راه های تقویت حافظه و تمرکز حواس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تقویت حافظه ،
تمرکز حواس .
پرسش: راه‌های تقویت حافظه و تمرکزحواس چیست؟
پاسخ: تمرین پراکنده با مطالعه با فاصله، روش تداعی معانی، استفاده از پیش سازمان دهنده و روش بند به بند و استفاده از مواد غذایی غنی از فسفر و کلسیم از راه‌های تقویت حافظه می‌باشد، برای تمرکز حواس نیز باید با عوامل بر هم زننده تمرکز از جمله عدم
علاقه نسبت به موضوع مورد مطالعه، آشفتگی‌های درونی، عدم هماهنگی بین قدرت
اراده و
تخیل و آشفتگی‌های بیرونی مقابله نمود.
قبل از پرداختن به پاسخ سؤال، مقدمتاً تعریفی از
حافظه ارائه می‌شود، دکتر نصرت الله پور افکاری «حافظه» را اینگونه تعریف کرده است: «این اصطلاح مفهومی کلی دارد و به آن گروه از جریانات روانی که فرد را به ذخیره کردن تجارب و یادآوری مجدد آن‌ها قادر می‌سازد، اطلاق می‌شود حافظه یکی از اجزای تعیین کننده
هوش افراد است».
همچنین شعاری نژاد کار حافظه را یادآوری و بازشناسی چیزی که قبلاً آموخته یا تجربه شده است، می‌داند.
در این روش، یاد گیرنده به جای اینکه سعی کند تا یک باره و در یک نوبت مطالب را حفظ کند، وقت خود را تقسیم می‌کند و چندین بار آن را مرور می‌نماید، اگر یاد گیرنده سعی کند تا در یک نوبت همه مطالب را حفظ کند و تمام دقت خود را در همان یک نوبت صرف
یادگیری آن مطلب نماید، این امر باعث
خستگی و از بین رفتن
انگیزه در او می‌شود. علاوه بر این، معمولاً پس از پایان یافتن تمرین،
فراموشی صورت می‌گیرد. اگر یاد گیرنده چندین نوبت، صرف مطالعه مطلب کند، آن‌چه در نوبت قبل فراموش شده است در نوبت بعد به سرعت آموخته می‌شود.
حافظه با یادآوری و بازیابی تقویت می‌شود. صورت‌ها و مضمون‌هایی که شخص به خاطر می‌آورد نقطه شروعی برای تداعی است. کلمه « تداعی» که یک اصطلاح
روانشناسی است به طور معمول با واژه «معانی» به کار می‌رود. «تداعی» به معنای دعوت کردن است؛ یعنی در حافظه شخص هر مطلبی مطالب دیگر را به خاطر می‌آورد. آنگاه هر یک از این مفاهیم ذهنی جدید، اشیاء و مفاهیم دیگری را به یاد می‌آورد و این امر مرتباً ادامه می‌یابد؛ و به این ترتیب مخزن حافظه وسعت می‌یابد. « تداعی معانی» انواعی دارد که عباتند از: تداعی در اثر «شباهت» «همراهی» «تقابل» و «تضاد».
شباهت ممکن است در لفظ یا در معنی باشد. مثلاً «باران» «آب» را تداعی می‌کند. در تضاد، دو شیء یا دو واژه با مفهوم‌های متضاد در پی هم خواهند آمد، مانند سفید و سیاه. اشیایی که همراه هم هستند و یا وقایعی که همزمان و یا در پی هم رخ می‌دهند نیز سبب تداعی می شوند. مانند: رعد و برق. در تداعی معانی وقتی واژه را می‌شنویم واژه دیگری را که با آن ارتباط دارد به یاد می‌آوریم. با این روش می‌توان بسیاری از مطالب را به یاد آورد. همچنین اگر مطالب جدید با مطالب گذشته ارتباط داده شوند، بهتر در حافظه باقی می‌مانند.
اگر هنوز تحصیل می‌کنید می‌توانید موضوعات درسی خود را با موضوع‌های دیگر، مانند نقشه جغرافیا و یا تصویرهایی برای ایجاد تداعی معانی در موقع یادآوری، گره بزنید. حتی، وقتی یادداشت و یا کتابی را مطالعه می‌کنید سعی کنید تصویر آن‌ها را نیز به خاطر بسپارید. مثلاً اگر جنگ نادر شاه در هندوستان را مطالعه می‌کنید، منظره فیل‌ها و فنون جنگی نادرشاه را در نظر خود مجسم کنید تا مطالب در ذهن شما همراه با تصاویر ذهنی باقی بمانند.
پیش سازمان دهنده به مجموعه‌ای از مفاهیم مربوط به مطلب یادگیری گفته می‌شود که پیش از آموزش جزئیات تفصیلی مطلب، در اختیار یادگیرنده گذاشته می‌شود. نقش پیش سازمان دهنده، این است که یادگیرنده را با مطالبی که قرار است بیاموزد آشنا می‌سازد و کمک می‌کند تا اطلاعاتی را که بتوان مطالب جدید را به آن‌ها ربط داد به یاد آورند. بنابراین، پیش سازمان دهنده، یک بیان مقدماتی درباره موضوع یادگیری است که برای اطلاعات جدید، یک چهارچوب ذهنی فراهم می‌آورد و این اطلاعات جدید را به آن‌چه از قبل می‌داند ربط می‌دهد.
این روش را دانشجویان زیادی طی سال‌های متمادی به کار برده و عموماً از آن نتیجه مطلوب گرفته‌اند، جزئیات این روش به این شرح است.
۱. در اتاقی آرام پشت میز خود بنشینید پاهای خود را راحت روی زمین قرار دهید، کتاب را باز کنید و در مقابل خود قرار دهید چند صفحه یادداشت تمیز و دو سه مداد نیز در کنار دستتان بگذارید.
۲. اولین صفحه فصل را بیاورید، عنوان فصل و عنوان اول بعد از آن را اگر وجود داشته باشد یادداشت کنید.
۳. اولین بند را بخوانید و سپس خواندن را متوقف کنید.
۴. آنگاه به دقت به آن‌چه خواندید بیندیشید و در کلماتی هر چه کم‌تر و به زبان خودتان آن را خلاصه کنید. این خلاصه می‌تواند حتی چهار یا پنج کلمه باشد و به صورت جمله نباشد.
۵. با همین روش ادامه دهید و بندها را یکی یکی به زبان خودتان خلاصه کنید. عنوان‌های فرعی فصل را نیز در لا به لای خلاصه‌های خود، در محل مناسب قرار دهید.
فایده واقعی این روش زمانی آشکار می شود که بخواهید برای امتحان آماده شوید. اگر فصل‌ها را خوب خلاصه کرده باشید، با مرور این خلاصه‌ها خود را از خواندن دوباره کل کتاب معاف کرده‌اید.
مواد غذایی که برای تقویت حافظه مفید است: متابولیسم مغز تحت تأثیر مبادلات کلسیم و فسفر قرار دارد. پس مواد غذایی ما باید از مقادیر کافی از این دو عنصر برخوردار باشند. برای «غذا دادن» به مغز و تقویت حافظه، خوردن مواد غذایی زیر توصیه می‌شود:
شیر، یکی از اصلی‌ترین غذاهای ضروری مغز، شیر است. شیر با مزاج بعضی افراد نمی‌سازد لذا می‌توان آن را به صورت شیر خشک و همراه با غذاهای دیگر مصرف کرد.
پنیر، به ویژه برای کسانی که با مزاج‌شان سازگار است خوردن آن‌را توصیه می‌کنیم.
جوانه گندم، این ماده را می‌توان به عنوان یکی از غذاهای اصلی مغز به شمار آورد. از حیث فسفر کلسیم و ویتامین‌ها بسیار غنی می‌باشد.
ماهی. این ماده خوراکی به جهت داشتن مواد فسفری فراوان، برای مغز بسیار نافع است.
تخم مرغ، در تخم مرغ مواد غذایی ارزنده به وفور دریافت می‌شود البته در خوردن آن افراط نکنید.
بادام، گردو، فندق. توجه داشته باشید که هر چند خوردن این مواد کارخانه مغز را به تحرک وادار می‌سازد، به همان اندازه هضم آن‌ها دشوار است و معده‌های ضعیف بایستی متوجه باشند که به خصوص شب‌ها از مصرف آن‌ها خودداری کنند.
توصیه‌های
اسلام برای تقویت حافظه در این جا می‌پردازیم به بیان چیزهایی که در
تقویت حافظه از نظر اسلام نقش مؤثر دارند.
خواندن
قرآن ، به خصوص خواندن مداوم
آیت الکرسی .
فرستادن
صلوات بر
محمد مصطفی صلی الله عَلیهِ وَ اله و سَلَّم و
اهل بیت علیهم‌السّلام
مسواک کردنعسل خوردن
خوردن کشمش پیش از صبحانه؛ چرا که این ماده حاوی مقدار زیادی فسفر است که باعث رشد و سر زندگی قوای مغزی می‌شود.
تنظیم برنامه برای کارهای روزانه
در روایات
معصومین علیهم‌السلام همچنین به عوامل
نسیان و
کم حافظگی اشاره شده است. به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:۱. انجام
گناهان ۲. خوردن ترشی‌ها ۳.
خنده زیاد و بلند ۴.
بی‌احترامی به استاد
۵. خوردن زیاد پنیر ۶. خواندن نوشته‌های روی
قبرها ۷. خوردن و آشامیدن در حال
جنابت ۸. خوردن غذای داغ ۹. زیاده روی در مباشرت جنسی ۱۰. بوییدن بوهای بد.
در ابتدا تعریفی از «تمرکز» ارائه می‌دهیم: تمرکز حالتی است که در آن از میان افکار و آراء مختلف شخص، یک فکر در مرکز قرار می‌گیرد و بقیه افکار و آراء او نسبت به آن فکر، جنبه پیرامونی دارند. بنا به تعریفی دیگر، تمرکز حواس یعنی توانایی ثابت نگه داشتن توجه و دقت روی موضوع یا کاری که به میل و
اراده انتخاب شده است و مانع شدن از اینکه این دقت و توجه به سوی موضوعات دیگر منحرف شود.
برای ایجاد تمرکز و تقویت آن ابتدا باید عواملی را که باعث می‌شوند تمرکز حواس شخص از بین برود شناسایی کرد و سپس با راه‌های مقابله با آن‌ها آشنا شد. این عوامل عبارتند از:
از مهم‌ترین عوامل عدم تمرکز حواس، آن است که خواننده نسبت به کتاب یا موضوع مورد
مطالعه ،
علاقه نداشته باشد.
بهترین شیوه مقابله با این حالت، آن است که بین این موضوع یا کتاب، با آن‌چه مورد علاقه شدید خواننده است ارتباطی برقرار شود. مثلاً دانش آموزی که به قبولی در کنکور علاقه زیادی دارد، باید میان این کتاب و قبولی در کنکور ارتباطی برقرار کند تا از این راه، حالت بی‌علاقگی او زایل شود.
منشأ این آشفتگی‌ها در درون انسان قرار دارد مانند: نگرانی،
ترس ،
اندوه ،
حسادت و به طور کلی احساسات هیجان آمیزی که در ذهن مانع تمرکز می‌شود.
بهترین راه برای منحرف کردن توجه فکر از نگرانی‌ها این است که آن‌ها را در کاغذی یادداشت کنید و به خودتان بگویید که بعد از مطالعه درباره آن‌ها فکر خواهید کرد. با این روش ساده، ذهن شما تنها متوجه مطالعه خواهد شد و به صورت موقت از پرداختن به نگرانی‌ها منحرف می‌گردد و قدرت تمرکز را افزایش می‌دهد.
اگر
تخیل خواننده با اراده‌اش هم سو نباشد، نمی‌تواند
تمرکز حواس کافی داشته باشد. در
روان شناسی ثابت شده است که در این تضاد و ناهماهنگی، قدرت تخیّل قوی‌تر از اراده است. مثلاً دانشجویی کتابی را باز می‌کند و به مطالعه آن می‌پردازد، پس از مدّت کوتاهی افکاری به ذهنش خطور می‌کند مثلاً با دوستانش بازی می‌کند، به سینما می‌رود... این تخیلات باعث می‌شود که خواننده تمرکز خود را از دست دهد.
برای غلبه بر این مشکل خواننده وقتی می‌خواهد موضوع خاصی را مطالعه کند بهتر است خود را در حال و هوای مخصوص آن موضوع قرار دهد. مثلاً اگر کتاب پزشکی می‌خواند، خود را در حال و هوای پزشک قرار دهد.
این آشفتگی‌ها از تحریک‌های غیر عادی حواس مختلف انسان ایجاد می‌شود، هر گونه تحریک غیر عادی حواس، ممکن است فرایند تمرکز را با اشکال مواجه کند. تشنگی، گرسنگی، درد، گرما، سرما و.. موجب بر هم خوردن تمرکز می‌شود. برای رفع این آشفتگی ها باید تا حدّ امکان محیط مطالعه را از محرک‌های خارجی دور ساخت. مثلاً محیطی را برای مطالعه انتخاب کنید که در آن‌جا صداهای ناهنجار، رفت و آمد وسایل نقلیه و.. نباشد. همچنین نور محل مطالعه هم باید به اندازه کافی باشد.
گوش دادن به موسیقی رادیو یا نوارهای آهنگ هنگام مطالعه باعث انحراف توجه و کاهش تمرکز می‌شود. این که بعضی‌ها می‌گویند که صدای رادیو یا نوار موسیقی در تمرکز به آن‌ها کمک می‌کند درست نیست. اگر دانش آموزی با این طریق مطالعه، خوب یاد می‌گیرد با حذف موسیقی نمراتش بهتر خواهد شد.
اقدامات زیر همچنین برای ایجاد تمرکز در هنگام مطالعه مفید خواهد بود:
طرح سؤالات و یافتن جواب آن‌ها هنگام مطالعه موجب از بین رفتن
بی‌حوصلگی و باعث تمرکز بهتر می‌شود.
تجسم کردن، یعنی استفاده از حواس مختلف و
تفکر بر روی مطالب و در نتیجه معنا بخشیدن به کلمات و پی بردن به هدف نویسنده.
یادداشت کردن، خلاصه کردن، علامت گزاری، حاشیه نویسی و مرور مطالب. تمام این کارها یادگیری را آسان و تمرکز را بهبود می‌بخشد.
- عبارت خواندن، تمرکز را افزایش می‌دهد. زیرا از طریق عبارت خوانی، شما با سرعت نزدیک به سرعت اندیشیدن خود، می‌خوانید. در حالی که در کلمه خوانی مجبورید با پهلوی هم قرار دادن کلمات به معانی برسید، که این خود باعث حواس پرتی می‌شود.
پیامبر اکرم صلی الله عَلیهِ وَ اله و سَلَّم:طلب علم بر هر
مسلمانی واجب است.
• تقویت حافظه، محمد حسین حقجو.
• چگونه حافظه خود را تقویت کنیم، جیمر وینلند، ترجمه شمس الدین زرین کلک.
• راهنمای تمرکز بهتر، ملوین پاورز، رابرت اس، استارت، ترجمه حسین نیّر.
• روش‌های مطالعه، علی اکبر سیف.
• شرایط یادگیری، ترجمه جعفر نجفی زند.
سایت اندیشه قم.
