مراد از آواز شیطان آیه ۶۴ سوره اسراء
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پروردگار،
قرآن کریم،
سوره اسراء،
ابلیس،
وسوسه.
پرسش: پروردگار در
آیه ۶۴ سوره اسراء خطاب به ابلیس می‌فرماید: «و با آوازت هر کدام از آنان را که توانستی فریب ده»! تفسیر مختصری از آیه ارائه نموده و مراد از «
صوت» و «
آواز» شیطان را بیان کنید؟!
پاسخ اجمالی: در آیه مورد نظر، راه‌های نفوذ شیطان و ابزارهایی که در وسوسه‌های خود از آنها کمک می‌گیرد، بیان شده است که یکی از آنها «صدا» است که برخی معتقدند مراد از آن، ترانه‌های حرام و ساز و آواز است. برخی هم می‌گویند: هر صدایی که مردم را به
فساد دعوت کند، صدا و آواز شیطان است. گروهی برآنند؛ منظور از «صوت» در این‌جا دعوت است.
خدای متعال در آیه ۶۴ سوره اسراء، راه‌های نفوذ شیطان و برخی اسباب و وسائلی را که در وسوسه‌های خود از آنها کمک می‌گیرد را بیان کرده است:
«وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِکَ وَ اَجْلِبْ عَلَیْهِمْ بِخَیْلِکَ وَ رَجِلِکَ وَ شارِکْهُمْ فِی الْاَمْوالِ وَ الْاَوْلادِ وَ عِدْهُمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ اِلاَّ غُرُوراً؛
هر کدام از آنها را می‌توانی با صدایت تحریک کن! و لشکر سواره و پیاده‌ات را بر آنها گسیل دار؛ و با آنان در
ثروت و فرزندانشان شریک شو؛ و با وعده‌ها سرگرمشان کن، ولی شیطان جز فریب و
دروغ، وعده‌ای به آنها نمی‌دهد.»
عبارات پروردگار در این آیه، اگرچه به صورت امر و دستور می‌باشد، اما در حقیقت باید آن‌را نوعی تهدید ارزیابی کرد. چنان‌که
ابن عباس می‌گوید؛ معمولاً هر گاه بخواهند کسی را تهدید کنند، می‌گویند: هر چه می‌خواهی بکن که سر انجام، نتیجه کارت را خواهی دید!
در این‌جا خدای متعال تهدید را به صورت امر آورده است.
مانند آن‌جا که فرمود: «اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ...؛
هر کاری می‌خواهید بکنید، او به آنچه انجام می‌دهید بینا است!»
با ذکر این مقدمه باید گفت که در این آیه، چند نکته قابل توجه است:
۱. «وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِکَ». "استفزز" به معنای هل دادن به آرامی و به سرعت است؛
یعنی هر کس از پیروانت را خواستی با صدا و خواندنت به
گناه برخیزان؛ نظیر چوپان که با صدای خود حیوانات را جمع، یا متفرق می‌کند. منظور از «صوت» در این‌جا وسوسه شیطان است و ظاهراً به عنوان باطل و بی‌معنا بودن به «استفزاز» که صدای چوپان‌ها است
تشبیه شده است؛ زیرا گوسفندان فقط صدا را می‌شنوند و معنای آن‌را نمی‌دانند.
بنابر‌این معنای آیه شریفه این می‌شود که با آوازت از نسل آدم، هر کس را که می‌توانی گمراه کرده و به
معصیت وادار کن، که البته به حکم آیات
سوره حجر، مانند: آیه ۳۹
این افراد کسانی خواهند بود که ابلیس را دوست داشته و از او پیروی کنند و گویا "استفزاز با آواز"
کنایه از خوار کردن آنان با وسوسه‌های باطل و خالی از حقیقت است و این‌که شیطان و پیروانش شبیه چوپان و رمه هستند که گلّه با یک صدای چوپان به راه افتاده، و با صدایی دیگر می‌ایستند، با آن‌که ورای این صداها، هیچ معنایی نهفته نیست.
البته
مجاهد می‌گوید: منظور از «صوت» ترانه‌ها و ساز و آواز است. برخی هم می‌گویند: هر صدایی که مردم را به فساد دعوت کند، آواز شیطان است.
برخی نیز صوت شیطان را به معنای دعوت شیطان دانسته‌اند.
۲. «وَ اَجْلِبْ عَلَیْهِمْ بِخَیْلِکَ وَ رَجِلِکَ» «جلب» به معنای سوق دادن و راندن چیزی از جایی به جای دیگر است.
«خیل» به معنای اسبان،
کنایه از سواره نظام است، و «رجل» به معنای نیروهای پیاده.
معنای این جمله این است که برای به راه‌انداختن آنان به سوی معصیت، به لشکریانت اعم از سواره نظام و پیاده نظام دستور ده تا پیوسته بر سر آنان بزنند، و این گویا اشاره است به این که لشکریان شیطان بعضی‌شان تندکار و بعضی کندکارند، هم‌چنان‌که وضع هر لشکری این‌گونه است؛ بعضی سواره و بعضی پیاده‌اند، پیاده‌ها را به کاری می‌گمارند که نیاز به سرعت عمل نداشته باشد.
۳. «وَ شارِکْهُمْ فِی الْاَمْوالِ وَ الْاَوْلادِ». شرکت شیطان در اموال آن است که اموال از راه
حرام به دست آید، و یا در راه حرام خرج شود که خواست و نظر شیطان در اموال دخیل باشد. شرکت در اولاد آن است که فرزندان از راه حرام و
زنا به دنیا آیند و یا تربیت آنها بر اساس خواسته‌های شیطان باشد و مطابق تعالیم الهی تربیت نشوند.
مشارکت شیطان در مال در حقیقت کنایه از هر چیزی است که از راه غیر مشروع به دست آید؛ مانند این‌که اموال دیگران را
غصب کنیم، یا از راه
ربا به دست آید و... و مشارکت در اولاد در حقیقت کنایه از فرزند نامشروع یا کشتن فرزند از ترس
فقر و تربیت نادرست آنها است.
از
امام باقر (علیه‌السّلام) در مورد مشارکت شیطان در مال و فرزند سؤال شد، آن‌حضرت فرمود: آنچه
مال حرام باشد، شیطان در آن شریک است و فرمود: شیطان وقت
آمیزش، انسان را همراهی می‌کند و فرزند با
نطفه او و نطفه مرد به وجود می‌آید وقتی که حرام باشد.
البته ممکن است فرزندی برای انسان از راه حلال به دنیا آید، اما او را به تربیت دینی و صالح تربیتش نکند و به آداب خدایی مؤدبش نسازد، در نتیجه سهمی از آن فرزند را برای شیطان قرار داده، و سهمی را برای خودش. این‌گونه است دیگر چیزها؛ یعنی مالی را که از راه حلال به دست آورده، در راه حرام خرج نماید و این همان مشارکت شیطان در مال و فرزندان است.
۴. «وَ عِدْهُمْ...». در این بخش خطاب به شیطان می‌فرماید به آنها وعده‌های باطل بده و در نتیجه به کارهای حرام و عدم
توبه وادارشان کن: «الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَاْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ»؛
یعنی شیطان به ایشان وعده نمی‌دهد، مگر وعده دروغین و گول‌زننده؛ به این معنا که خطا را در نظرشان
صواب و
باطل را به صورت
حق جلوه می‌دهد.
۵. البته قرآن کریم در پایان این آیه، در مقام تذکر و نصیحت فرمود: «شیطان فقط فریفته شدن را وعده می‌دهد».
گفتنی است که این اختیار به شیطان از طرف خدا روی حکمت نظام خلقت داده شده است، آن هم درباره آنهایی که از شیطان پیروی می‌کنند، نه بندگان خدا که درباره آنها فرمود: تو هرگز سلطه‌ای بر بندگان من، نخواهی یافت. (و آنها هیچ‌گاه به دام تو گرفتار نمی‌شوند).
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مراد از آواز شیطان آیه ۶۴ سوره اسراء»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۱/۲۹.
