ضرب المثل کاخ و کوخ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ضرب المثل، کاخ و کوخ،
امام علی (علیه‌السّلام)، ثروت، کاخ،
ثروت‌اندوزی، جمع‌آوری مال، کوخ.
پرسش: آیا حدیثی که بسیاری به امام علی (علیه‌السّلام) نسبت می‌دهند: «هر کجا کاخی برپا است لاجرم کوخی هم در کنار آن برجا است»، حدیث معتبری است؟ امام در چه زمانی و در چه شرایطی چنین سخنی را فرمود؟ امروزه از این سخن جهت مشروعیت بخشیدن به روی‌کردهای
سوسیالیستی و
کمونیستی و ضد سرمایه‌داری در اقتصاد ایران استفاده می‌شود و به‌طور کلی موجب بدبینی نسبت به هر ثروتمندی می‌شود!
پاسخ: آنچه که به امام علی (علیه‌السّلام) نسبت داده شده است که «هر کجا کاخی برپا است، آن‌جا کوخی هم در کنار آن برجا است»؛ در هیچ‌یک از منابع معتبر دینی مشاهده نشده است.
تولید ثروت و جمع‌آوری مال و سرمایه، با رعایت موازین شرعی در
اسلام مجاز دانسته شده و در مقابل آن ثروت‌اندوزی اگر انسان را از
یاد خدا غافل کند، مورد نکوهش بوده و در اسلام از آن نهی شده است.
دین اسلام تولید ثروت و جمع‌آوری مال و سرمایه، با رعایت موازین شرعی را مجاز دانسته و به آن تشویق کرده است.
قرآن کریم ثروتمندانی؛ مانند
حضرت سلیمان،
حضرت داوود و
ذو القرنین (علیهم‌السّلام) را نام می‌برد که اهل
ایمان بودند.
در مقابل ثروت‌اندوزی اگر انسان را از یاد خدا غافل کند، مورد نکوهش بوده و در اسلام از آن نهی شده است. قرآن از ثروت‌مندان ناسپاس و کافری، مانند
قارون نیز یاد می‌کند. در قرآن آمده است: افزون‌طلبی شما را به خود مشغول داشته و از خدا غافل نموده است، تا آن‌جا که برای شمردن مردگان به زیارت قبور رفتید.
بنابراین ثروت‌مندشدن اگر از راه‌های مشروع بوده و حقوق شرعی آن نیز ادا شود، از نظر اسلام هیچ اشکالی ندارد، به ویژه اگر در مسیر تولید و کارآفرینی سرمایه‌گذاری شود.
«مال را کز بهر دین باشی حمول ••• نعم مال صالح خواندش رسول».
آنچه اسلام آن‌را نمی‌پسندد، به دست آوردن ثروت از راه
حرام، و نیز خودداری از
انفاق و کارهای خیر است.
قرآن در مورد ثروت‌اندوزان یک قانون کلی را مطرح کرده و بیان می‌دارد: «کسانی که
طلا و
نقره را انباشته کرده و در راه خدا انفاق نمی‌کنند، آنها را به عذاب دردناکی بشارت ده».
با توجه به این مقدمه و در راستای پرسش باید گفت:
آنچه که به امام علی (علیه‌السّلام) نسبت داده شده است که «هر کجا کاخی برپا است، آن‌جا کوخی هم در کنار آن برجا است»؛ در هیچ‌یک از منابع معتبر دینی مشاهده نشده است.
چنین سخنی (حتی اگر از یکی از بزرگان دین صادر شده باشد) نمی‌تواند دارای کلیت باشد؛ زیرا قرآن کریم پیامبرانی مانند حضرت سلیمان (علیه‌السّلام) و
حضرت یوسف (علیه‌السّلام) را به عنوان صاحبان ثروت و کاخ معرفی می‌کند که نه تنها حقی از فقرا ضایع نکردند که از این کاخ و قدرت برای تحقق اهداف الهی کمک گرفتند.
در همین راستا
خدای متعال در طول حکومت ۴۰ ساله حضرت سلیمان (علیه‌السّلام)،
قدرت و ثروت مادی فراوانی را در اختیارش گذاشت. قرآن، گوشه‌ای از قدرت سلیمان (علیه‌السّلام) را این‌چنین بیان می‌کند:
«و برای سلیمان باد را مسخّر ساختیم که صبح‌گاهان مسیر یک ماه را می‌پیمود و عصرها مسیر یک ماه دیگر را؛ و چشمه
مس [مذاب
] را برای او روان ساختیم؛ و گروهی از
جن پیش روی او به اذن پروردگارش کار می‌کردند؛ و هر کدام از آنها که از فرمان ما سرپیچی می‌کرد، او را عذاب آتش سوزان می‌چشاندیم. آنها هر چه سلیمان می‌خواست برایش می‌ساختند: معبد‌ها، تمثال‌ها، ظروف بزرگ غذا به‌اندازه حوض، و دیگ‌های ثابتی که از بزرگی قابل حمل و نقل نبود...».
و یوسف (علیه‌السّلام) را در کاخ و مرکز قدرت مسکن داد و فرمود:
«وَ کَذلِکَ مَکَّنَّا لِیُوسُفَ فِی الْاَرْضِ یَتَبَوَّاُ مِنْها حَیْثُ یَشاءُ... ؛
و این‌گونه یوسف (علیه‌السّلام) را در سرزمین (
مصر) قدرت بخشیدیم، که در آن هر جا که می‌خواست سکونت می‌کرد.»
البته یک اصل کلی دیگر وجود دارد که تا حدی مشابه با موضوع پرسش بوده و مورد پذیرش اسلام نیز می‌باشد و آن اصل این است:
«اگر تمام ثروت‌مندان، حقوقی که بر آنان لازم و
واجب شده بود را پرداخت می‌کردند، دیگر هیچ فقیری در زمین باقی نمی‌ماند».
این اصل در روایات متعددی بیان شده است؛ اما نمی‌توان از آن برداشتی کلی نمود که تمام ثروتمندانی که زندگی بهتری از دیگران دارند، بدون استثنا در
فقر موجود در جامعه مقصرند، بلکه ممکن است برخی از آنان در این فقر مقصر بوده و گروهی از آنان نیز در جهت مقابل، در راستای فقرزدایی گام‌های مهمی برداشته باشند.
سخنی از امام علی (علیه‌السّلام) ناظر به همین موضوع است:
«اِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ فَرَضَ فِی اَمْوَالِ الْاَغْنِیَاءِ اَقْوَاتَ الْفُقَرَاءِ فَمَا جَاعَ فَقِیرٌ اِلَّا بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِی ٌّ وَ اللَّهُ تَعَالَی سَائِلُهُمْ عَنْ ذَلِک؛
خداوند روزی نیازمندان را در بخشی از سرمایه ثروت‌مندان قرار داده است و بر‌این‌اساس، هیچ نیازمندی گرسنه نمی‌ماند، مگر آن‌که ثروتمندی بر مالش افزوده شده باشد که در این صورت، مورد محاکمه پروردگار قرار خواهند گرفت.»
با این نگاه، ثروتمندانی که از پرداخت حقوق واجب و
مستحب خود و کمک به دیگران خودداری کرده و تمام ثروتشان را برای خود نگه‌می‌دارند، نسبت به فقر نیازمندان جامعه مسئول می‌باشند؛ اما آن دسته از آنان که نیکوکاری را از یاد نبرده و بخش قابل توجهی از ثروت خود را
وقف دیگران می‌کنند، پاداش بزرگی خواهند داشت، حتی اگر زندگی ظاهری آنان (البته به دور از
اسراف و
تبذیر) بسیار بهتر از دیگران باشد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ضرب المثل کاخ و کوخ»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۳/۲۲.
