قصاص و عفو در اسلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قصاص، عفو، اسلام، مسیحیت، مسلمانان، مسیحیان.
پرسش: آیا تأکید مسیحیان بر عفو و گذشت بر تأکید اسلام و مسلمانان بر قصاص برتری ندارد؟
پاسخ: اسلام عادلانه‌ترین راه را به بشریت عرضه داشت، نه
قصاص را به کلی لغو نمود و نه آن را بدون هیچ حدومرزی اثبات کرد؛ بلکه ضمن اثبات قصاص، تعیین اعدام قاتل را لغو کرد. قصاص و عفو را دایرمدار
رضایت و عدم رضایت اولیای مقتول قرار داد. آن‌گاه در قصاص رعایت معادله میان قاتل و مقتول را هم ملاک قرار داده، فرمود: «آزاد در برابر کشتن آزاد،
زن در برابر کشتن زن و ...».
حال به‌خوبی روشن می‌شود که قانون قصاص در اسلام بهتر است یا آن‌چه که در آیین
مسیحیت مطرح است؛ زیرا از آنجایی که «قصاص» و «عفو» در اسلام یک مجموعه کاملاً انسانی و منطقی را تشکیل داده است، ضمن پیش‌گیری از گسترش
خشونت و انتقام‌جویی، جرئت و جسارت را از مجرمان سلب می‌نماید و این برنامه منطقی از منظر
قرآن کریم، «
رحمت الهی» است و کسی که از آن تجاوز کند، [[|عذاب دردناکی]] خواهد داشت
اسلام به عنوان یک
دین آسمانی که همه مسائل را با واقع‌بینی و همه‌جانبه دنبال می‌کند، در مسئله خون به ناحق ریخته‌شده بی‌گناهان نیز با اجتناب از
افراط و تفریط عادلانه‌ترین راه را پیشنهاد کرده است.
قانون قصاص در اسلام یک طریق میانه و حد وسط است؛ زیرا نه مانند آیین
یهود و
عرب جاهلیت که فقط تکیه بر
قصاص دارد، افراط کرده و نه همانند
مسیحیت که صرفاً راه عفو و دیه را به پیروان خود توصیه می‌کند، دچار تفریط شده؛ زیرا اولی عامل خشونت و انتقام‌جویی است و دومی مایه جرئت و جسارت مجرمان؛ بلکه
اسلام، «قصاص» و «
عفو» را در کنار هم مطرح کرده است: «
قصاص را در صورت عدم رضایت اولیای مقتول، و «عفو» و «
دیه» را در فرض رضایت آنها قرار داده است:
«
یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَی الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْاُنْثَی بِالْاُنْثَی فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ اَخِیهِ شَیْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَاَدَاءٌ اِلَیْهِ بِاِحْسَانٍ ذَلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَی بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ اَلِیمٌ»؛
«ای افرادی که
ایمان آورده‌اید،
حکم قصاص در مورد کشته‌شدگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن؛ پس اگر کسی از ناحیه برادر «دینی» خود مورد عفو قرار گیرد، (و قصاص او تبدیل به خون‌بها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (در طرز پرداخت، حال پرداخت‌کننده را مدنظر قرار بدهد) و قاتل نیز به نیکی دیه را به اولیای مقتول بپردازد، (
مسامحه نکند) این تخفیف و رحمتی است از ناحیه
پروردگار شما، کسی که بعد از آن تجاوز کند،
عذاب دردناکی خواهد داشت».
نکته‌ای که از
آیه شریفه استفاده می‌شود، این است که «قصاص» و «عفو» یک مجموعه کاملاً انسانی و منطقی را تشکیل می‌دهد. از یک‌سو روش غیر منطقی
جاهلیت را مبنی بر عدم برابری در قصاص، و نیز شیوه افراطی آیین تحریف‌شده یهود را که اصرار بر قصاص تنها دارد، محکوم می‌کند و از سوی دیگر، ضمن این‌که بر حرمت خون به ناحق ریخته‌شده تأکید می‌ورزد و همانند
مسیحیت کنونی تنها راه عفو و دیه را به پیروان خود توصیه نمی‌کند؛ اما طرق
عفو و گذشت را مطلقاً مسدود نمی‌سازد؛ بلکه آن را مشروط به رضایت ولی یا اولیای دم می‌داند.
هم‌چنین در پایان اعلام می‌دارد که این برنامه منطقی،
رحمت الهی است. بعد از گذشت و عفو و گرفتن خون‌بها، دیگر طرفین حق تعدی ندارند.
به منظور
آشکار شدن حقانیت قانون قصاص در اسلام، نگاه اجمالی به عصر نزول این قانون لازم است.
در عصر نزول آیه قصاص و قبل از آن نیز عرب‌ها به قصاص و حکم اعدام قاتل معتقد بودند؛ لکن قصاص در نزد آنان حدومرزی نداشت؛ بلکه به نیرومندی
قبایل و ضعف آنها بستگی داشت. (به این منبع رجوع کنید:
) (به نقل از:
)
ملت
یهود نیز قصاص را قبول داشتند. (به این منبع رجوع کنید:
)
و
قرآن کریم نیز آن را حکایت کرده است؛
ولی ملت
نصارا به طوری که نقل کرده‌اند، در خصوص قتل به غیر از عفو و گرفتن خون‌بها حکمی نداشتند. سایر امت‌ها با
اختلاف طبقاتشان فی‌الجمله حکمی برای قصاص در
قتل داشتند؛ هرچند که ضابطه درستی ـ حتی در دوران آخر برای حکم قصاص ـ ارائه نداده‌اند.
در این میان اسلام عادلانه‌ترین راه را به بشریت عرضه داشت، نه قصاص را به کلی لغو نمود و نه آن را بدون هیچ حدومرزی اثبات کرد؛ بلکه ضمن اثبات قصاص، تعیین اعدام قاتل را لغو کرد. قصاص و عفو را دایرمدار، رضایت و عدم رضایت اولیای مقتول قرار داد. آن‌گاه در قصاص رعایت معادله میان قاتل و مقتول را هم ملاک قرار داده، فرمود: «آزاد در برابر کشتن آزاد،
زن در برابر کشتن زن و ...» .
حال به‌خوبی روشن می‌گردد که قانون قصاص در اسلام بهتر است یا آن‌چه که در آیین
مسیحیت مطرح است؛ زیرا از آنجایی که «
قصاص» و «عفو» در
اسلام یک مجموعه کاملاً انسانی و منطقی را تشکیل داده است، ضمن پیش‌گیری از گسترش خشونت و انتقام‌جویی، جرئت و جسارت را از مجرمان سلب می‌نماید و این برنامه منطقی از منظر قرآن کریم، «
رحمت الهی» است و کسی که از آن تجاوز کند،
عذاب دردناکی خواهد داشت.
۱. علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۶۶۵-۶۵۵.
۲. احمدی ابهری، سیدمحمدعلی، اسلام و دفاع اجتماعی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، ۱۳۷۷ش.
۳. اصغری سیدشکرالله، سیستم کیفری اسلام و پاسخ به شبهات، تهران، سازمان انتشارات کیهان، ۱۳۷۲ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «قصاص و عفو در اسلام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۲/۲۲.
