قیّوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: صفات خداوند، قرآن، حدیث.
پرسش: قائم و قیوم را به عنوان صفت خداوند با توجه به لغت،
قرآن و
حدیث توضیح دهید؟
صفت «قائم (استوار)»، از مادّه «قوم» به معنای برپا ایستادن و تکیه ندادن به چیز دیگری است. قام، قوما، قیاما، و قامةً، یعنی: «به پا خاست». پس او ایستاده است، و «قیّوم (پاینده)»، بر وزن فَیعول،
صیغه مبالغه برای قائم و بیانگر معنای آن با تأکید و مبالغه است.
در قرآن کریم، صفت «قائم»، دو بار و صفت «قیّوم»، با صفت «حیّ»، سه بار وارد شده است. در قرآن و احادیث،
قیام خدا، هم معنای قیام آفریدگان، یعنی به معنای «به پا خاستن» و «ایستادن بر ساق پا به سختی» نیست؛ زیرا این گونه ایستادن، نشان‌گر کاستی است. به‌طور کلّی، در آیات و احادیث، قائم بودن خدا، دارای دو معناست:
منظور از قیام به خود، قائم بودن خدا به ذات خویش و بدون نیاز به دیگر موجودات است. به این لحاظ، قیام خدا، به این معناست که بر دیگری تکیه نمی‌کند و وابسته به کسی و یا چیزی نیست و
خواب و غفلت و
فراموشی، او را فرا نمی‌گیرد.
تعابیری چون «خدا استوار پایدار است. و هر آنچه جز اوست، نوپدید و دگرگون شونده و از میان رونده است» و «استواری که دگرگونی نمی‌پذیرد»، ناظر به این معنای قیام است.
قیام خدا نسبت به اشیای دیگر، اِخبار از نگاهبانی خداست، همان‌گونه که در حدیث منقول از
امام رضا (علیه‌السّلام) درباره خداوند آمده است: «قائم است، خبر می‌دهد که او نگاهبان است».
پس قیام او به امور موجودات، به این معناست که او نگاهبان بقای آنها و سرپرست امور آنهاست. همان‌گونه که در لغت هم «قوام الشی‌ء»، به معنای «ستونِ آن است که به آن برپاست»، آمده و هر گاه گفته می‌شود: «فلان کس، قوام اهل خانه و قیام آنان است»، یعنی او کسی است که
سرپرست ایشان است. بنا‌بر‌این، می‌توان گفت: قائم بودن و قیّوم بودن خدا نسبت به دیگر موجودات، به این معناست که او هستی بخش، نگاهبان و تدبیر کننده آنهاست و موجودات، از هر جهت، وابسته به خدا هستند، مانند این تعابیر: «اَفَمَنْ هُوَ قَائِمٌ عَلَی کُلِّ نَفْسِ بِمَا کَسَبَتْ؛ آیا آن‌که بر هر نفسی در آنچه به دست آورده، نگاهبان است
[همانند کسی است که چنین نیست
]؟» و «قَائِمَا بِالْقِسْطِ؛ استوار به دادگری» و «یا من کلّ شیء قائم به؛ ای کسی که همه چیز به او استوار است» را می‌توان ناظر به معنای دوم
قیام دانست.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله « قائم و قیوم» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۳/۷.
