رجوع ضمیر مذکر و مؤنث به کلمه انعام در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیه،
سوره مؤمنون،
سوره نحل،
اسم مذکر،
اسم مؤنث،
اسم جمع.
پرسش: در دو سوره مؤمنون و نحل، برای عبارت «الانعام» دو نوع ضمیر آورده شده است: «وَ اِنَّ لَکُمْ فِی الْاَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِها...»
در این آیه شریفه عبارت «بطونها» به‌صورت مؤنث آمده است. اما در آیه ۶۶ سوره نحل: «وَ اِنَّ لَکُمْ فِی الْاَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِهِ...»
که «بطونه» به‌صورتِ مذکّر آمده است؛ دلیلش چیست؟»
پاسخ اجمالی: در
جمع مکسر از آن جهت که در لفظ علامت تانیث ندارد، با آن معامله مذکر می‌شود و از آن جهت که در معنا دلالت بر گروهی از افراد می‌کند، با آن معامله اسم مؤنث می‌شود لذا آوردن ضمیر مذکر و مؤنث برای آن جایز است.
در ارتباط با این پرسش باید گفت؛ به‌عنوان نمونه در دو آیه «وَ اِنَّ لَکُمْ فِی الْاَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِه»
و «وَ اِنَّ لَکُمْ فِی الْاَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِها»،
ضمیری در دو عبارت «بُطُونِه» و «بُطُونِها» هر دو به واژه «انعام» برمی‌گردد
و معنای آن چنین می‌شود: «و برای شما در چهارپایان
[درس‌های
] عبرتی است از آنچه در درون آنها است
[شیر
] شما را سیراب می‌کنیم...» منظور از «مِمَّا فی بُطُونِه
[ها
]» شیر چهارپایان است.
اکنون این سؤال به وجود می‌آید که چرا با این‌که مرجع هر دو ضمیر، یک کلمه است (انعام)، آن ضمیر در یک‌جا به صورت مذکّر و در جای دیگر به صورت مؤنث آمده است؟
کلمه «انعام» جمع مکسّر «نَعَم» به معنای
شتر و
گاو و
گوسفند است.
در
ادبیات عرب، برای
جمع مکسر هم ضمیر مذکر آورده می‌شود و هم ضمیر مؤنث.
در واقع جمع مکسر از آن جهت که در لفظ علامت تانیث ندارد، با آن معامله مذکر می‌شود و از آن جهت که در معنا دلالت بر گروهی از افراد می‌کند، با آن معامله اسم مؤنث می‌گردد.
قرآن کریم نیز این قاعده ادبیات عرب را رعایت کرده و هر دو مدلی را که مجاز بوده در آیات خود آورده است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «رجوع ضمیر مذکر و مؤنث به کلمه انعام در قرآن» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۲/۹.
