• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عقل کلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: عقل کلی، نفس کلی، انسان کامل، عرفان، اهل بیت علیهم‌السلام.
پرسش: منظور از اصطلاح "النفس المطلقة الکلیة" و "العقل الکلی" که در کتب عرفا، مخصوصاً امام خمینی ـ رضوان‌الله‌علیه ـ به آن بر‌می‌خوریم چیست؟ و چه‌گونه می‌توان این امر را نسبت به اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ از طریق برهان عقلی، نقلی و منطبق اثبات کرد؟ و این مقام چه ویژگی‌هایی نسبت به سایر مقامات دارد. لطفاً جواب مفصلی در مورد اثبات برهانی این قضیه بر ذوات مقدس اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ داشته باشید.
پاسخ:



عقل کلی در اصطلاح روایی همان قلم اعلی و نفس کلی همان لوح محفوظ است.


هم‌چنان‌که رابطه بین عقل و نفس، مشابه رابطه بین قلم و لوح است؛ یعنی عقل به امر خدا افاضه نورِ معرفت می‌کند و نفس جنبه‌ی پذیرندگی دارد.


اما در مورد نسبت آنها با اهل بیت علیهم‌السلام باید گفت اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ چون انسان‌های کامل و مطلق در اصطلاح عرفان‌اند، بنابراین جامع جمیع عوالم بوده و از حیث روح و عقل، کتاب عقلی هستند که ام‌الکتاب نامیده شده و از حیث قلب لوح محفوظ‌اند.
[۱] المعجم الفلسفی، ج۱، ص ۱۵۷؛ الشرکة العالمیة للکتاب.
[۲] فرهنگ معارف اسلامی، ج ۱،‌ ص ۳۱۹. انتشارات دانشگاه تهران؛ هم‌چنین در فرهنگ معارف اسلامی در مورد عقل و قلب و رابطه آنها با انسان و عالم می‌خوانیم: نسبت عقل اول یا عقل کلی به عالم کبیر مثل نسبت روح (عقل مجرد تام) به انسان صغیر است و نسبت نفس کل که قلب عالم کبیر است با کل عالم کبیر مثل نسبت نفس ناطقه یا قلب انسان است با انسان؛ با اندکی تصرف.



برای فهم صحیح این معانی باید متذکر شویم که عقل کلی انسان همان ذهن حسابگر او نیست و قلب انسان هم قطعه گوشتی در قفسه سینه یا کانون هوای نفس انسان نیست؛ بلکه طبق روایات قلب خانه خداست که وسعت آن از زمین و آسمان بیش‌تر است، و عقل قدسی اولین مخلوق خداست.


روایاتی که در باب نسبت بین قلم و لوح با انوار معصومان وارد شده، هم‌چنین در تفاسیر برخی آیات مثل «وَ إِنَّهُ فی‌ أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکیمٌ»، و «وَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ أَحْصَیْناهُ فی‌ إِمامٍ مُبین‌» که در آنها به مقامات ائمه اشاره شده است، به همین بحث عرفانی در مورد انسان کامل، عقل کلی و نفس کلیه مربوط می‌شود.

پرداختن مبسوط به این بحث نیاز به فرصت بیش‌تری دارد که امید است در آینده به آن پرداخته شود.


۱. المعجم الفلسفی، ج۱، ص ۱۵۷؛ الشرکة العالمیة للکتاب.
۲. فرهنگ معارف اسلامی، ج ۱،‌ ص ۳۱۹. انتشارات دانشگاه تهران؛ هم‌چنین در فرهنگ معارف اسلامی در مورد عقل و قلب و رابطه آنها با انسان و عالم می‌خوانیم: نسبت عقل اول یا عقل کلی به عالم کبیر مثل نسبت روح (عقل مجرد تام) به انسان صغیر است و نسبت نفس کل که قلب عالم کبیر است با کل عالم کبیر مثل نسبت نفس ناطقه یا قلب انسان است با انسان؛ با اندکی تصرف.
۳. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۵۵، ص ۳۹، موسسه الوفاء، ‌بیروت، ۱۴۰۹ق؛ «فِی الْحَدِیثِ الْقُدْسِیِّ لَمْ یَسَعْنِی سَمَائِی وَ لَا أَرْضِی وَ وَسِعَنِی قَلْبُ عَبْدِی الْمُؤْمِنِ».    
۴. زخرف (۴۳)، آیه ‌۴.    
۵. یس (۳۶)، آیه ۱۲.    



پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات عرفانی | عرفان اسلامی




جعبه ابزار