عقل کلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عقل کلی، نفس کلی، انسان کامل،
عرفان، اهل بیت علیهم‌السلام.
پرسش: منظور از اصطلاح "النفس المطلقة الکلیة" و "العقل الکلی" که در کتب عرفا، مخصوصاً
امام خمینی ـ رضوان‌الله‌علیه ـ به آن بر‌می‌خوریم چیست؟ و چه‌گونه می‌توان این امر را نسبت به اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ از طریق برهان عقلی، نقلی و منطبق اثبات کرد؟ و این مقام چه ویژگی‌هایی نسبت به سایر مقامات دارد. لطفاً جواب مفصلی در مورد اثبات برهانی این قضیه بر ذوات
مقدس اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ داشته باشید.
پاسخ:
عقل کلی در اصطلاح روایی همان قلم اعلی و نفس کلی همان لوح محفوظ است.
هم‌چنان‌که رابطه بین عقل و
نفس، مشابه رابطه بین قلم و لوح است؛ یعنی عقل به امر خدا افاضه نورِ معرفت می‌کند و نفس جنبه‌ی پذیرندگی دارد.
اما در مورد نسبت آنها با
اهل بیت علیهم‌السلام باید گفت اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ چون انسان‌های کامل و مطلق در اصطلاح عرفان‌اند، بنابراین جامع جمیع عوالم بوده و از حیث
روح و
عقل، کتاب عقلی هستند که ام‌الکتاب نامیده شده و از حیث
قلب لوح محفوظ‌اند.
برای فهم صحیح این معانی باید متذکر شویم که عقل کلی انسان همان ذهن حسابگر او نیست و قلب
انسان هم قطعه گوشتی در قفسه سینه یا کانون هوای نفس انسان نیست؛ بلکه طبق
روایات قلب خانه خداست که وسعت آن از
زمین و
آسمان بیش‌تر است،
و عقل قدسی اولین مخلوق خداست.
روایاتی که در باب نسبت بین قلم و لوح با انوار معصومان وارد شده، هم‌چنین در
تفاسیر برخی آیات مثل «
وَ إِنَّهُ فی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکیمٌ»،
و «
وَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ أَحْصَیْناهُ فی إِمامٍ مُبین»
که در آنها به مقامات
ائمه اشاره شده است، به همین بحث عرفانی در مورد انسان کامل، عقل کلی و نفس کلیه مربوط می‌شود.
پرداختن مبسوط به این بحث نیاز به فرصت بیش‌تری دارد که
امید است در آینده به آن پرداخته شود.
پایگاه اسلام کوئست.
