عظمت خلقت در آفرینش شتر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آفرینش، حیوانات، پرندگان،
خلقت،
شتر، عظمت خلقت.
پرسش: آیا
خداوند برای توجه دادن مردم به عظمت آفرینش، تنها خلقت شتر را برجسته‌سازی کرده است و به صدها و هزاران موجود دیگر (از جمله انواع پرندگان، چهارپایان و آبزیان دیگر) نپرداخته است؟ به مواردی از قرآن اشاره کنید که نام جانوری دیگر در آن باشد؟!
پاسخ اجمالی: گرچه نام شتر (که جانوری با منافع فراوان در منطقه
جزیرة العرب بود) بارها در قرآن آمده است، اما این‌گونه نیست که خدا تنها این موجود را به عنوان نشانه اعلام کرده باشد، بلکه در فرازهای بسیاری از قرآن به موجودات زنده دیگری اشاره شده است. خداوند هر پرنده و هر جنبنده‌ای را نشانه‌ای بر قدرتش اعلام می‌کند. حضرت حق برای توجه دادن مردم به
توحید،
معاد و عظمت خلقت، از راه‌های گوناگون آنان را به تفکر در آیات الهی فرا می‌خواند. از تفکر در آسمان‌ها و زمین گرفته تا چگونگی پدید آمدن شب و روز، کوه‌ها و دریاها، همچنین تفکر در خلقت خود انسان. از جمله مواردی که خداوند از طریق تفکر و اندیشه در آنها مردم را به عظمت خلقت فرامی‌خواند؛ شتر، پرندگان و خزندگان است که با توجه به نوع ساختار وجودیشان آیات و نشانه‌های بزرگی از
خداشناسی در آنها قابل مشاهده است و براین اساس، برجسته‌سازی شتر بدان معنا نیست که موجودات دیگر نمی‌توانند نشانی از خالق جهان هستی باشند.
خداوند متعال برای توجه دادن مردم به توحید، معاد و عظمت خلقت، از راه‌های گوناگون آنان را به تفکر در آیات الهی فرا می‌خواند. از تفکر در آسمان‌ها و زمین، چگونگی پدید آمدن شب و روز و...: «در آفرینش آسمان‌ها و زمین، و آمد و شد شب و روز، و کشتی‌هایی که در دریا به سود مردم در حرکت‌اند، و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده، و با آن، زمین را پس از مرگ، زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و (همچنین) در تغییر مسیر بادها و ابرهایی که میان زمین و آسمان مسخرند، نشانه‌هایی است (از ذات پاک خدا و یگانگی او) برای مردمی که خرد دارند و اندیشه می‌کنند».
همچنین تفکر در خلقت خود انسان: «وَ فی اَنْفُسِکُمْ اَ فَلا تُبْصِرُونَ؛
نشانه‌های خدا در وجود شما است آیا نمی‌بینید؟!»
آیات و نشانه‌هایی که در خود بشر وجود دارد، آیا در آن تامل نمی‌کنید؛ نمی‌بینید که خودتان از حالی به حال دیگر تغییر می‌یابید، و از صفتی به صفت دیگر انتقال پیدا می‌کنید؛ زیرا اول نطفه بودید، سپس زندگی یافتید، پس از آن به صورت طفلی رشد کردید، آن‌گاه جوان شدید، و سرانجام به سن پیری می‌رسید. آیا این تغییر و تبدیل‌ها شما را راهنمایی نمی‌کند که این آفرینش سازنده‌ای دارد، که خلقت او را تدبیر نموده، و گرداننده‌ای دارد که آن‌را طبق حکمت می‌چرخاند.
از نشانه‌های دیگر در تعلق نفس است؛ یعنی تعلق
روح به بدن است که یکی از آن آیات پدید آمدن
حواس پنج‌گانه بینایی و شنوایی و چشایی و لامسه و بویایی است که اولین رابطه‌ای است که انسان را به محیط خارج خود آگاه می‌سازد، و به وسیله این حواس خیر را از شر و نافع را از مضر تمیز می‌دهد، تا پس از تمیز به سوی آنچه که کمالش در آن است به حرکت افتاده، کمال خود را به دست آورد، و از آنچه شر و مضر است دور شود.
و صدها نشانه از وجود خدا که در آفرینش انسان وجود دارد که در این مقال فرصت بیان آنها نیست.
تذکر به اندیشه در خلقت شتر در مورد کسانی است که منکر برپایی
قیامت،
بهشت و... می‌باشند. خداوند از این طریق می‌خواهد بگوید اگر برپایی قیامت برایتان عجیب و باور نکردنی است، در خلقت شتر بیندیشید. اگر باور ندارید که چگونه روز قیامت با چهره و آثار و احوال آن پدید می‌آید، پس چرا در چگونگی آفرینش شتر نمی‌اندیشند. اگر چه خلقت شتر بسیار عجیب به نظر می‌آید، لکن هر حیوانی بلکه هر موجودی نسبت به خود اگر در اسرار خلقت آن دقت شود عجیب به نظر می‌آید و شاید تصریح به خلقت شتر به این جهات باشد:
• بعضی از چارپایان تنها از گوشتشان استفاده می‌شود؛ بعضی دیگر غالباً از شیرشان؛ برخی دیگر تنها به درد سواری می‌خورند، و بعضی برای باربری، اما شتر حیوانی است که تمام این جهات در آن جمع است. هم گوشت و شیرش قابل استفاده است، و هم از آن برای سواری و باربری استفاده می‌شود.
• شتر نیرومندترین و مقاوم‌ترین حیوان اهلی است؛ بار زیادی با خود حمل می‌کند و حتی هنگامی که خوابیده است، بار سنگینی را بر پشت او می‌گذارند و او با یک حرکت برمی‌خیزد و روی پا می‌ایستد، در حالی‌که چهارپایان دیگر قدرت چنین کاری را ندارند.
• شتر می‌تواند روزهای متوالی (حدود یک هفته تا ده روز) تشنگی را تحمل کند و در مقابل گرسنگی نیز تحمل بسیار دارد.
• شتر می‌تواند هر روز مسافتی طولانی را طی کند، و از زمین‌های صعب العبور، و شنزارهایی که هیچ حیوانی قادر بر عبور از آن نیست بگذرد.
• او در شرایط نامناسب جوی در میان طوفان‌های بیابان که چشم و گوش را کور و کر می‌کند با وسائل خاصی که خداوند در پلک‌ها و گوش‌ها و بینی او آفریده مقاومت می‌کند، و به راه خود ادامه می‌دهد.
• شتر با تمام قدرتی که دارد از رام‌ترین حیوانات است، به‌طوری که یک کودک خردسال می‌تواند مهار یک قطار شتر را در دست گرفته و هر جا که خاطر خواه او است ببرد.
از دیگر موجوداتی که خداوند از طریق آن مردم را به تفکر در آفرینش می‌خواند پرندگان هستند:
«اَ وَ لَمْ یَرَوْا اِلَی الطَّیْرِ فَوْقَهُمْ صافَّاتٍ وَ یَقْبِضْنَ ما یُمْسِکُهُنَّ اِلَّا الرَّحْمنُ اِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ بَصِیرٌ؛
آیا به پرندگانی که بالای سرشان است، و گاه بال‌های خود را گسترده و گاه جمع می‌کنند، نگاه نکردند؟! جز خداوند رحمان کسی آنها را بر فراز آسمان نگه نمی‌دارد؛ چرا که او به هر چیز بینا است.»
جمله «ما یُمْسِکُهُنَّ اِلَّا الرَّحْمنُ»، در حقیقت پاسخ فرضی است. گویا شخصی پرسیده: منظور قرآن از این‌که توجه مردم را به سوی پرواز پرندگان و باز و بسته شدن بال‌های آنها در هوا جلب کرده چیست؟ در این جمله پاسخ داده است که منظور توجه دادن به این است که جز خدا کسی پرندگان را در فضا نگه نمی‌دارد.
گواین‌که ماندن طیور در فضا و ساقط نشدن آنها مستند به اسبابی طبیعی است، هم‌چنان‌که ماندن انسان در زمین هم همین‌طور است، و ماندن و شنا کردن ماهی‌های سنگین وزن در روی آب نیز این‌گونه است، و همه امور طبیعی همین‌طور مستند به اسباب و علل طبیعی است، اما همه این علل طبیعی به خدای تعالی منتهی می‌شود، و به همین جهت صحیح است که ماندن مرغان در هوا را به خدا نسبت دهیم.
البته اگر کسی بگوید؛ این اختصاص به پرندگان ندارد؛ چرا در آیه خصوص پرندگان را نام برد؟ جوابش این است که بعضی از اسباب طبیعی برای همه شناخته شده نیست، نظیر ماندن مرغان در فضا و پرواز کردن آنها در هوا که در نگاه ابتدایی سؤال انگیز است، و به محض مشاهده آن انسان را منتقل به خدای سبحان می‌کند، و می‌فهماند سبب حقیقی و اعلای پیدایش مرغان، خدا است، و پروازشان هم مستند به او است که این ویژگی در بعضی از موجودات سؤال برانگیز نیست، مانند ایستادن و زندگی کردن انسان در روی زمین، که انسان معمولی را منتقل به این معنا نمی‌کند؛ لذا می‌بینیم خدای سبحان در کلامش نظر بندگان خود را به آن‌گونه امور جلب می‌کند، تا زودتر و بهتر به
وحدانیت خدای تعالی در
ربوبیت پی‌برند.
«وَ اللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّةٍ مِنْ ماءٍ فَمِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلی بَطْنِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلی رِجْلَیْنِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلی اَرْبَعٍ».
این آیه نیز بیان دیگری است برای توجه دادن انسان به خلقت موجودات. خالق هستی تمامی جانداران را از آبی خلق می‌کند، اما درعین‌حال وضع هر حیوانی با حیوان دیگر مختلف است. بعضی‌ها بر روی شکم راه حرکت می‌کنند؛ مانند مارها و کرم‌ها؛ گروهی با دو پا راه می‌روند؛ مانند انسان آدمیان و مرغان، و بعضی دیگر با چهار پا راه می‌روند؛ نظیر چارپایان و درندگان. در این‌جا اگر به ذکر این سه نوع اکتفا نموده برای اختصار بود که مقصود با ذکر همین‌ها تامین می‌شده، و گرنه اختلاف از حد شمارش بیرون است.
در قرآن کریم نمونه‌های بسیاری از چگونگی آفرینش آمده است؛ نظیر نگهداشتن آسمان‌ها بدون ستون، و نگهداشتن زمین از متلاشی شدن، نگهداری کشتی‌ها بر روی آب، اختلاف میوه‌ها و رنگ‌ها و زبان‌ها و... که سبب طبیعی نزدیک آنها از نظرها پنهان است، و در نگاه اول ذهن از توجه به آن امور به آسانی منتقل می‌شود به این‌که خدا آنها را ایجاد کرده، و اگر بعدها در اثر دقت و تحقیق متوجه سبب طبیعی و نزدیک آن گردد، آن وقت در پدید‌آورنده سبب طبیعیش فکر می‌کند، تا در آخر باز به خدای تعالی منتهی شود: «اِلی رَبِّکَ الْمُنْتَهی».
در نتیجه می‌فهمد که سرانجام همه به سوی
پروردگار است؛ لذا تمام موجودات که در عالم وجود دارد، در هستی و در آثار هستی‌اش به خدای متعال منتهی می‌گردد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «عظمت خلقت در آفرینش شتر و پرندگان و خزندگان»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۶/۱۶.
