دوست بد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اخلاق رفتار
دوست بد تاثیر
اتهام.
پرسش: کمتر افرادی پیدا می‌شوند که همه امتیازات مثبت را دارا باشند. حال دوستی با افرادی که دارای برخی خصلتهای منفی می‌باشند چه تاثیری بر
انسان خواهد گذاشت؟
پاسخ: تاثیر دوست در زندگی انسان آن‌قدر مهم است که تعالیم دینی در باره‌اش می‌گوید؛
انسان بر دین دوست خویش است؛ از این‌رو باید توجه داشته باشید که چه کسی را به دوستی برمی‌گزینید.
تاثیر دوست در زندگی انسان آن‌قدر مهم است که تعالیم دینی در باره‌اش می‌گوید؛
انسان بر دین دوست خویش است؛ از این‌رو باید توجه داشته باشید که چه کسی را به دوستی برمی‌گزینید.
در تعبیر روایات آمده است: هرگاه وضع کسی برای شما مشخص نبود و دین او را نشناختید، به دوستانش نظر کنید. پس اگر آنها اهل دین و آیین خدا باشند، او نیز پیرو آیین خدا است و اگر بر آیین خدا نباشند او نیز بهره‌ای از دین خدا ندارد؛ لذا آنچه در اسلام برای گزینش دوست در مرحلۀ اول مهم است، ویژگی‌های ظاهری و مادّی دوست و رفیق نیست، بلکه ویژگی‌های معنوی اوست.
شایان توجه است که دوست، همدم تنهایی‌های انسان، شریک غم‌ها و شادی‌ها، بازوی یاری رسان در نیازمندی‌ها، تکیه گاه انسان در مشکلات و گرفتاری‌ها و مشاور خیرخواه در لحظات تردید و ابهام است. اما از آن‌جا که دوستان هر کس، یکی از مواردی بوده که مبنای قضاوت دیگران نسبت به اخلاق و شخصیت اوست، و تاثیر پذیری انسان از دوستان، در سنین مختلف، بسیار است؛ از این‌رو، دقّت در گزینش دوست، به سلامت اخلاقی و رفتاری انسان کمک می‌کند.
بی‌گمان عوامل مختلفی در شکل‌گیری شخصیت انسان مؤثرند که یکی از مهم‌ترین آنها
دوستی و
معاشرت است.
این عامل به‌اندازه‌ای مهم است که
امام علی (علیه‌السّلام) در باره‌اش فرمود: «المَرْءُ عَلی دینِ خَلیلِهِ فَلْیَنْظُرْ اَحدُکُمْ مَنْ یُخالِل»؛
انسان بر دین دوست خویش است؛ از این‌رو باید توجه داشته باشید که چه کسی را به دوستی برمی‌گزینید.
تاثیرپذیری انسان‌ها از یکدیگر از موضوعات انکار ناپذیر است. انسان خواه ناخواه از دیگران تاثیر می‌پذیرد و بخش مهمی از افکار و صفات اخلاقی خود را از طریق کسانی که با آنها رفت و آمد دارد؛ مانند فامیل، اساتید، دوستان و... ، کسب می‌کند. این موضوعی است که هم
عقل آن‌را تایید می‌کند و هم از طریق تجربه به اثبات رسیده است. در طول تاریخ فراوان انسان‌های بودند که از طریق دوستان خود یا به
سعادت رسیده و یا راه
شقاوت را در پیش گرفته‌اند.
البته این تاثیر پذیری، متقابل است و ممکن است مجالست افراد بد و
شرور با انسان‌های خوب آنها را به خوبی بکشاند: «مُجَالَسَةُ الْاَشْرَارِ تُورِثُ سُوءَ الظَّنِّ بِالْاَخْیَارِ وَ مُجَالَسَةُ الْاَخْیَارِ تُلْحِقُ الْاَشْرَارَ بِالْاَخْیَارِ وَ مُجَالَسَةُ الْفُجَّارِ لِلْاَبْرَارِ تُلْحِقُ الْفُجَّارَ بِالْاَبْرَار»؛
همنشینی با افراد شرور، بدگمانی به نیکان را به دنبال دارد و همنشینی با نیکان، افراد شرور را به خوبان ملحق می‌کند و همنشینی بد‌کاران با نیکان، بد‌کاران را به خوبان ملحق می‌سازد.
این موضوع در تعالیم دینی ما به قدری برجسته است که می‌فرماید: «مَنْ اِشْتَبَهَ عَلَیْکُمْ اَمرُهُ وَ لَمْ تَعْرِفُوا دینَهُ فَانْظُرُوا الی خُلَطائِهِ فَاِنْ کانُوا اَهْلَ دینِ اللَّهِ فَهُوَ عَلی دینِ اللَّهِ وَ اِنْ کانُوا عَلی غَیْرِ دینِ اللَّهِ فَلا حَظَّ لَهُ مِنْ دینِ اللَّه؛
هرگاه وضع کسی برای شما مشخص نبود و
دین او را نشناختید، به دوستانش نظر کنید. پس اگر آنها
اهل دین و
آیین خدا باشند او نیز پیرو آیین خدا است و اگر بر آیین خدا نباشند او نیز بهره‌ای از دین خدا ندارد.
بدیهی است که ارتباط قلبی و درونی میان انسان‌ها، به پیوندهای اجتماعی و بیرونی می‌انجامد. روابط اجتماعی نیز، در روحیات و اخلاق افراد، اثر می‌گذارد. آنان که به تعالی فکر و سلامت اخلاق و
تهذیب نفس و تکامل شخصیت خویش علاقه‌مندند، ناگزیر باید در انتخاب دوست، معیارهای مکتبی را لحاظ کنند و به آنچه از دوست می‌گیرند، اهتمام ورزند. بنابراین، آنچه در اسلام برای گزینش دوست در مرحلۀ اول مهم است، ویژگی‌های ظاهری و مادّی دوست و رفیق نیست، بلکه ویژگی‌های معنوی اوست.
انسان در روابط اجتماعی خود می‌تواند با افراد مختلف هر چند نکات ضعفی هم داشته باشند دوست باشد، اما دوستان اصلی که بر انسان تاثیر عمیقی دارند را از افرادی انتخاب کند که او را جهت تعالی معنوی یاری کمک و یاری می‌نماید.
از
امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده است: مردی در
بصره برابر امام علی (علیه‌السّلام) برخاست و گفت: یا امیر المؤمنین! صفات و ویژگی‌های دوستان و برادران دینی را به ما خبر ده، حضرت فرمود: برادران دو دسته‌اند: برادران مورد اعتماد و برادرانی که تنها تبسمی‌میان شما رد و بدل می‌شود. اما برادران مورد اعتماد، دست و بال و اهل و مال‌اند -که انسان را یاری کنند و زیان و آزار را از او بگردانند- پس هر گاه به برادرت اعتماد پیدا کردی، مال و بدنت را به او ببخش، و با دوستان با صفایش صاف باش و با دشمنانش دشمنی کن، و
راز و عیبش را بپوشان و نیکیش را آشکار کن و بدان‌ای سؤال کننده که اینها از
کبریت احمر کمترند. اما آن برادران خنده رو!، تو از جانب آنها به لذت خود می‌رسی، (لذت معاشرت و همنشینی با آنها) پس این‌را از آنها دریغ نکن، و بیش از این هم از دل آنها مخواه (توقع صفا و یک‌دلی از آنها نداشته باش) و از خوش‌رویی و شیرین زبانی خود آنها را برخوردار کن تا آن‌جا که آنها ترا برخوردار کنند. «عَنْ اَبِی جَعْفَرٍ قَالَ: قَامَ اِلَی اَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ رَجُلٌ بِالْبَصْرَةِ فَقَالَ یَا اَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ اَخْبِرْنَا عَنِ الْاِخْوَانِ قَالَ الْاِخْوَانُ صِنْفَانِ اِخْوَانُ الثِّقَةِ وَ اِخْوَانُ الْمُکَاشَرَةِ فَاَمَّا اِخْوَانُ الثِّقَةِ فَهُمُ الْکَفُّ وَ الْجَنَاحُ وَ الْاَهْلُ وَ الْمَالُ فَاِذَا کُنْتَ مِنْ اَخِیکَ عَلَی حَدِّ الثِّقَةِ فَابْذُلْ لَهُ مَالَکَ وَ بَدَنَکَ وَ صَافِ مَنْ صَافَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ اکْتُمْ سِرَّهُ وَ عَیْبَهُ وَ اَظْهِرْ مِنْهُ الْحَسَنَ وَ اعْلَمْ اَیُّهَا السَّائِلُ اَنَّهُمْ اَقَلُّ مِنَ الْکِبْرِیتِ الْاَحْمَرِ وَ اَمَّا اِخْوَانُ الْمُکَاشَرَةِ فَاِنَّکَ تُصِیبُ مِنْهُمْ لَذَّتَکَ فَلَا تَقْطَعَنَّ ذَلِکَ مِنْهُمْ وَ لَا تَطْلُبَنَّ مَا وَرَاءَ ذَلِکَ مِنْ ضَمِیرِهِمْ وَ ابْذُلْ لَهُمْ مَا بَذَلُوا لَکَ مِنْ طَلَاقَةِ الْوَجْهِ وَ حَلَاوَةِ اللِّسَانِ.»
اما در مواردی که دوستی دو نفر به حدّی باشد که جامعه نگاهی ابهام آمیز به آن داشته باشد، باید از آن دوری کرده و خود را در معرض
تهمت قرار ندهد؛ روایات وارده از ائمه (علیه‌السّلام) در این زمینه چنین است:
امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «از مکان‌های تهمت آمیز، و جاهایی که مردم به آن بدگمانند بپرهیز؛ زیرا همنشین بد انسان را گول می‌زند».
«عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السّلام) قَالَ: قَالَ اَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه‌السّلام) مَنْ عَرَّضَ نَفْسَهُ لِلتُّهَمَةِ فَلَا یَلُومَنَّ مَنْ اَسَاءَ بِهِ الظَّنَّ وَ مَنْ کَتَمَ سِرَّهُ کَانَتِ الْخِیَرَةُ فِی یَدِهِ»؛
امام صادق ، از
امام علی (علیه‌السّلام) نقل می‌کند هر کس خویش را در معرض تهمت قرار دهد نباید کسی را که به او بدگمان شد، نکوهید، و هر کس سرّش را پوشاند اختیار او به دست خودش خواهد بود.
«عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: مَنْ دَخَلَ مَوْضِعاً مِنْ مَوَاضِعِ التُّهَمَةِ فَاتُّهِمَ فَلَا یَلُومَنَّ اِلَّا نَفْسَهُ»؛
کسی که در مکان‌های مشکوک داخل شود و مورد تهمت و
سوء ظن قرار گیرد کسی را به غیر از خودش ملامت نکند.
«عَنْ اَبِی جَعْفَرٍ (علیه‌السّلام) عَنْ اَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ اَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه‌السّلام) مَنْ وَقَفَ بِنَفْسِهِ مَوْقِفَ التُّهَمَةِ فَلَا یَلُومَنَّ مَنْ اَسَاءَ بِهِ الظَّنَّ»؛
امام باقر (علیه‌السّلام) از پدرش و پدرش از جدش نقل کرد که امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: کسی که خود در مکان‌های مشکوک قرار گرفت، کسی را که نسبت به او بد گمان شد سرزنش نکند.
شایان توجه است که دوست، همدم تنهایی‌های انسان، شریک غم‌ها و شادی‌ها، بازوی یاری رسان در نیازمندی‌ها، تکیه گاه
انسان در مشکلات و گرفتاری‌ها و مشاور خیرخواه در لحظات تردید و ابهام است. اما از آن‌جا که دوستان هر کس، یکی از مواردی بوده که مبنای
قضاوت دیگران نسبت به اخلاق و شخصیت انسان است، و تاثیر پذیری انسان از دوستان، در سنین مختلف، بسیار است؛ از این‌رو، دقّت در گزینش دوست، به سلامت اخلاقی و رفتاری انسان کمک می‌کند. به فرمودۀ امام علی (علیه‌السّلام): «دوست، همچون وصلۀ جامعه است، پس آن‌را هم‌شکل و هم‌سان خود برگزینید».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «دوست بد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۵.
