• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فضیلت و آثار و برکات سوره اخلاص

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: سوره اخلاص، آیه، سوره‌ مکی، سوره‌ مدنی، سوره توحید، سوره اخلاص.

پرسش: ویژگی‌های سوره اخلاص چیست و چه آثار و برکاتی دارد؟

پاسخ اجمالی: سوره «اخلاص» چهار آیه و بنابر قولی پنج آیه دارد و بنابر قول مشهور، سوره‌ای مکی است. برای این سوره حدود ۲۰ نام از جمله: نجات، معرفت، توحید، ولایت و... ذکر شده است؛ همچنین در فضیلت تلاوت این سوره روایات زیادی نقل شده است و بر اساس سخن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سوره اخلاص برابر با یک سوم قرآن کریم است.


سوره «اخلاص» چهار آیه و بنابر قولی پنج آیه دارد
[۱] قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج‌۲، ص۴۴۸، محقق، مصحح، موسوی جزائری، سید طیب، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.    
و بنابر قول مشهور، سوره‌ای مکی است. اما برخی معتقدند که این سوره، مدنی می‌باشد. همچنین گزارش شده است که این سوره پس از سوره ناس نازل شده است.
[۲] ر.ک:‌زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۸۱۷، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.    


در شان نزول این سوره، مفسران می‌گویند: یهود از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تقاضا کردند تا خداوند را برای آنها توصیف کند که این سوره نازل شد و پاسخ آنها را بیان کرد.
[۳] قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج‌۲، ص۴۴۸.    
بر اساس بعضی از روایات، سؤال کننده عبد‌اللَّه بن صوریا یکی از سران معروف یهود بود و در روایت دیگری آمده است که عبد‌اللَّه بن سلام چنین سؤالی را از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مکه کرد، سپس ایمان آورد، و ایمان خود را همچنان مخفی نگه می‌داشت تا این‌که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مدینه مهاجرت نمود، آن‌گاه اسلامش را اظهار نمود. در روایات دیگری آمده است که مشرکان مکه چنین سؤالی را مطرح کرده‌اند.
[۴] سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر الماثور، ج۸، ص۶۶۹.    
[۵] ر.ک:طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۸۵۹، مقدمه، بلاغی‌، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.    
همچنین گفته شده است که سؤال کنندگان گروهی از مسیحیان نجران بودند.
[۶] طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۳۰، ص۲۲۱- ۲۲۲، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

البته در میان این نقل‌ها تضادی وجود ندارد؛ زیرا ممکن است این سؤال از ناحیه همه آنها مطرح شده باشد و این خود دلیلی است بر عظمت فوق العاده این سوره است که پاسخ ‌به سؤالات افراد و گروه‌های مختلف است.
[۷] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‌۲۷، ص۴۲۸، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    


برای این سوره حدود ۲۰ نام ذکر شده است؛ مانند:
۱. توحید: این سوره توحید نامیده شد؛ به دلیل آن‌که غیر از موضوع وحدانیت خدای متعال و توحید ذات و صفات، چیز دیگری در آن مطرح نشده است.
۲. اخلاص: اخلاص نامیده شد؛ چون هر کس آن‌را بخواند و به آن معتقد باشد، از جمیع انواع شرک خالص می‌گردد. و بنابر قول دیگر، کسی که از روی تعظیم این سوره را بخواند خدا او را از آتش خلاص می‌گرداند.
۳. نسبة الرب: این سوره را نسبت رب هم می‌گویند. نسبت در اصل نسبت دادن شخصی است به پدرش تا از غیر خود ممتاز شود و در این‌جا مراد بیان معرفت خدای تعالی است به گونه‌ای که شنونده به آن قانع شود و احتیاج به زیادی بر آن نداشته باشد و در حدیث است که هر چیزی را نسبتی است و نسبت ربّ سوره اخلاص است: «لکل شی‌ء نسبة و نسبة الرب سورة الاخلاص».
[۸] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۰، ص۸۵۴.    

۴. اساس: از آن جهت به این سوره، سورة الاساس می‌گویند که دربردارنده مباحث بنیادین و اصولی دین است.
۵. ولایت: منظور از ولایت در این جا ولایت در عبادت و طاعت است.
۶. نجات: از جهت این‌که در این سوره نجات از انواع شرک و انحراف در عقیده درباره خداوند است، آن‌را سوره نجات نامیده‌اند.
۷. معرفت: به جهت آن‌که در بردارنده بالاترین معارف در شناخت خدای متعال است.
۸. جمال: به دلیل آن‌که این سوره جمال خداوند را آن‌گونه که ممکن است معرفی می‌کند.
۹. صمد: برای آن‌که هیچ نقص و کمبودی در تعریف توحید الهی در آن نیست.
۱۰. مانع: از آن جهت که این سوره مانع از انحراف در شناخت و توحید الهی است.
نام‌های دیگر این سوره عبارت‌اند از: تفرید، تجرید، محضرة، منفرة، براءة، مذکرة، نور، امان.
[۹] صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج‌۳۰، ص۵۱۳، قم، فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۵ش.


در فضیلت تلاوت این سوره روایات زیادی نقل شده است که حاکی از عظمت بالای آن می‌باشد؛ از جمله:
۱. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: آیا هیچ‌کدام از شما نمی‌تواند یک سوم قرآن را در یک‌شب بخواند؟!
یکی از حاضران گفت: ‌ای رسول خدا چه کسی توانایی این‌کار را دارد؟! پیامبر فرمود: «اقرؤا قُلْ هُوَ اللَّهُ اَحَدٌ؛
[۱۰] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۰، ص۸۵۴.    
سوره قل هو اللَّه را بخوانید.»
۲. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: کسی که ایمان به خدا و روز قیامت دارد، خواندن سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ اَحَدٌ» را بعد از هر نماز ترک نکند؛ چرا که هر کس آن‌را بخواند خدای متعال خیر دنیا و آخرت را برای او جمع می‌کند، و خود وی و پدر و مادر و فرزندانش را می‌آمرزد.
[۱۱] عروسی حویزی، عبد‌علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج‌۵، ص۷۰۰، تحقیق، رسولی محلاتی، سید‌هاشم، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.    

۳. از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است: هنگامی که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر جنازه سعد بن معاذ نماز گزارد، فرمود: هفتاد هزار ملک که در میان آنها جبرئیل نیز بود، بر جنازه او نماز گزاردند! من از جبرئیل پرسیدم او به جهت کدام عمل، مستحق نماز گزاردن شما شد؟ گفت: به جهت تلاوت «قُلْ هُوَ اللَّهُ اَحَدٌ» در حال نشستن، ایستادن، سوار شدن، پیاده‌روی و رفت و آمد.
[۱۲] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۰، ص۸۵۵.    

۴. در فضیلت این سوره امام صادق (علیه‌السّلام) در جایی دیگر فرمود: کسی که یک روز و شب بر او بگذرد و نمازهای پنج‌گانه را بخواند و در آن «قُلْ هُوَ اللَّهُ اَحَدٌ» را نخواند، به او گفته می‌شود «یا عبد اللَّه لست من المصلین» ‌ای بنده خدا، تو از نمازگزاران نیستی!»
[۱۳] عروسی حویزی، عبد‌علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج‌۵، ص۶۹۹.    
[۱۴] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۰، ص۸۵۵.    

بر اساس سخن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سوره اخلاص برابر با یک سوم قرآن کریم است. اما در این‌که چگونه این سوره معادل یک سوم قرآن است؟ برخی نظراتی را مطرح کرده‌اند، مانند:
الف) به دلیل این‌که قرآن مشتمل بر احکام، عقائد و تاریخ است، و این سوره بخش عقائد را به‌طور فشرده بیان می‌کند.
[۱۵] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‌۲۷، ص۴۳۰.    

ب) مطالب قرآن در سه بخش دسته‌بندی می‌شود: توحید، نبوت و معاد بوده، و این سوره دربردارنده مباحث توحید است.
[۱۶] مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج‌۷، ص۶۲، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق


۱. ↑ قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج‌۲، ص۴۴۸، محقق، مصحح، موسوی جزائری، سید طیب، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.    
۲. ↑ ر.ک:‌زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۸۱۷، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.    
۳. ↑ قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج‌۲، ص۴۴۸.    
۴. ↑ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر الماثور، ج۸، ص۶۶۹.    
۵. ↑ ر.ک:طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۸۵۹، مقدمه، بلاغی‌، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.    
۶. ↑ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۳۰، ص۲۲۱- ۲۲۲، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‌۲۷، ص۴۲۸، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
۸. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۰، ص۸۵۴.    
۹. ↑ صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج‌۳۰، ص۵۱۳، قم، فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۵ش.
۱۰. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۰، ص۸۵۴.    
۱۱. ↑ عروسی حویزی، عبد‌علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج‌۵، ص۷۰۰، تحقیق، رسولی محلاتی، سید‌هاشم، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.    
۱۲. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۰، ص۸۵۵.    
۱۳. ↑ عروسی حویزی، عبد‌علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج‌۵، ص۶۹۹.    
۱۴. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۰، ص۸۵۵.    
۱۵. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‌۲۷، ص۴۳۰.    
۱۶. ↑ مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج‌۷، ص۶۲، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «فضیلت و آثار و برکات سوره اخلاص» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۱/۳۰.    


رده‌های این صفحه : سوره اخلاص | فضیلت آیات و سور | مباحث حدیثی
جعبه ابزار