محمد بن عثمان بن سعید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)،
امین،
امام مهدی (علیه‌السّلام)،
امامت،
وکالت،
امام هادی (علیه‌السّلام).
پرسش: محمّد بن عثمان بن سعید کیست؟
پاسخ: محمّد بن
عثمان بن سعید، فرزند نائب اوّل و
وکیل امام عسکری (علیه‌السّلام) و
امام مهدی (علیه‌السّلام) بود که در زمانی طولانی، نزدیک به پنجاه سال، وکالت امام عسکری (علیه‌السّلام) و امام مهدی (علیه‌السّلام) را به عهده داشت. او همانند پدر خویش، منزلتی خاص و ویژه در نزد
امامان (علیهم‌السّلام) داشت.
امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) به
احمد بن اسحاق درباره او و پدرش فرموده است:
عَمری و فرزند او مورد اعتماد من هستند و آنچه به تو برسانند، از سوی من رسانده‌اند و آنچه بگویند از جانب من گفته‌اند. پس سخن آن دو را گوش فرا ده و فرمان آن دو را اطاعت کن، که آنها مورد اعتماد و
امین هستند.
امام مهدی (علیه‌السّلام) نیز او را با واژه‌هایی همچون «ثقتی»
توصیف نموده است. او از جمله افرادی است که معتمد امام عسکری (علیه‌السّلام) بوده و ایشان، فرزندش امام مهدی (علیه‌السّلام) را بدانان نمایانده است.
پیشینه
وکالت او در زمان امام عسکری (علیه‌السّلام) و وجاهت و شخصیت او در نزد عالمان و شیعیان، زمینه پذیرش نیابت او را فراهم ساخته بود. او در زمان پدرش نیز شخصیتی وجیه و شناخته شده در نهاد و وکالت بود. پس از درگذشت عثمان بن سعید، توقیع شریف از ناحیه
امامت نسبت به او صادر شد و پس از تعزیت مرگ پدر، او را بدین سِمَت، منصوب کرد. امام مهدی (علیه‌السّلام) در این توقیع، ضمن تجلیل از عثمان بن سعید نوشته‌اند:
از کمال سعادتش، آن بود که خدای متعال، فرزندی مانند تو را روزی‌اش نمود که جایش را پس از او بگیرد و به فرمانش، بر جای او بنشیند و برای او رحمت الهی طلب کند.
نیابت او نسبت به امام مهدی (علیه‌السّلام) در سخنان امام عسکری (علیه‌السّلام) نیز گزارش شده است. ایشان در
ستایش از
پدر و
پسر فرموده است:
همانا که پسرش [
محمّد بن عثمان
] وکیل پسرم مهدی شماست.
این ویژگی‌ها سبب شد که مخالفت جدّی و تاثیرگذار با نیابت او پدید نیاید.
شیخ طوسی درباره باور عمومی نسبت به او نوشته است: شیعیان، بر عدالت و وثوق و
امانت‌داری او اتّفاق نظر داشتند؛ زیرا در همان روزگار حیات پدرش، به امانت‌داری و عدالت او و لزوم مراجعه به وی در روزگار امام حسن (علیه‌السّلام) و نیز پس از حیات ایشان، تصریح شده بود. در عدالتش اختلاف نظر و در امانتداری‌اش، شکّی نبود و
شیعه، کسی را جز او در این امر نمی‌شناخت و به کسی جز وی مراجعه نمی‌کرد.
گفتنی است که برخی از مخالفت‌ها از ناحیه کسانی چون: احمد بن هلال، محمّد بن نصیر، و محمّد بن علی بن بلال،
مورد قبول جامعه شیعی قرار نگرفت. مدت طولانی نیابت و وکالت محمّد بن عثمان، همراه با وجاهت شخصیت او سبب گردید تا تشکیلات وکالت در این مدّت طولانی، پابرجا بماند و تقویت شود. محمّد بن عثمان در حدود چهل سال به عنوان نایب خاص، فعّالیت داشت.
در این مدت طولانی، او به پاسخ‌گویی به پرسش‌ها و نیازهای مردم می‌پرداخت. تنها در حوزه بغداد، ده نفر دست‌یار به او یاری می‌رساندند. یکی از این ده نفر،
حسین بن روح است که بعدها به جانشینیِ او منصوب گشت.
افزون بر منصب اجرایی نیابت و وکالت، او نگاشته‌هایی در
حدیث و
فقه نیز داشته. سؤالات او از امام عسکری (علیه‌السّلام) همراه با جواب ایشان به خطّ او در اختیار
عبداللَّه بن جعفر حِمیری قرار داشت.
وی همچنین کتاب‌هایی را در موضوعات فقهی نگاشته که جمع‌آوری و تبیین احادیث امام عسکری (علیه‌السلام) و فرزندش امام مهدی (علیه‌السّلام) است. محمّد بن عثمان، احادیث امام هادی (علیه‌السّلام) را از طریق پدرش نقل کرده است.
این نوشتار، بعدها در اختیار وکیلانِ پس از او قرار گرفت.
مباحثات علمی او با برخی از افراد نیز در کتاب‌های حدیثی بیان شده است.
محمّد بن عثمان در سال‌های پایانی عمر خویش، برخی از کارها بویژه پرداخت اموال را به حسین بن روح ارجاع می‌داد.
و زمینه نیابت وی را فراهم می‌نمود. او در اواخر حیات خویش، قبر خود را آماده کرده بود و همه روز در قبر خویش آیاتی از
قرآن را تلاوت می‌کرد.
او که با خبر امام مهدی (علیه‌السّلام) از زمان
مرگ خویش آگاه بود،
آن را به آگاهی برخی از خواص خود نیز رسانده بود. محمّد بن عثمان در پایان جمادی الاولی سال ۳۰۵ یا ۳۰۴ ق درگذشت.
و در کنار مادرش در باب الکوفه بغداد به خاک سپرده شد.
مزار وی هم اکنون نیز در بغداد، مشهور به خلّانی است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «محمد بن عثمان بن سعید» تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۱/۱۴.
