجه به سوی پروردگار، و هیچ چیزی را به جز او درک نمی‌کنند.
در آیاتی از قرآن به سجده نکردن شیطان تصریح شده است؛
مانند این آیه شریفه: «قالَ یا اِبْلِیسُ ما مَنَعَکَ اَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِیَدَیَّ اَسْتَکْبَرْتَ اَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ؛
گفت: ای
ابلیس! چه چیز مانع تو شد که بر مخلوقی که با قدرت خود او را آفریدم سجده کنی؟! آیا
تکبّر کردی یا از برترینها بودی؟!
[برتر از این‌که فرمان سجود به تو داده شود!
].»
جمله «اَسْتَکْبَرْتَ اَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ»
استفهام توبیخی است،
لذا معنای آیه این است: آیا سجده نکردنت از این بابت است که عارت می‌شد، و خود را از این کار بزرگتر می‌دانستی؟ و یا این‌که به راستی شان تو اجل از این عمل بود و تو از کسانی بودی که قدر و منزلتشان بالاتر از آن است که مامور به سجده بر آدم شوند؟
مفسران در مورد کلمه «عالین» در این آیه بحث‌هایی مطرح کرده‌اند:
۱. مراد از «علوّ» هم همان
استکبار است، هم‌چنان که در آیه «وَ اِنَّ فِرْعَوْنَ لَعالٍ فِی الْاَرْضِ»
به همین معنا است.
قائلین به این دیدگاه، در جواب به اشکالی که می‌گوید معنا ندارد که بگوییم «آیا تو استکبار کردی و یا از مستکبرین بودی»، گفته‌اند: هیچ ایرادی ندارد؛ چون اوّلی راجع به زمان سجده است، و دوّمی راجع به ما قبل آن، و معنای آیه این است که: «آیا از این‌که امر به سجده‌ات کردیم دچار استکبار شدی، و یا آنکه از قبل مستکبر بودی؟»
در رد این
تفسیر باید گفت: این بیان با مقتضای مقام نمی‌سازد. مقتضای مقام این است که ابلیس را دارای استکبار معرفی کند، نه این‌که زمان استکبار او را معیّن کند که قدیمی است و یا تازه.
۲. مراد از کلمه «عالین» ملائکه آسمان است؛ چون آن ملائکه که مامور به سجده برای آدم شدند، ملائکه زمین بودند.
این بیان هم صحیح نیست، چراکه آیه عمومیت دارد بر این‌که تمام ملائکه مامور به سجده بر حضرت آدم (علیه‌السّلام) بودند.
۳. بعضی از مفسرین از کلمه «عالین» استفاده کرده‌اند که: معلوم می‌شود خدای تعالی مخلوقاتی عالی دارد که مقامشان بالاتر از آن است که برای آدم سجده کنند، بندگانی هستند مستغرق در توجه به سوی پروردگارشان، و هیچ چیزی را به جز او درک نمی‌کنند. در تایید این تفسیر روایتی نیز وارد شده است:
ابو‌سعید خدری گفت: حضور
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودم شخصی معنای آیه «اَسْتَکْبَرْتَ اَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ» را از آن‌حضرت پرسید و گفت: ای رسول خدا! بزرگواران و آنهائی که دارای مرتبه بلند و مقام شامخ هستند چه اشخاصی می‌باشند که از فرشتگان برتر و بالاترند؟ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در جواب فرمود: «من و
علی و
فاطمه و
حسن و
حسین هستیم که در
سرادق عرش پروردگار مشغول
سبیح خدای تعالی بودیم و فرشتگان تسبیح می‌نمودند پروردگار را به وسیله تسبیح ما پیش از آنکه آدم را بیافریند به دو هزار سال و وقتی آدم آفریده شد امر نشدند فرشتگان به سجده کردن آدم مگر برای خاطر ما. پروردگار در مقام توبیخ به شیطان فرمود: آیا تو از آن اشخاصی بودی که نام‌هایشان در سرادق عرش نوشته شده؟ ما راه خدا هستیم به واسطه ما مردم هدایت می‌شوند، هر کس ما را دوست بدارد خدا او را دوست داشته و داخل
بهشت گرداند و هر آنکه ما را
دشمن بدارد خداوند دشمن اوست و او را در
دوزخ وارد کند و دوست نمی‌دارد ما را مگر آنهائی که
حلال‌زاده و پاک و پاکیزه هستند».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مقصود از عالین در آیه ۷۵ سوره صاد» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۱/۱۹.
