مثل در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن، مثل،
تمثیل،
تشبیه.
پرسش: مَثَل در
قرآن در چه معانی‌ای به کار رفته است؟
مثل در قرآن، در معانی متعددی به کار رفته است؛
گاه به معنای سرگذشت و رخدادهای پیشینیان آمده است؛ مانند:
«اَمْ حَسِبْتُمْ اَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَاْتِکُم مَّثَلُ الَّذِینَ خَلَوْاْ مِن قَبْلِکُم؛
آیا پنداشتید که داخل
بهشت می‌شوید، حال آن که هنوز مانند آنچه بر سر پیشینیانِ شما آمد، بر سر شما نیامده است.»
گاه به معنای
عبرت و مایه عبرت؛ مانند:
«فَجَعَلْنَهُمْ سَلَفًا وَ مَثَلاً لِّلْاَخِرِینَ؛
و آنها را پیشگامان در عذاب و عبرتی برای آیندگان قرار دادیم.)
در مواردی نیز به معنای الگو و نمونه به کار رفته است؛ مانند:
«ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِّلَّذِینَ کَفَرُواْ امْرَاَتَ نُوحٍ وَ امْرَاَتَ لُوطٍ کَانَتَا تَحْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَلِحَیْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ یُغْنِیَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَیًْا وَ قِیلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّخِلِینَ،
خداوند برای کسانی که
کفر ورزیده‌اند،
زن نوح و
زن لوط را مثل آورده که آن دو در
نکاح دو بنده از بندگان شایسته ما بودند و به آنها
خیانت کردند و کاری از دست شوهران آنها در برابر خدا ساخته نبود، و گفته شد با داخل شوندگان، داخل آتش شوید.»
وصف و توصیف، از دیگر معانی مَثَل در قرآن است که برای نمونه می‌توان به این
آیه اشاره کرد:
«مَّثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِیهَآ اَنْهَرٌ مِّن مَّآءٍ غَیْرِ ءَاسِنٍ وَ اَنْهَرٌ مِّن لَّبَنٍ لَّمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ؛
وصف بهشتی که به پرهیزگاران
وعده داده شده است چنین است که در آن نهرهایی است از آب صافی و خالص که بدبو نمی‌شوند، و نهرهایی از
شیر که طعم آنها هرگز دگرگون نمی‌شود.»
ولی با توجه به آیات قرآن دانسته می‌شود که بیشترین کاربرد مَثَل در قرآن به همان معنای اصلی آن یعنی «
تمثیل و
تشبیه» برمی‌گردد که از آن جمله است:
«اَلَمْ تَرَکَیْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ اَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فِی السَّمَآءِ؛
آیا ندیدی که چگونه خداوند
کلمه طیبه و گفتار پاکیزه را به درخت پاکیزه‌ای تشبیه کرده که ریشه آن در زمین ثابت و شاخه آن در
آسمان است.»
افزون بر اینها صاحب نظران در تحلیل و تشریح مَثَل‌های قرآنی دو بینش دارند: یکی این که این مَثَل‌ها تشبیه صرف‌اند و تنها برای تقریب معارف بلند به اذهان انسان‌ها بیان شده‌اند و دیگر آن که مَثَل‌ها بیانگر وجودِ مثالی آن حقایق‌اند و هیچ‌گونه تشبیه و
مجازگویی در کار نیست. پس در جایی که خداوند متعال انسان‌ها را به «
حمار» یا «
کلب» تشبیه کرده بنا بر دیدگاه نخست، واقعاً حمار نیستند؛ لیکن چون مانند حمار از فهم حقایق محروم‌اند به آن حیوان تشبیه شده‌اند. در حالی که بر اساس دیدگاه دوم، این تمثیل بیانگر حقیقت مثالی آنان است و در موطنی که حقایق اشیا ظهور می‌کنند، واقعیت و حقیقت مثالی نیز ظهور می‌کند و از این روست که اینان در
قیامت به صورت حیوان محشور می‌شوند.
«مَثَل» و «مِثْل» در قرآن به «اَمثال» جمع بسته شده است؛ برای نمونه واژه «امثال» در آیه «وَ اِن تَتَوَلَّوْاْ یَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَیْرَکُمْ ثُمَّ لَا یَکُونُواْ اَمْثَلَکُم؛
و اگر روی برتابید (خدا) جای شما را به مردمی غیر از شما خواهد داد که مانند شما نخواهند بود» جمع مِثْل و در آیه «تُؤْتِی اُکُلَهَا کُلَّ حِینِ بِاِذْنِ رَبِّهَا وَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْاَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُنَ؛
میوه‌اش را هر دم به اذن پروردگارش می‌دهد و خدا مَثَل‌ها را برای مردم می‌زند، شاید که آنان پند گیرند.» جمع مَثَل است.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله « مَثَل در قرآن» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۲/۷.
