فایده ذکر حرکت خورشید و ماه در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کهکشان،
آیه،
سوره زمر،
شرک.
پرسش: گردش
ماه گرد
زمین دارای فوائدی برای بشر می‌باشد، اما یک گردش
خورشید به دور کهکشان تقریباً ۲۲۵ میلیون سال به طول می‌انجامد و ظاهراً انسان از آن فایده‌ای نمی‌برد، پس چرا در آیه ۵ سوره زمر به حرکت خورشید هم اشاره شده است؟!
پاسخ اجمالی: خدای متعال در این آیه و آیات مشابه آن، در صدد بیان مسائل
علم نجوم و تبیین حرکت خورشید و ستارگان و کهکشان‌ها نیست، بلکه گاهی برای اثبات
وحدت صانع در عالم و در نتیجه آن اثبات نفی فرزند از خود و مبرا بودن خود از نسبت‌های ناروای کفار، اشاره به خلقت عجیب عالم طبیعیات از آسمان‌ها و زمین و حرکت دوری آنها می‌نماید.
آیه ۵ سوره زمر می‌گوید خورشید و ماه تسخیر شده‌اند تا وظیفه خود را انجام دهند، و همین‌طور می‌گوید که خورشید و ماه تا مدت معینی در حرکت‌اند. این «مدت معین» برای ماه معلوم است، همان‌طور که در سوره زمر، آیه ۵ گفته شده مدت زمانی است که ماه برای چرخیدن به دور زمین نیاز دارد. اما مدت معین برای خورشید چقدر است و این چه ارتباطی با بشریت دارد که
خدا لازم دانست این موضوع را متذکر شود؟ خورشید به دور
کهکشان راه شیری می‌چرخد، این چرخش (که به
سال کهکشانی معروف است) و تقریباً ۲۲۵ میلیون
سال به طول می‌انجامد، بدیهی است که این چرخش ارتباطی با نسل بشر به عنوان یک گونه ندارد، چه رسد به زمان زندگی یک شخص!
گاهی خدای متعال برای اثبات قدرت خود و بی‌نیاز بودن از هر کس و هر چیز، به برخی مخلوقات خویش استدلال می‌کند که هم در نظر مخاطب و هم در واقع دارای عظمت و شگفتی هستند، تا از مشاهده و تفکر در این خلقت عظیم پی به خالق هستی ببرند و از شرک و نسبت‌های ناروا در حق
پروردگار بپرهیزند.
در همین راستا، آیات
قرآن را باید با توجه به آیات قبل و بعد و همچنین با توجه به
شان نزول آنها معنا و تفسیر نمود. آیهٔ مورد استشهاد در پرسش نیز در همین راستا قابل ارزیابی است. بنابر این آیهٔ ۵ سوره زمر که می‌فرماید: «خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْاَرْضَ بِالْحَقِّ یُکَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَی النَّهارِ وَ یُکَوِّرُ النَّهارَ عَلَی اللَّیْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْری لِاَجَلٍ مُسَمًّی اَلا هُوَ الْعَزیزُ الْغَفَّار»، خدای متعال در این آیه، در صدد بیان مسائل پیچیده
علم نجوم و تبیین حرکت خورشید و ستارگان و کهکشان‌ها نیست، (اگرچه در این آیه و آیات مشابه برای اندیشه‌مندان و صاحبان خرد مسائل پیچیده علم نجوم قابل درک است.) تا چنین تصور شود که بیان این مسائل پیچیده چه نفعی برای مردم دارد، بلکه برای اثبات وحدت صانع و نفی فرزند و مبرا بودن خود از نسبت‌های ناروای کفار و مشرکان، به خلقت عجیب عالم طبیعیات از آسمان‌ها و زمین و حرکت دوری آنها اشاره می‌کند.
از کلمهٔ «
تکویر» در آیه که به معنای پیچیده شدن دوری است، مانند پیچش عمامه، دو مطلب مهم را که نظام عالم طبیعی بستگی به آن دارد می‌توان از آن استخراج نمود: مطلب اول: دور زدن اشیاء است به گرد خود که تمام موجودات طبیعی از
منظومه شمسی گرفته تا موجودات خرد، و از جمله آنها کره زمین است به حرکت اتصالی، چنانچه
علم هیئت جدید نشان می‌دهد، و بعضی از آیات قرآن شاهد بر آن است، به دور خود می‌چرخد و از همین حرکت ادواری موجودات به گرد خود است که شب داخل در
روز و روز داخل در
شب می‌گردد: «یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ»،
و عالم طبیعی روی همین نظام بر پا شده است. مطلب دوم که از کلمهٔ «یکور» در آیه می‌توان استفاده نمود، اتصال و ارتباط موجودات و پیچیدگی آنان است در یکدیگر، چنانچه در محل خود (در
علم کلام) اثبات و روشن گردید که تمام موجودات مادی طبیعی، مثل حلقه‌های زنجیر یا مانند تار و پود یک پارچه به هم وابسته‌اند این است که روز در شب و شب در روز پیچیده گردید و از این نگاه بین تمام موجودات یک وحدت اتصالی برقرار است که از پرتو وحدت حقه حقیقی پروردگار عالم تشکیل گردیده است.
بنابر‌این، از کلمه «یکور» و جریان شمس و
قمر که در آیه تذکر می‌دهد دو مطلب می‌توان استفاده نمود: یکی حرکت دوری موجودات به گرد خود که هر موجودی به گرد خود به حرکت دائمی می‌چرخد و به این حرکت شب و روز و
ماه و
سال پدید می‌آید، و دیگر پیچیدگی موجودات و اتصال آنان به یکدیگر است و از این دو مطلب که به منزلهٔ دو مقدمه است، نتیجه‌ای به دست می‌آید که عالم با کثرتی که در آن به نظر می‌آید، یک
وحدت اتصالی بین آنها حکم‌فرما است، مانند عمامه و چون در جای خود روشن گردید که یکی از
ادلهٔ انّی برای اثبات
توحید، وحدت موجودات و وحدت نظام عالم است، و این وحدت به خوبی به ما وحدت پروردگار عالم را نشان می‌دهد؛ زیرا که بین تمام عقلای عالم اتفاق نظر وجود دارد که وحدت صنع، دلیل بر وحدت صانع است؛ انسان عاقل اندیشه‌مند مخفی نیست که موجودات با تباین و ضدیتی که بین آنان وجود دارد، چنان وحدت و یگانگی تامی بین آنها تشکیل یافته که گویا مشاهده می‌نماییم یک امر غیر مرئی وحدانی و یک حقیقت محیطی تمامی آنان را تحت استیلاء و اقتدار خود در آورده و هر یک از اجزای عالم را برای انجام کاری مسخر گردانید و آن نیست مگر رحمت واسعه و
فیض منبسط الهی.
پس از آن‌که از وحدت عالم خلقت و وحدت مجموعهٔ جهان، وحدت پروردگار عالم ثابت گردید، آن وقت به علم یقینی ثابت می‌گردد که خالق هستی از فرزند و تولید مثل منزه و مبرا است؛ زیرا که وحدت بسیط مجرد حقانی مبرای از مثل و مانند است، لذا ذات متعال با همین آیه و امثال آن خود را از پیدایش فرزند و تولید مثل پاک و مبرا می‌کند؛ زیرا که تولید مثل با
وحدت حقه حقیقیه الهیه و بساطت او محال است.
بنابر این، بیان برخی از مسائل؛ مانند حرکت خورشید، ماه، ستارگان و... در مسیری مشخص و تا زمانی معین، برای آگاهی دادن انسان به این نکته است که همهٔ اینها بر اساس نظم دقیق در مسیر خود در حرکت‌اند: «وَ کُلٌّ فی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ»،
«لاَ الشَّمْسُ یَنْبَغی لَها اَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَ لاَ اللَّیْلُ سابِقُ النَّهار؛
نه خورشید را سزا است که به ماه رسد، و نه شب بر روز پیشی می‌گیرد» که اگر هر کدام از این حرکت‌ها با مشکلی مواجه شود، (به عنوان نمونه اگر خورشید از همین مسیر ۲۲۵ میلیون کیلومتری خود منحرف شود!) زندگی بشر با خطر روبرو شده و به احتمال زیاد نابود می‌شود:
«...اِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون؛
این نشانه‌هایی است برای گروهی که
تفکّر می‌کنند!» «...وَ تِلْکَ الْاَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُون؛
اینها مثال‌هایی است که برای مردم می‌زنیم، شاید در آن اندیشه کنند.»
اساساً هدف کلی از
نزول قرآن و آیاتش تدبر و تفکر در آیات و نشانه‌های پروردگار است که صاحبان خرد از آن پند خواهند گرفت: «کِتابٌ اَنْزَلْناهُ اِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ اُولُوا الْاَلْبابِ».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «فایده ذکر حرکت خورشید و ماه در قرآن» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۰/۲.
