قیامت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش :آيا جزئيات قيامت مانند خوردن، خوابيدن، حور العين و مانند آنها، قابل اثبات است؟نمایه: قیامت،
خوردن،
خوابیدن،
حورالعین،
بهشتپاسخ: یکی از سوالات مطرح شده درباره قيامت سوال از جزئیات اين روز مانند خوردن، خوابیدن،
حور العین و ...می باشد که آیا می شود این جزئیات را
اثبات کرد؟
در جواب می گوییم:
اثبات هر پدیده‌ای تنها از راه دلایل مناسب با آن پدیده ممکن است و گرنه پس از پژوهش‌های طولانی، به نتیجه
مطلوب دست نخواهیم یافت، به عنوان مثال، برای اثبات این که فردی به نام
شاه عباس صفوی مدتی در
ایران سلطنت کرده است، باید به منابع تاریخی معتبر رجوع کرد، وهیچ دلیل
عقلی برای اثبات و یا انکار وجود فردی به این نام و خصوصیات وجود ندارد.
از آنجا که مسأله
معاد یکی از غیبیات است که
عقل انسان جز در
اثبات اصل آن و برخی از ویژگی‌هایش کارآیی ندارد، از این رو درباره جزییات و چگونگی
پاداش و
عقاب‌ها باید از «
وحی» مدد گرفت و به
روایات و
قرآن که معتبرترین
کتاب روی
زمین است مراجعه کرد؛ «و من
اصدق من الله قیلا».
توضیح بیشتر نکته یاد شده نیاز به تشریح اقسام قضایا دارد.
تمام قضایا در یک تقسیم به
بدیهی و
نظری تقسیم می‌شوند. قضایای بدیهی مانند جزءکوچک‌تر از کل است به خلاف قضایای نظری نیاز به استدلال ندارند.
در یک تقسیم دیگر قضایا و تصدیقات به
تجربی و
غیرتجربی تقسیم می‌شوند.
تجربه، خود اصطلاحات گوناگونی دارد و آن چه بیشتر محل بحث می‌باشد.
اصطلاح
تجربه به معنی آزمایشات علمی است که با آنها به
تفصیل به
علت یک پدیده پی می‌برند، از نکات یاد شده،
معلوم می‌شود که
اثبات جزییات
بهشت و
جهنم از قضایای
بدیهی نیست، بنابراین نیازی به استدلال دارند، از سوی دیگر این قضایا از قضایای تجربی نیز نیستند، بلکه از قضایای غیرتجربی می‌باشند.
پس از توضیح اقسام قضایا این پرسش مطرح می‌شود که آیا همه قضایا و تصدیق‌ها از راه تجربه به دست می‌آید؟
برخی بر آنند که انسان جز راه
حس و روش تجربی، راه دیگری برای
کسب تصدیقات ندارد. آنان معیار و ملاک صدق قضایا را تنها تجربه می‌دانند. برای نمونه در قضیه: «آهن در
حرارت منبسط می‌شود» می‌گویند، صحت یا خطای این قضیه بایستی در
عمل و تجربه و با کمک مشاهده حسی به دست آید. همینطور ادعا می‌کنند قضایای: «خدا
وجود دارد،
معاد و
بهشت و
جهنم حقیقت دارد»، «
حور العین و پاداش‌های دیگر وجود دارد» باید با معیار تجربه سنجیده شود.
در رد این نظریه به اختصار می‌توان گفت:
۱. خود معیار بودن تجربه برای
صادق یا
کاذب بودن قضایا از چه راهی اثبات شده است؟ آیا این معیار از راه تجربی به دست آمده یا از راه دیگر؟
۲. تجربه از نظر شرایط زمانی و مکانی محدود، بنابراین شامل خیلی از قضایا که در محدوده
زمان و
مکان خاصی نمی‌گنجد، نمی‌شود. برای نمونه، مفاد قضیه «هر فلزی در
حرارت منبسط می‌شود» همه زمان‌ها و مکان‌ها را شامل می‌شود حال اگر ملاک
صدق و
کذب قضایا تجربه باشد، هیچ گاه نباید قادر بر تصدیق چنین قضایایی باشیم چون همه فلزها تجربه نشدند.
۳. تجربه هرگز حق
نفی یک موضوع
خارج از محدوده خود را ندارد: بنابراین اگر تصدیقی داشته باشیم که
موضوع و
محمول آن قابل ادراک حسی و تجربی نباشد، مانند مفاهیم
فلسفی،
منطقی،
تاریخی و قضایای امور غیرممکن و محال نمی‌توان با معیار تجربه ارزشیابی نمود؛ زیرا تجربه ما هر قدر هم گسترده باشد، همواره
افراد و شرایط محدودی را شامل می‌شود.
پس از تبیین عدم کارآیی تجربه در تصدیق و اثبات همه قضایا، معیارهای دیگری که می‌توان برای اثبات قضایایی مانند وجود جزییات
بهشت و
جهنم تصور کرد،
عقل و
نقل است. عقل نیز در این زمینه مانند تجربه مفید نیست.
توضیح بیشتر نکته یاد شده، نیاز به تشریح اقسام
عقل و محدوده شمول آن بستگی دارد.
در یک تقسیم‌بندی کلی، عقل را به دو دسته عقل
نظری و
عملی تقسیم می‌کنند.
فعالیت عقل نظری، وجودشناسی و تاملات فلسفی است و از آن «
جهان‌بینی» به دست می‌آید، از خصوصیات عقل نظری، این است که «کل شناس» می‌باشد و با جزییات سروکاری ندارد.
عقل عملی در مقابل عقل نظری، «جزء شناس» است و با مصالح فرد و جامعه سروکار دارد و از آن «
سیاست» و «
اخلاق» به دست می‌آید.
در رابطه با میزان کارآیی عقل، دیدگاه‌های
افراطی و
تفریطی متفاوتی وجود دارد:
۱. برخی مانند «
حس گرایان» به کلی
عقل را فاقد اعتبار می‌دانند و گزاره‌های
فراحسی را یاوه می‌انگارند.
۲. برخی مانند
عقل‌گرایان گرفتار خِرَدبسندگی شده و خِرَد بشری را ورای همه چیز و برتر و بالاتر از هر چیز می‌دانند.
راه اعتدال آن است که ضمن پذیرش عقل به عنوان یکی از ابزارهای مهم شناخت‌های بشری به محدودیت‌های آن نیز واقف بود و دانست که:
الف. عقل نظری می‌تواند کلیاتی را در رابطه با
نظام هستی به ما بنمایاند، امّا از یافتن همه حقایق ـ به ویژه در رابطه با جزییاتی از قبیل مسایل مربوط به جهان آخرت و ... ناتوان است و بدون هدایت‌های
انبیاء نمی‌توان به آنها راه یافت.
ب. عقل جزءشناس عملی نیز هر چند در شناخت بسیاری از نیکی و بدی‌ها مؤثر است، ولی
قادر به شناخت همه آنها در جمیع شرایط نیست و در این زمینه نیز بشر نیازمند هدایت‌های روشنگر
دین است.
پس از روشن شدن، عدم کارآیی
عقل در اثبات جزییات
معاد، ناچاریم از وحی در این باره کمک بگیریم.
جزئیات معاد نیز قابل اثبات می‌باشند ولی روش اثبات آن، روش نقلی با تکیه بر وحی و نقل می‌باشد که البته اثبات حجیت نقل نیز با عقل ثابت می‌شود.
قال
علی ـ علیه السّلام ـ:
اعمال العباد فی عاجلهم نصب اعینهم فی آجالهم؛ کردگار بندگان در این دنیا، در روز قیامت در برابر دیدگانشان
مجسم خواهد بود.
ا
سایت اندیشه قم
