راه‌های کنترل فکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کنترل فکر، گناه، نماز، یاد خدا، وسوسه‌های شیطانی.
پرسش: چه راه‌هایی برای باز نگاه داشتن فکر وجود دارد؟
پاسخ: از آن‌جا که هر فکر پلید از سوی
شیطان به
انسان تلقین می‌شود، باید هنگام این
وسوسه‌های شیطانی، یاد خدا کرده، از این
ابلیس رانده‌شده به او پناه برند؛ چراکه خداوند در آیه ۲۰۱
سوره اعراف فرموده: «همانا کسانی که
تقوا پیشه کرده‌اند، هنگام احاطه وسوسه‌های شیطانی، به یاد خدا می‌افتند و راه
حق را به‌روشنی می‌بینند».
سؤال دارای ابهام است و معلوم نیست که مراد چیست؟ آیا مراد این است که چه راه‌هایی برای باز نگاه داشتن فکر از
گناه وجود دارد؟ یا این‌که چه راه‌هایی برای باز نگاه داشتن فکر در نماز وجود دارد؛ یعنی چه کنیم فکرمان در
نماز به این‌سو و آن‌سو نرود؟ یا این‌که اصلاً چه کار کنیم که بتوانیم کنترل فکرمان را به دست گیریم و آن را از چیزی که نمی‌خواهیم، باز نگه داریم؟
در این‌جا با توجه به احتمالات فوق، پاسخ می‌دهیم و چون احتمال سوم با دو احتمال اول ارتباط دارد و به نحوی شامل آن دو می‌شود، ما نیز به احتمال سوم پاسخ می‌دهیم و در ضمن آن به مسائل مطرح در احتمال اول و دوم اشاره می‌کنیم.
راه‌های کنترل افکار، بدین شرح است:
احتمال اول و دوم و جواب آن‌ها (کنترل فکر از گناه و کنترل فکر درنماز):
راه اول: همه می‌دانیم که فکر و خیال انسان حالت فرار دارد و هر لحظه به جایی می‌رود.با توجه به این واقعیت، این سؤال پیش می‌آید که آیا می‌توان
کنترل فکر را به دست گرفت و آن را از چیزی که نمی‌خواهیم، باز نگاه داریم و متوجه چیزی کنیم که دوست داریم یا نه؟ پاسخ این سؤال مثبت است؛ همان‌طور که سایر قوای انسان قابل تربیت است، قوه
خیال و فکر نیز تربیت‌پذیر است.
چشم را دیده‌اید که وقتی چیزی نزدیک آن می‌شود، شروع به پلک زدن می‌کند؛ اما کسانی بوده‌اند که با تمرین کردن و تقویت اراده‌شان توانسته‌اند کاری کنند که روی چشمشان عمل جراحی کنند بدون آن‌که چشمانشان بسته شود یا کسانی که مدت‌ها می‌توانند تحمل گرسنگی کنند که این کارها با تمرین به دست آمده است.
در فکر و خیال نیز می‌توان چنین کرد، به این نحو که اگر مثلاً نماز می‌خوانیم و حواسمان پرت می‌شود و فکر به جاهای دیگر می‌رود، می‌توان فوراً آن را به نماز برگرداند و همین‌طور در دفعات دیگر، تا این‌که در نماز عادت کرد متوجه نماز و اذکار و افعال آن شد.این کار به مرور و تدریج و تمرین، شدنی است.
و همین‌طور است در مورد گناه، که اگر وقتی به یاد گناهی می‌افتد یا نقشه گناهی را می‌کشد، می‌توان
ذهن را از آن منصرف کرد.بنابراین یک راه باز نگاه داشتن فکر همان تمرین کردن است.
راه دوم: ذهن و فکر انسان متوجه چیزهایی است که یا قبلاً با یکی از
حواس خود با آن‌ها مواجه شده است و تصویرهایی توسط آن حواس به ذهن راه پیدا کرده است؛ مثل خاطرات گذشته و یا فعلاً با یکی از حواس به آن‌ها متوجه است؛ مثلاً وقتی یک فیلم را می‌بینیم توجه ذهنی و فکری ما هم به آن جلب می‌شود. پس برای این‌که
فکر ما به چیزهایی که دوست نداریم مشغول نشود، باید حواس خود را نیز از آن چیزها دور کنیم، برای کنترل فکر باید حواس را کنترل کرد:
به صحنه‌های گناه و آن چیزی که زمینه‌ساز گناه است نگاه نکنیم، گوش نکنیم تا فکر نیز به آن‌ها مشغول نشود و نقشه آن‌ها را نکشد. وقتی نماز می‌خوانیم در جایی نماز بخوانیم که سروصدا نباشد، منظره و عکس و امثال آن، که
چشم را مشغول می‌کند، نباشد تا حواس و فکر به آن مشغول نشود.
ز دست دیده و دل هر دو فریاد ••• که هر چه دیده بیند دل کند یاد
راه سوم: ذهن و فکر انسان بیش‌تر متوجه چیزهایی می‌شود که مورد میل و
علاقه ما هستند و برای ما اهمیت دارند؛
مثلاً در یک جمعی افراد دارند با هم صحبت می‌کنند، ولی یک نفر از آن‌ها از عزیز خود دور مانده است و دلش برای او تنگ شده است. این شخص ولو به ظاهر هم با آن‌ها هم‌صحبت می‌شود، ولی فکرش به یاد آن عزیز سفرکرده‌اش می‌باشد.
هرگز
حدیث حاضر غایب شنیده‌ای ••• من در میان جمع و دلم جای دیگرست
بنابراین برای کنترل فکر باید میل و علاقه را کنترل کرد؛ پس اگر من می‌خواهم در نماز متوجه نماز باشم، باید نسبت به نماز علاقه داشته باشم و نسبت به چیزهایی که فکر مرا از نماز دور می‌کند ـ که همان دنیا و امور دنیوی باشد ـ علاقه‌ام را کم کنم.
و همین‌طور است نسبت به گناه، اگر می‌خواهم فکر گناه نکنم، باید علاقه‌ام را به این امر و هرچه زمینه‌ساز آن است، کم کنم و در عوض علاقه‌ام را به امور معنوی زیاد کنم.
علاقه و
محبت به یک چیز نیز در صورتی در ما ایجاد می‌شود که نسبت به نفع و فواید آن برای خودمان آگاه باشیم. بنابراین باید به نفع و فواید نماز و امور معنوی و خوبی‌ها و همین‌طور به ضرر عدم توجه و
حضور قلب در نماز و ضرر گناه و زشتی‌ها آگاهی پیدا کرد و نسبت به آن‌ها تأمل و فکر کرد.
راه چهارم: از آن‌جا که این افکار هنگام بی‌کاری به سراغ فرد می‌آیند، سعی کنید با یک
برنامه‌ریزی دقیق و حساب‌شده، تمام اوقات شبانه‌روزی خود را پر کنید و هیچ‌گاه بی‌کار نباشید؛ به مطالعه، ورزش، نظافت اتاق، کمک به مردم و ... مشغول باشید.
راه پنجم: اگر به این افکار مزاحم اهمیتی ندهید، حتماً پس از چند
روز شما را رها خواهند کرد.
راه ششم: هرگاه این افکار سراغتان آمدند، خود را مشغول کار دیگری کنید و با ایجاد
هواس‌پرتی از آن‌ها دوری کنید.
راه هفتم: با شروع این افکار به خودتان نهیب بزنید که «بس است دیگر» و بدین وسیله با یک شوک درونی، افکار را قطع کنید.
از آن‌جا که هر فکر پلید از سوی
شیطان به
انسان تلقین می‌شود، باید هنگام این وسوسه‌های شیطانی،
یاد خدا کرده و از این ابلیس رانده‌شده به او پناه برند: «همانا کسانی که
تقوا پیشه کرده:اند، هنگام احاطه
وسوسه‌های شیطانی، به
یاد خدا می‌افتند و راه
حق را به‌روشنی می‌بینند».
۱. چهل حدیث، امام خمینی، انتشارات مؤسسه نشر آثار امام.
۲. آداب الصلوه (پرواز در ملکوت) امام خمینی.
۳. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج۷، ص۱۳۹، ذیل آیه ۲۹ انفال.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «کنترل فکر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۳/۰۷.
