عزاداری ایام فاطمیه و دین‌زدگی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ایام فاطمیه،
عزاداری،
حضرت زهرا،
دین‌زدگی.
پرسش: دو دهه‌ای که بنام ایام فاطمیه برای حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) عزاداری می‌شود از چه زمانی به وجود آمده است؟ و آیا این کار باعث نمی‌شود که مردم در غم و غصه بیشتر باشند و از دین زده شوند؟
پاسخ اجمالی: در فرهنگ دینی ما یکی از برنامه‌هایی که نشان دهنده پیوند و دوستی
شیعه با اولیای دین و
امامان معصوم است، «عزاداری» است. در دوره‌هایی که فشار و تهدید از ناحیه حکومت و حاکمان وجود داشته، عزاداری کمتر، و به صورت مخفیانه صورت می‌گرفته است؛ اما در دوران‌های اخیر به ویژه از
دوره صفویه به بعد با از بین رفتن و یا کم شدن فشار ها و تهدیدها از ناحیه حکومت، عزاداری از نظر کمیّت و کیفیت رشد می‌کند و در سالگرد
رحلت پیامبر و امامان معصوم و حضرت زهرا (علیهم‌السّلام) و... مراسم عزاداری برپا می‌شد. ایام فاطمیه در بعضی مناطق یک روز و برخی دیگر چند روز عزاداری برپا می‌شود، و این مدت عزاداری خیلی گسترده و پیوسته نیست که ادعا شود این امر سبب دل‌زدگی افراد می‌شود، این مقدار از عزاداری و مراسمات به واسطه محبت و احترام به این خاندان است و در حقیقت تعظیم
شعائر الهی است.
در هر دوره‌ای که شیعیان تحت فشار حکومت‌ها نبوده‌اند، عزاداری برای ائمه اطهار و فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) بیشتر می‌شده و شیعیان با خیالی آسوده‌تر و آشکارا به عزاداری می‌پرداخته‌اند. اما در دوره‌هایی که این فشار و تهدید از ناحیه حکومت و حاکمان وجود داشته، عزاداری کمتر، و به صورت مخفیانه صورت می‌گرفته و به واسطه همین امر در دوره‌های اخیر که شیعه کمتر احساس خطر کرده عزاداری برای حضرت زهرا و سایر معصومین (علیهم‌السّلام) بیشتر و بهتر شده است.
ابن اثیر می‌نویسد: «در قرن سوم و چهارم و پنجم و همزمان با تشکیل دولت‌های
آل‌بویه در عراق و
حمدانیون در سوریه و
فاطمیون در مصر، مذهب شیعه گسترش یافت و مراسم عزاداری توسعه یافت.»
هرچند بیشتر این عزاداریها، مختص سالار شهیدان امام حسین (علیه‌السّلام) بوده است. اما به هر حال عزاداری برای سائر ائمه و حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) هم به صورتی محدود و کمتر قطعاً برگزار می‌شده است «با گسترش تسلط
دیلمیان بر بغداد در این شهر که از سالها پیش مرکز اجتماع شاعران شیعی بود انجمن‌ها تشکیل گردید که در آن فضیلت‌های اهل بیت را نقل نموده و بر مظلومیت آنان اشک می‌ریختند.» (در مصر در عهد فاطمیون عزاداری برای
امام حسین (علیه‌السّلام) برپا می‌شد و فاطمیون در احیاء شعائر شیعی توجه خاصی داشتند)
در دوره‌هایی که حاکمان سنی حاکمیت داشتند، شیعیان نمی‌توانستند عزاداری کنند به عنوان نمونه در دوران
حکومت عباسیان «...
علویان یا از دم تیغ گذشتند و یا در سیاه چال‌ها پوسیدند و یا از ترس جان، گمنام در دهکده‌ها و بیغوله‌ها به سر می‌بردند... نوحه‌گری در مجلس‌های سری و سپس بر سر بازارها بر دختر پیغمبر و ستمهایی که بر او و فرزندان او رفته است آغاز شد.»
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به مسئله عزاداری اهمیت خاصی می‌دادند و در گسترش آن تلاش زیادی داشتند «به جرات می‌تواند گفت: ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) در گسترش فرهنگ عزاداری به ویژه درباره امام حسین (علیه‌السّلام) نقش بسزایی داشتند.»
در دوره‌های اخیر، که مقداری فضای آزادانه برای شیعیان ایجاد گردید و توانستند برخی از مراسم و شعائر خود را آزادانه برگزار کنند؛ شاید بتوان گفت از دوره صفویه به بعد عزاداریها علنی شده، «در دوران‌های اخیر، عزاداری از نظر کمیّت و کیفیت رشد می‌کند. در سالگرد رحلت پیامبر و امامان معصوم و حضرت زهرا (علیهم‌السّلام) و... مراسم عزاداری برپا می‌شود».
علمای بزرگ ما به ایام
شهادت معصومین توجه خاصی داشتند و برای ذکر فضائل آن بزرگواران در ایام شهادت ثواب زیادی قائل بودند، در این رابطه
شهید مطهری (رحمة‌الله‌علیه) می‌فرماید: «ایام فاطمیه است چرا ذکر فضائل و زندگی اهل بیت پیغمبر این همه اجر و ثواب دارد آنها انسانهای ساخته شده هستند...»
و باید توجه داشت که چون در تاریخ شهادت حضرت زهرا اختلاف نظر وجود دارد، لذا در هر دوره تاریخ مشهور شهادت آن حضرت عزاداری برپا می‌شود.
البته تعبیر به «دهه فاطمیه» کمتر می‌شود و بیشتر «ایام فاطمیه» گفته می‌شود در این ایام، ممکن است در برخی از جاها یک روز و در برخی از جاها چند روز برای آن حضرت عزاداری شود. از طرفی باید توجه داشت که مصیبت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) مصیبتی عظیم است و هر چه
مصیبت بزرگتر باشد، عزاداری مربوط به آن هم بیشتر خواهد بود.
آیت‌الله وحید خراسانی مصیبت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را
مصیبت کبری می‌نامد ایشان می‌گوید: «... در این مصیبت کبری که ناموس خدا و بضعه خاتم انبیاء و کفو سید اوصیاء و مادر ائمه هدی نیمه شب دفن شد... به پا خیزیم و آنچه در توان داریم در تعظیم شعائر شهادت او انجام دهیم.»
به واسطه همین بزرگی مصیبت است که شیعیان ممکن است چند روز قبل یا بعد از شهادت اقامه عزا کنند. از طرفی به واسطه نزدیک بودن این دو روز اختلافی، کم‌کم یک حالت پیوستگی بین ایام به وجود آمده و برخی آن را به دو دهه تقسیم کرده و آن را اختصاص به حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) داده‌اند. و روایتی در این زمینه وجود ندارد. اما سیره ائمه اطهار و علمای دین بزرگداشت شهادت آن حضرت بوده است.
در فرهنگ دینی ما یکی از برنامه‌هایی که نشان دهنده پیوند و دوستی شیعه با اولیای دین و امامان معصوم است، «عزاداری» است. ائمه اطهار ما را به برپائی این مجالس که فضیلت زیادی هم دارند سفارش کرده‌اند از جمله در حدیثی
امام صادق (علیه‌السّلام) از
فضیل پرسید: آیا دور هم می‌نشینید و حدیث و سخن می‌گوئید؟ فضیل گفت: آری. حضرت فرمود: «این گونه مجالس رادوست دارم پس امر ما را زنده بدارید. خدا رحمت کند کسی که امر (و راه و مرام) ما را احیاء می‌کند.»
حضرت
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) در این رابطه می‌فرماید: «... با این هیاهو، با این گریه، با این نوحه خوانی، با این شعرخوانی، با این نثرخوانی ما می‌خواهیم این مکتب را حفظ کنیم چنانچه تا حالا هم حفظ شده است.»
البته باید توجه داشت عزاداری در ایام فاطمیه خیلی گسترده و پیوسته نیست که ادعا شود این امر سبب دل‌زدگی افراد می‌شود. همان طور که بیان شد مراسم عزاداری در بعضی از مساجد فقط یک شب و در برخی از جاها ممکن است تا چند شب ادامه داشته باشد. رسانه‌های جمعی هم مانند رادیو و تلویزیون فقط دو روز شهادت را برنامه عزا پخش می‌کنند بنابراین اجرای این برنامه‌ها
افراط نیست. این مقدار از عزاداری و مراسمی که گرفته می‌شود به واسطه محبت و احترام به این خاندان است و در حقیقت تعظیم شعائر الهی است. در کتاب فرهنگ عاشورائی «رابطه عزاداری و شادی بررسی شده و شادی را تعریف کرده، به سطح لذت و رضایت. سپس به طور مستند می‌گوید دو مؤلفه سطح لذت و رضایت از مراسم عزاداری اثر منفی نمی‌پذیرند... قطعاً کسانی که با علاقه و انتخاب خود به مراسم عزاداری می‌روند، از آن لذت می‌برند و از آن احساس رضایت می‌کنند.»
۱. فرهنگ عاشورائی، جلد ۵.
۲. تاریخچه عزاداری حسینی.
۳. سید جعفر شهیدی، زندگانی حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها).
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله" عزاداری ایام فاطمیه و دل‌زدگی مردم"، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۸/۲۱.
