محاسبه اعمال انسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: محاسبه، اعمال انسان، پاداش، عذاب، روز قیامت، حبط عمل، تکفیر، عاق والدین، نیکی به یتیم.
پرسش: در متون دینی بعضی از اعمال باعث جهنمی شدن آدم می‌شود (مثل عاق والدین) و بعضی اعمال باعث بهشتی شدن آدم می‌شود (مثل کفالت یتیم یا شاد کردن یتیم)، حال شخصی که هر دوی این اعمال را انجام می‌دهد، عاق والدین را با نهایت شقاوت و کفالت یتیم را با نهایت اخلاص، تکلیف او در جهان آخرت چیست؟
پاسخ: در جهان آخرت، مجموعه اعمال انسان با هم سنجیده می‌شوند و به حساب فرد رسیدگی می‌شود و
محاسبه اعمالی که حالت رکن و پایه دارند، مقدم است؛ مثل
ایمان،
نماز و ... و در مرتبه بعد دیگر
اعمال مورد رسیدگی قرار می‌گیرند؛ و روایاتی که برخی اعمال را باعث جهنمی یا بهشتی شدن
انسان معرفی می‌کنند، در واقع بیانگر تأثیر آن اعمال در سنگینی کفه ترازوی اعمال انسان است، نه آن‌که یک
عمل به‌تنهایی فرد را به
جهنم یا
بهشت ببرد.
خداوند پیرامون پاداش اعمال انسان می‌فرماید:
«
فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ• وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»؛
«پس هر کسی که هم‌وزن ذره‌ای نیکی کند، نتیجه آن را خواهد دید و هر که هم‌وزن ذره‌ای بدی کند، نتیجه آن را خواهد دید».
طبق این دیدگاه اگر کسی یتیمی را خالصانه و به
قصد قربت سرپرستی و تربیت کند یا هر عمل
خیر دیگری انجام دهد، ممکن است
خداوند در آخرت برای او در مقابل عملش
پاداش بدهد و هم‌چنین به خاطر آزار و اذیت
پدر و مادر یا گناه دیگری
عذاب شدیدی خواهد دید، مگر این‌که
توبه کند.
مسئله اعمال صالح و اعمال غیر صالح و تأثیر آن دو، مسئله‌ای است که میان
عقلا در اجتماعات انسانی جریان دارد؛ یعنی اعمال صالح، اثر و پاداش خود را دارد و اعمال خلاف، اثر و کیفرهای خاص خود را دارد و این‌چنین نیست که عمل بد، عمل خوب را خنثی کند، مگر برخی
گناهان که رابطه میان مولی و بنده به کلی قطع شود، در این‌گونه از معاصی، حبط عمل ممکن است؛ یعنی عمل
معصیت سبب خنثی کردن
عمل صالح انسان می‌شود؛ وگرنه در بسیاری از اعمال دیگر، هر کدام از اعمال صالح و غیر صالح، اثر خود را دارد.
نکته دیگر آن است برابر
آیات متعدد عمل نیک سبب پوشیده شدن عمل بد می‌شود که این را اصطلاحاً
تکفیر می‌گویند؛ «یعنی پوشانده شدن عمل بد».
در مجموع آنچه از آیات قرآن به دست می‌آید:
اول آن است به مجرد انجام عمل، فرد مستحق نتیجه آن می‌شود؛ لکن این نتیجه قبل از مرگ قابل تغییر است؛ مثلاً به وسیله توبه و طلب حلالیت.
دوم اعمالی نظیر
کفر و
ارتداد که سبب قطع رابطه مولویت و
عبودیت انسان می‌شود و اثری که روی اعمال دارد این است که تمام
حسنات انسان را از بین می‌برد؛ یعنی در واقع عمل را بی‌اثر می‌کند؛ از‌این‌رو معلوم می‌شود که اعمالی نظیر
عاق والدین و
کفالت یتیم از اموری نیست که موجب خنثی کردن و بی‌اثر کردن هم‌دیگر شود؛ به گونه‌ای که عاق والدین بر کفالت
یتیم اثر کند یا برعکس؛ بلکه اعمالی هستند که هر کدام برابر عمل پاداش و کیفر دارد. مگر این‌که قبل از
مرگ توبه کند یا مثلاً پدر و مادرش را راضی کند که در این صورت کیفر عاق والدین هم از او برداشته می‌شود.
نتیجه آن‌که در
جهان آخرت، مجموعه اعمال انسان با هم سنجیده می‌شوند و به حساب فرد رسیدگی می‌شود و محاسبه اعمالی که حالت رکن و پایه دارند، مقدم است؛ مثل ایمان، نماز و ... و در مرتبه بعد دیگر
اعمال مورد رسیدگی قرار می‌گیرند و روایاتی که برخی اعمال را باعث جهنمی یا بهشتی شدن انسان معرفی می‌کنند، در واقع بیانگر تأثیر آن اعمال در سنگینی کفه ترازوی اعمال انسان است نه آن‌که یک
عمل به‌تنهایی فرد را به جهنم یا بهشت ببرد.
۱. المیزان، ج۱۸، ص۳۰۸، چ ۸، ص۲۴۷، مؤسسه اعلمی بیروت، ۱۴۰۳ق.
۲. آیت‌الله سبحانی، جعفر، الالهیات، ج۴، ص۳۶۳، مؤسسه امام صادق، قم، ۱۴۱۷ق.
۳. امام خمینی، چهل حدیث، مؤسسه آثار امام، چاپ ۲۰، ۱۳۸۷ش.
۴. آیت‌الله دستغیب، گناهان کبیره.
۵. کشف المراد شرح تجرید الاعتقاد (شرح فارسی شعرانی) نشر مؤسسه کتاب‌فروشی اسلامی تهران، بی تا.
۶. مطهری، آزادی معنوی، نشر صدرا، چاپ ۱۹، سال ۱۳۷۸ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «محاسبه اعمال انسان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۵/۰۸.
