شأن نزول آیه بقیةالله خیر لکم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، شأن نزول آیات قرآن.
پرسش: «آيا آيه «
بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ» درباره امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) نازل شده است؟»
پاسخ: در
قرآن کریم آیات بسیاری داریم که موضوع اولیه
آیه در زمان انبیای گذشته بوده است؛ اما مصداقی از آن نیز در زمان دیگر محقق می‌شود. آیه مورد بحث نیز همین‌طور است، بقیةالله به معنی کسی یا چیزی است که
خداوند برای مردم باقی گذاشته است و معنای عام دارد؛ ازاین‌رو یکی از مهم‌ترین آن‌ها کسی است که خواهد آمد و
جامعه را پر از
عدل و داد می‌کند.
در
قرآن کریم آیات بسیاری داریم که موضوع اولیه آیه در زمان انبیای گذشته بوده است؛ اما مصداقی از آن نیز در زمان
رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) محقق می‌شود. تمام ماجراهایی که از انبیای گرامی نقل شده است، به این دلیل بوده است که آن ماجرا ربطی به عصر رسول گرامی اسلام و وقایع زمان حضرت داشته است. از واضح‌ترین آن‌ها می‌توان به آیه «
رَحمَةُ اللهِ وَبَرَکَاتُهُ عَلَیکُم اهلَ البَیتِ؛
بخشایش و برکت‌های
خداوند بر شما اهل این خانه باد» اشاره نمود که در شأن
حضرت ابراهیم و خاندانش نازل شده است؛ اما رسول خدا از خداوند طلب نمودند که آن را در
ذریه وی نیز قرار دهد.
شوکانی در این‌باره می‌نویسد:
قوله: کما صلیت علی آل ابراهیم هم اسماعیل و اسحاق و اولادهما، وقد جمع الله لهم الرحمة والبرکة بقوله: رحمة الله وبرکاته علیکم اهل البیت انه حمید مجید ولم یجمعا لغیرهم، فسال النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اعطاء ما تضمنته الآیة.
قول رسول خدا که فرمودند همان‌طور که بر ابراهیم و
آل ابراهیم درود فرستادی مقصود
اسماعیل و
اسحاق و اولاد ایشان است و خداوند برای ذریه وی
رحمت و
برکت را جمع فرموده است چون در قرآن فرموده: بخشایش و برکت‌های
خداوند بر شما اهل این خانه باد که او ستایش شده بخشنده است و این دو مطلب برای هیچ کس جمع نشدند. پس رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از خداوند خواست که آنچه را که در این آیه آمده است به وی عطا شود.
شربینی نیز می‌نویسد:
قال تعالی: «
رَحْمَتُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ» فسال (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اعطاء ما تضمنته هذه الآیة مما سبق اعطاؤه لابراهیم؛
خداوند فرمود: بخشایش و برکت‌های خداوند بر شما اهل این خانه باد که او ستایش شده بخشنده است. پس رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از خداوند خواست که آنچه را این آیه شامل وی می‌شود (که به ابراهیم عطا شده بود) به وی عطا کند.
وبه همین دلیل در
روایات می‌بینیم که هنگام
سلام کردن به
اهل بیت رسول خدا و درود فرستادن بر ایشان همین آیه را
تلاوت می‌کرده‌اند:
ثم نهض الیمانی وهو یقول
رَحْمَتُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ.
شخص یمنی ایستاد و گفت: بخشایش و برکت‌های خداوند بر شما اهل این خانه باد.
آیه مورد بحث نیز همین‌طور است.
بقیة الله به معنی کسی یا چیزی است که
خداوند برای مردم باقی گذاشته است.
قرطبی یکی از
مفسران اهل سنت می‌نویسد:
بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ» ای ما یبقیه الله لکم بعد ایفاء الحقوق؛
بقیةالله بهتر است برای شما یعنی آن چیزی که خداوند برای شما بعد از دادن
حق دیگران باقی گذاشته است.
پس معنی «بقیةالله» عام است و شامل هر چیزی می‌شود که خداوند برای مردمان باقی گذاشته باشد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، کسی است که خواهد آمد و
جامعه را پر از
عدل و داد می‌نماید. به همین دلیل حتی در بعضی کتب
اهل سنت آمده است که خود حضرت خود را «بقیةالله» نامیده و دیگران هم به حضرت ولی‌عصر «بقیةالله» می‌گویند.
وعن ابی‌جعفر ایضا قال: المهدی منا منصور بالرعب ... وصاح صایح من السماء بان الحق معه ومع اتباعه فعند ذلک خروج قائمنا، فاذا خرج اسند ظهره الی الکعبة واجتمع الیه ثلاث مائة وثلاثة عشر رجلا من اتباعه، فاول ما ینطق هذه الآیة: «
بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ» ثم یقول: انا بقیة الله وخلیفته وحجته علیکم، فلا یسلم مسلم علیه الا قال: السلام علیک یا بقیة الله فی الارض ...؛
از ابوجعفر (
امام باقر) نقل شده است که گفت
مهدی از ماست (اهل بیت) و خداوند او را با‌انداختن ترسش در دل دشمنان یاری می‌کند ... منادی از
آسمان ندا می‌دهد که حق با او و اطرافیانش است. در آن هنگام قیام‌کننده ما
قیام می‌کند. پس وقتی ظهور کند به
کعبه تکیه داده و سیصد و سیزده نفر همراه وی جمع می‌شوند. پس اولین چیزی که می‌گوید این آیه است: «
بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ» سپس می‌گوید: ای مردم! من بقیة الله در
زمین هستم و خلیفه خداوند و
حجت او بر شما. پس هیچ‌کس به وی
سلام نمی‌کند، مگر اینکه می‌گوید: سلام بر تو ای بقیة الله...!
مرحوم
آیت‌الله مرعشی در کتاب شرح احقاق الحق مدارک دیگری نیز از کتب اهل سنت برای این مطلب نقل فرموده‌اند: منهم العلامة الشیخ عبد الهادی الابیاری فی «العرائس الواضحة»
قال: وعن ابی‌جعفر من خبر طویل: انه اذا خرج اسند ظهره الی الکعبة واجتمع الیه ثلاثمائة وثلاثة عشر رجلا من اتباعه، فاول ما ینطق بهذه الآیة: «
بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ» ثم یقول: انا بقیة الله وخلیفته وحجته علیکم فلا یسلم علیه احد الا قال: السلام علیک یا بقیة الله فی الارض ... و منهم العلامة المذکور فی جالیة الکدر
روی الحدیث عن ابی‌جعفر بعین ما تقدم عن «العرائس الواضحة».
از ایشان (کسانی که از
علمای اهل سنت این روایت را در کتبشان نقل کرده‌اند) علامه
شیخ عبدالهادی ابیاری است که در کتاب
العرائس الواضحة گفته است و از اباجعفر (امام باقر (علیه‌السلام)) روایتی است طولانی در مورد اینکه وقتی مهدی ظهور کند به
کعبه تکیه داده ۳۱۳ نفر از طرف‌دارانش نزد وی جمع شده اولین چیزی که می‌خواند این آیه است که: «
بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ» سپس می‌گوید: من بقیةالله هستم و خلیفه او و
حجت خداوند بر شما پس هرکس به وی سلام می‌کند می‌گوید سلام بر تو ای بقیةالله ... .
و از ایشان همین علامه‌ای که ذکر شد، در کتاب «جالیة الکدر» است که همین روایت را که در العرائس الواضحة بود نقل کرده است.
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، برگرفته از مقاله «آیا آیه «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» درباره امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) نازل شده است؟».
