خیرالبریه در آیه ۷ سوره بینه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خیرالبریه،
سوره بینه،
ایمان،
آیه،
امام علی (علیه‌السّلام).
پرسش: مراد از خیرالبریه در سوره بینه، آیه ۷ کیست؟
پاسخ اجمالی: روایات
شیعی و
سنّی بیان داشته‌اند که مصداق «خیر البرّیة»، علی (علیه‌السّلام) و پیروانش هستند؛ چرا که ایمان به
خداوند و
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بدون پذیرش
ولایت اهل‌بیت (علیه‌السّلام)، ایمان واقعی نیست. بنا‌بر‌این، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
اهل‌بیت او، برترین آفریده‌ها بطور مطلق، و پیروان راستین آنان، برترین آفریده‌ها بطور نسبی هستند و بر این اساس، امام علی (علیه‌السّلام) یکی از مصداق‌های اتم و اکمل «خیر البریّة» است.
«اِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّٰلِحَٰتِ اُوْلٰئک هُمْ خَیرُ الْبَرِیَّةِ؛
کسانی که
ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، بهترین آفریده‌های
خدا هستند.»
«خیر» در معنای وصفی، به معنای بهترین و از نظر دستور زبان،
اسم تفضیل است.
«بریّة» نیز به معنای «آفریده» است.
بنا بر این، این ترکیب، با توجّه به عام بودن واژه «البریة» به معنای برترین آفریده‌هاست.
روایات
شیعی و
سنّیبیان داشته‌اند که مصداق «خیر البرّیة»، علی (علیه‌السّلام) و پیروانش هستند؛ چرا که ایمان به خداوند و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بدون پذیرش ولایت اهل‌بیت (علیه‌السّلام)، ایمانِ واقعی نخواهد بود. بنا‌بر‌این، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل‌بیت او، برترین آفریده‌ها به طور مطلق، و پیروان راستین آنان، برترین آفریده‌ها به طور نسبی هستند و بر این اساس، امام علی (علیه‌السّلام) یکی از مصداق‌های اتم و اکمل «خیر البریّة» است و شیعیان ایشان، در مراتب بعدی قرار دارند.
اکنون به تعدادی از این روایات، اشاره می‌کنیم:
۱.وقتی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این آیه را تلاوت کرد، فرمود:
«هُم انتَ وَ شیعَتُکَ یا عَلِی! وَ میعادُ ما بَینی وَ بینَکُم الحَوضُ؛
آنان، تو و پیروانت هستید، ای علی! وعده من و شما، بر سرِ
حوض [کوثر
].»
۲.
یزید بن شراحیل، کاتب امام علی (علیه‌السّلام)، از ایشان نقل می‌کند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به او فرمود:
«یا عَلِیُّ! اما تَسمَعُ قَولَ اللّهِ عز و جل: (اِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا ٱلصَّالِحاتِ اُولٰئِکَ هُمْ خَیرُ ٱلْبَرِیةِ)؟ هُم انتَ و شیعتُکَ، وَ موعِدی وَ مَوعِدُکُمُ الحَوضُ، اذَا اجتَمَعَتِ الاُمَمُ لِلحِسابِ تُدعَونَ غُرّاً مُحَجَّلینَ؛
ای علی! آیا این سخن خدا را نشنیده‌ای: (کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، بهترین آفریده‌های خدایند)؟ آنان، تو و پیروانت هستید. وعده‌گاه من و شما، بر سرِ حوض، وقتی امّت‌ها برای حساب، گِرد می‌آیند و شما دعوت می‌شوید، در حالی که پیشانی سفید
[و نورانی
] و شناخته شده‌اید.»
۳.
طبری در
جامع البیان، در تفسیر آیه (اِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا ٱلصَّالِحَاتِ اُولٰئِکَ هُمْ خَیرُ ٱلْبَرِیةِ)، تنها یک روایت می‌آورد، به این شرح:
ابو‌جارود از
امام باقر (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که در باره آیه (آنان، بهترین مخلوقات هستند)، فرمود: پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «ای علی! منظور، تو و شیعیانت هستید».
۴.
سیوطی نیز چندین روایت با همین معنا نقل می‌کند. از جمله چنین آورده است:
از
ابن‌عبّاس نقل شده که گفت: هنگامی که آیه (اِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا ٱلصَّالِحاتِ اُولٰئِکَ هُمْ خَیرُ ٱلْبَرِیةِ) نازل شد، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به علی (علیه‌السّلام) فرمود: «آنان، تو و شیعیانت در
روز قیامت هستید، در حالی که خشنود و مورد رضایت الهی واقع شده‌اید».
آلوسی، بعد از اشاره به برخی روایات در این زمینه،
امامیه را متّهم کرده که با توجّه به برخی احادیث، «خیرُ البریّه» را ویژه امام علی (علیه‌السّلام) دانسته‌اند و لازمه آن، این است که علی (علیه‌السّلام) از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز برتر باشد و اگر جایز باشد که «بریّه» در پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تخصیص بخورد، در آنچه ما نیز با دلیل می‌گوییم (یعنی
پیامبران اولوا‌العزم،
ملائکه و برخی افراد) نیز جایز است تخصیص بخورد. لذا این تعبیر قرآنی، هیچ اختصاصی به علی بن ابی‌طالب، نخواهد داشت.
در جواب، باید گفت: چنین ادّعایی باطل است؛ بلکه همان‌طور که اشاره شد، روایات در صدد بیان برخی مصادیق بارز این تعبیر است و قطعاً هر کس دارای دو گوهر
ایمان و
عمل صالح باشد، مصداق این آیه است.
اشکال دیگری که وی وارد کرده، دشواری امکان اثبات صحّت این روایات است،
در حالی که روایات این مطلب، به فراوانی گزارش شده است. از جمله، صاحب
تاویل الآیات، چهار روایت،
حاکم حَسَکانی، حدود بیست نقل و
سیوطی، چهار روایت در
الدرّ المنثور با این مفهوم، گزارش کرده‌اند. لذا اگر
تواتر لفظی این اخبار را نپذیریم،
تواتر معنوی این اخبار را می‌توان ادّعا کرد و این، بالاتر از صحّت سندی است.
افزون بر این، روایات بسیار فراوانی که در منابع معتبر شیعه و سنّی آمده
و تصریح دارد که علی (علیه‌السّلام) «بهترین انسان‌ها» است نیز، مؤیّد این روایات است. برای نمونه از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت شده که فرمود:
«عَلِیٌّ خَیرُ البَشَرِ، مَن ابیٰ فَقَد کَفَرَ؛
علی، برترین انسان‌هاست. هر که نپذیرد،
کافر شده است.»
از این روایات، به خوبی می‌توان دریافت که واژه «شیعه» از همان عصر پیامبر خدا برای پیروان امام علی (علیه‌السّلام) بکار رفته است و این‌که برخی گمان می‌کنند تعبیر «شیعه» بعدها به وجود آمده، اشتباه است.
در برخی روایات آمده است هنگامی که علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) می‌آمد،
اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌گفتند: «خیرُ البَریّه بعد از پیامبر خدا، آمد».
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «خیرالبریه در آیه ۷ سوره بینه» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۸/۱۷.
