• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

معراج السعادة

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: معراج السعادة، جامع السعادات.
پرسش: تفاوت بین کتاب‌های «معراج السعادة» و «جامع السعادات» در چیست و مطالعه کدام‌یک برای دانش‌جویان مفیدتر است؟
پاسخ: «جامع السعادات»، کتابی است در اخلاق که مُلا محمدمهدی نراقی از حُکما و فقهای قرن دوازدهم و سیزدهم (متوفی ۱۲۰۹) آن‌ را به زبان عربی نوشته است و به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. کتاب «معراج السعادة» تألیف ملا احمد نراقی (متوفی ۱۲۴۴) فرزند ملا محمدمهدی نراقی را از جهتی می‌توان تلخیص فارسی کتاب جامع السعادات دانست که در آن مباحث اخلاقی با عباراتی واضح بیان شده تا همه مردم از آن بهره‌مند شوند. در‌عین‌حال معراج السعاده فقط ترجمه و تلخیص جامع السعادات نیست؛ بلکه در بیان مطالب تفاوت‌هایی با آن دارد. تفاوت عمده جامع السعادات و معراج السعاده آن است که جامع السعادات دارای رویکردی علمی است و در آن استدلال و ارائه برهان بیشتر به چشم می‌خورد؛ اما معراج السعادة دارای رویکردی علمی خطابی است. به همین جهت، می‌توان «معراج السعادة» را از کتاب‌های مناسب و آسانی برای مطالعه دانش‌جویان در زمینه علم اخلاق و شناخت رذائل و فضائل اخلاقی دانست.





۱.۱ - موضوع

«جامع السعادات»، کتابی است در اخلاق.

۱.۲ - مؤلف

مُلّا محمد مهدی نراقی از حُکما و فقهای قرن دوازدهم و سیزدهم (متوفی ۱۲۰۹)
[۱] آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ‌۵، ص ۵۸، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.
آن‌ را به زبان عربی نوشته است.

۱.۳ - تألیفات نراقی

محقق نراقی در مقدمات علوم شرعی، فقه، اصول فقه و رجال استاد مسلّم و در علم اخلاق و فلسفه‌ الهی مسلط و در فنون ریاضی صاحب نظر بود و در جمیع این علوم تألیفات و آثاری پدید آورد.

۱.۴ - هدف از تألیف جامع ‌السعادات

جامع ‌السعادات، به تصریح مؤلف، یک بخش از حکمت عملی قدیم، یعنی اخلاق را دربر می‌گیرد و درباره سایر بخش‌ها، یعنی تدبیر منزل و سیاست مُدن، سخن نمی‌گوید؛ زیرا غرض وی از تألیف آن تنها بحث در چگونگی اصلاح نفس و تهذیب اخلاق بوده است.
[۳] نراقی، ملا محمدمهدی‌، جامع السعادات‌، مقدمه مؤلف، ج ۱، ص ۳۴ ـ ۳۵، اعلمی‌، بیروت، چاپ چهارم، بی‌تا.


۱.۵ - مراد نراقی از وضع قوانین و ارسال رُسُل

مؤلف «جامع السعادات» بر این باور بود که مقصود از وضع قوانین و ارسال رُسُل آن است که آدمیان از مرتبه حیوانات و شیاطین بیرون آیند و به روضات علیین نایل شوند و این مقصود تحقق پیدا نمی‌کند، مگر با رهایی (تخلیه) از رذایل و آراسته شدن (تحلیه) به فضایل اخلاقی. این تزکیه مشروط بر شناسایی خصلت‌های ویرانگر خلق‌و‌خوی نجات‌بخش و آشنایی با اسباب آنها و چگونگی درمان صفات مُهلک اخلاقی است و چنین امری همان حکمت حقیقی است که خداوند اهلش را ستوده و دانستن آن ضروری است. این حکمت راستین موجب حیات حقیقی و سعادت سرمدی است.
[۴] نراقی، ملا محمدمهدی‌، جامع السعادات‌، مقدمه مؤلف، ج ۱، ص ۳۴، اعلمی‌، بیروت، چاپ چهارم، بی‌تا.


۱.۶ - توجه به برخی متون متقدم در علم اخلاق

ملا محمدمهدی نراقی در تألیف «جامع السعادات» به برخی متون متقدم در علم اخلاق توجه داشته است؛ چنان‌که در مباحث باب اول (مباحث مقدماتی علم اخلاق) و باب دوم (در بیان اقسام اخلاق)، گاه از حکمای پیشین (مانند فیثاغورس، افلاطون، ارسطو و ابوعلی مسکویه) و دیگر حکما نقل قول شده است.

۱.۷ - علت اهمیت کتاب جامع السعادات

اهمیت کتاب جامع السعادات بیشتر از این حیث است که مؤلف خُلقیاتی برجسته و روحیه‌ای سرشار از ایمان داشته و اهل عمل صالح بوده است که هر کسی به مطالعه جامع السعادات بپردازد، این روح ایمانی را درک می‌کند.

۱.۸ - ویژگی

به‌طور‌کلی، در کتاب‌های اخلاق قبل از «جامع السعادات» یا صرفاً جنبه‌های عقلی نظری و فلسفی منظور بوده؛ مانند: کتاب «اخلاق ناصری» خواجه نصیرالدین طوسی، یا جنبه‌های دینی و عملی غلبه داشته است؛ مانند: «احیاء علوم الدین»، ابوحامد غزالی، اما کتاب «جامع السعادات» مشتمل بر هر دو جنبه با سبک و اسلوبی ویژه است.
جامع السعادات به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.
[۵] مجتبوی، سید جلال‌الدین، علم اخلاق اسلامی (ترجمه جامع السعادات)، انتشارات حکمت، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۷۷ش.





۱.۱ - موضوع

کتاب «معراج السعادة» تألیف ملا احمد نراقی (متوفی ۱۲۴۴) فرزند ملا محمد مهدی نراقی را از جهتی می‌توان تلخیص فارسی کتاب جامع السعادات دانست که در آن مباحث اخلاقی با عباراتی واضح بیان شده تا همه مردم از آن بهره‌مند شوند.
[۶] آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ‌۲۱، ص ۲۲۹، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.


۲.۲ - تفاوت جامع السعادات با معراج السعاده

درعین‌حال معراج السعاده فقط ترجمه و تلخیص جامع السعادات نیست؛ بلکه در بیان مطالب تفاوت‌هایی با آن دارد و در بسیاری از موارد مباحث اجمالی جامع السعادات به تفصیل در معراج السعادة آمده است. تفاوت عمده جامع السعادات با معراج السعاده چنین است:

۲.۲.۱ - اول

جامع السعادات دارای رویکردی علمی است و در آن استدلال و ارائه برهان بیشتر به چشم می‌خورد؛ اما معراج السعادة دارای رویکردی خطابی است. از سوی دیگر چون مخاطب معراج السعادة عموم مردم است در آن سعی شده تا مطالب با ارائه شواهد نقلی و روایی یا آمیزه‌ای از نقل و دلیل با ذکر اشعار و با زبانی روان و جذاب و به دور از پیچیدگی‌های مباحث علمی بیان گردد.

۲.۲.۲ - دوم

گفتنی است، باب‌ها، ترتیب، فصول و عناوین این دو کتاب تا حدودی تفاوت دارند؛ مثلاً باب اول جامع السعادات دارای سیزده فصل است؛ اما باب اول معراج السعادة، ده فصل دارد. بنابراین در معراج السعاده برخی فصول جامع السعادات یافت نمی‌شود. هم‌چنین برخی فصولی که در آن یافت می‌شود، در جامع السعادات موجود نیست.

۲.۳ - مباحث معراج السعادة

صاحب معراج السعادة نیز در شروع مبحث ‌خود، در خصوص حقیقت آدمی و لزوم شناخت این حقیقت که در نفس انسان متبلور است، توجه خاص دارد، و به نوعی آن‌ را با فلسفه شناختی و عمل‌کرد اخلاق اسلامی مرتبط می‌سازد.
مؤلف، در این اثر ماهیت و ذات انسان را غیر جسمانی و در قالب نفس مجرد می‌داند و درعین‌حال آن‌ را تلفیقی از جنبه‌های مثبت و منفی، در زمینه افعال خوب و بد یا خیر و شرّ نیز ترسیم می‌نماید.
[۷] نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، ص ۱۹، هجرت، قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۷ش.


۲.۴ - روش طبقه‌بندی مفاهیم کتاب

روش علمی و طبقه‌بندی عناصر و مفاهیم در این کتاب از نظریه قدیمی و فلسفی ناشی می‌شود، جدا کردن و در مقابل هم قراردادن جسم و روح یا تن و ذهن و تن و جسم را همواره بستر کشمکش روح و یا نفس، در ارتباط با چهار نیرو و یا قوای اربعه در نظر می‌گیرد.

۲.۵ - نکته برجسته کتاب معراج السعادة

یکی از نکات برجسته «معراج السعادة»، توجه و اعتقاد به دوران کودکی و طفولیت است که این دوره را واجد و مستعد جذب بیشترین صفات، در دوران زندگی فرد می‌داند.
[۸] نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، ص ۳۱ و ۱۰۶ ـ ۱۰۷، هجرت، قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۷ش.

که این دیدگاه و اعتقاد، به وجهی با روان‌شناسی جدید، به ویژه روان‌شناسی رشد (که امروزه مبانی شخصیت اخلاقی و تربیتی کودک را می‌توان از آن استنباط کرد) مشابهت دارد.

۲.۶ - کتاب مناسب برای مطالعه دانش‌جویان

پس از مقدمه‌ای کوتاه بر کتاب‌های «جامع السعادات» و «معراج السعادة»، می‌توان «معراج السعادة» را از کتاب‌های مناسب و آسانی برای مطالعه دانش‌جویان در زمینه علم اخلاق و شناخت رذائل و فضائل اخلاقی دانست. همان‌طور که از دیرباز هم در حوزه‌های علمیه و هم در محافل ادبی بین دانش‌دوستان، مورد استقبال و توجه بوده و همواره خاص و عام آن‌ را مورد مطالعه قرار داده و از مطالب ارزنده آن بهره برده‌اند. تا جایی که پاره‌ای از مطالب آن به‌عنوان متن درسی در کتاب‌های درسی گنجانده شده است.


۱. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ‌۵، ص ۵۸، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.
۲. سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ‌۱۳، ص ۶۲۵، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    
۳. نراقی، ملا محمدمهدی‌، جامع السعادات‌، مقدمه مؤلف، ج ۱، ص ۳۴ ـ ۳۵، اعلمی‌، بیروت، چاپ چهارم، بی‌تا.
۴. نراقی، ملا محمدمهدی‌، جامع السعادات‌، مقدمه مؤلف، ج ۱، ص ۳۴، اعلمی‌، بیروت، چاپ چهارم، بی‌تا.
۵. مجتبوی، سید جلال‌الدین، علم اخلاق اسلامی (ترجمه جامع السعادات)، انتشارات حکمت، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۷۷ش.
۶. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ‌۲۱، ص ۲۲۹، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.
۷. نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، ص ۱۹، هجرت، قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۷ش.
۸. نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، ص ۳۱ و ۱۰۶ ـ ۱۰۷، هجرت، قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۷ش.



پایگاه اسلام کوئست.    






جعبه ابزار