• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مقبولات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: مقبولات، صناعات خمس‌، استدلال، قیاس، یقینیات، قیاس جدلی.
پرسش: تعریف مقبولات چیست؟ و در کجای صناعت منطقی به‌کار می‌رود؟
پاسخ: مقبولات به قضایایی گفته می‌شود که فرد به جهت اعتماد به دیگری آن‌ را می‌پذیرد.

مقبولات در بحث صناعات خمس‌ در صناعت جدل کاربرد دارد.


منطق علمی است که به ما نحوه‌ی‌ درست فکر کردن را می‌آموزد و ذهن را از خطای در فکر کردن مصون می‌دارد. هنگام فکر کردن، ذهن حرکتی در معلومات می‌کند و با چینش آنها به مطلوب دست می‌یابد.
[۱] مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۸، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    
[۲] مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۲۴، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    


۱.۱ - شرایط مصونیت از خطای در فکر کردن

پس برای این‌که بخواهیم از خطای در فکر کردن مصون بمانیم:
اولاً: باید از معلومات صحیح (معلوماتی که از نظر ماده و محتوا درست باشند) استفاده کنیم؛
ثانیاً: به‌صورت درست چیده شوند. بخشی از منطق که در آن از چینش معلومات بحث می‌شود، «منطق صوری»
[۳] در منطق صوری، فکر یا استدلال به‌لحاظ چینش مقدمات به قیاس، تمثیل و اسقرا تقسیم می‌شود؛ هدف اصلی منطق فقط با «قیاس» تأمین می‌شود؛ زیرا قیاس تنها چینشی است که می‌تواند یقین‌آور باشد.
و بخشی که از خود مواد و محتوای معلومات بحث می‌کند، «منطق مادی» یا «صناعات خمس» نامیده می‌شود.
[۴] مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۳۲۴ و ۳۲۵، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    


۱.۲ - اقسام استدلال و حجت به‌لحاظ مواد

در منطق مادی یا صناعات خمس، استدلال و حجت، را به لحاظ مواد و محتوای مقدمات که آیا یقینی‌اند یا مشهور یا مسلم و یا مخیل و غیره به اقسامی تقسیم می‌کنند؛ زیرا هریک از این مقدمات نتیجه خاصی را به‌بار می‌آورند.

۱.۳ - اقسام استدلال و قیاس به‌لحاظ نتیجه‌

و به‌لحاظ نتیجه‌ای که می‌دهند، ‌استدلال و قیاس را به «برهانی»، «جدلی»، «خطابی» و «شعری» تقسیم می‌کنند.
[۵] مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۳۵۵، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    


۱.۴ - قیاس برهانی

قیاس «برهانی» قیاسی است که مقدمات آن «یقینیات» باشند.

۱.۵ - یقینیات

«یقینیات» به قضایایی گفته می‌شود که احتمال کذب آن وجود ندارد و صحت آن هرگز از بین نمی‌رود.

۱.۶ - مصداق‌های یقینیات

«یقینیات» خود مصادیقی دارد که عبارتند از: اولیات، مشاهدات، تجربیات، متواترات، حدسیات و فطریات؛ بنابر این «متواترات» در بخش «برهان» از صناعات خمس کاربرد دارند.
[۶] مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۳۲۸، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    


۱.۷ - قیاس جدلی

قیاس «جدلی»، قیاسی است که از ظنیات تشکیل شده باشد و مقدمات آن شامل مشهورات، مسلمات و مقبولات می‌شود. بنابراین «مقبولات» در صناعت جدل به‌کار می‌رود.
[۷] مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۳۹۰ و ۳۹۱، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    



مقبولات به قضایایی گفته می‌شود که از روی اعتماد به غیر، مورد پذیرش واقع می‌شوند.
[۸] شیخ اشراق، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه، هانری کربن، نصر، سید حسین، حبیبی، نجفقلی، ج ‌۴، ص ۱۷۸، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
[۹] مولی عبدالله بن شهاب‌الدین الحسین الیزدی، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص ۱۱۲، موسسة النشر الاسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق.
[۱۰] قطب‌الدین الرازی، تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الرسالة الشمسیة، ص ۴۶۴، انتشارات بیدار، قم، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.

خواه این اعتماد عقلانی باشد یا عقلایی و یا هیچ‌کدام؛ یعنی ممکن است فرد از روی برهان به صدق گفتار قائلی برسد (مثل صدق نبیّ) یا همانند سایر عقلا آن را بپذیرد و یا اصلاً هیچ دلیل عقلانی و عقلایی‌ای برای پذیرش آن نداشته باشد و صرفاً آن را قبول دارد.

۲.۱ - وجود اختلاف در مقبولات

در تعریف مقبولات اختلافاتی هم وجود دارد:

۲.۱.۱ - اول

به‌عنوان نمونه، برخی از اهل منطق تقلید‌ی بودن را در مقبولات شرط می‌دانند
[۱۱] مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۳۵۲، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    


۲.۱.۲ - دوم

یا برخی در تعریف آن گفته‌اند: «مقبولات، آراء افرادی است که دارای مرتبه بالا هستند و فرد به جهت بالاتر بودن رتبه آنان، سخنشان را می‌پذیرد».
[۱۲] طوسی، خواجه نصیرالدین، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، ج ‌۱، ص ۲۲۴، نشر البلاغة، قم، چاپ اول، ۱۳۷۵ش؛ «و قیل المأخوذات إما بتسلیم ممن هو أعلی مرتبة و هو المقبولات، أو ممن هو أدنی مرتبة و هو الموضوعات فی مبادئ العلوم، أو ممن هو مقابل و هو الواقعة فی المجادلات، و الأخیران هما التقریریات و الباقی ظاهر».
که این تعریف با تعریف مشهور در مواردی معارض است؛ مثلاً شامل این‌که یک حکیم قول شاعر‌ی را (به‌صورت غیربرهانی) بپذیرد نمی‌شود.


۱. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۸، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    
۲. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۲۴، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    
۳. ↑ در منطق صوری، فکر یا استدلال به‌لحاظ چینش مقدمات به قیاس، تمثیل و اسقرا تقسیم می‌شود؛ هدف اصلی منطق فقط با «قیاس» تأمین می‌شود؛ زیرا قیاس تنها چینشی است که می‌تواند یقین‌آور باشد.
۴. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۳۲۴ و ۳۲۵، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    
۵. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۳۵۵، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    
۶. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۳۲۸، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    
۷. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۳۹۰ و ۳۹۱، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    
۸. ↑ شیخ اشراق، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه، هانری کربن، نصر، سید حسین، حبیبی، نجفقلی، ج ‌۴، ص ۱۷۸، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
۹. ↑ مولی عبدالله بن شهاب‌الدین الحسین الیزدی، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص ۱۱۲، موسسة النشر الاسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق.
۱۰. ↑ قطب‌الدین الرازی، تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الرسالة الشمسیة، ص ۴۶۴، انتشارات بیدار، قم، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
۱۱. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه فیاضی، ص ۳۵۲، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۸ق.    
۱۲. ↑ طوسی، خواجه نصیرالدین، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، ج ‌۱، ص ۲۲۴، نشر البلاغة، قم، چاپ اول، ۱۳۷۵ش؛ «و قیل المأخوذات إما بتسلیم ممن هو أعلی مرتبة و هو المقبولات، أو ممن هو أدنی مرتبة و هو الموضوعات فی مبادئ العلوم، أو ممن هو مقابل و هو الواقعة فی المجادلات، و الأخیران هما التقریریات و الباقی ظاهر».


پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : مسائل منطقی | منطق
جعبه ابزار