خلقت انسان از عجله و شتاب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خلقت انسان،
گل،
عجله،
قرآن،
آیه،
سوره انبیاء.
پرسش: آیه‌ای از قرآن، خلقت انسان را از «عَجَل» اعلام می‌کند؟ این واژه معنایش چیست؟!
پاسخ اجمالی: مفسران در
تفسیر کلمه «
انسان» و «عَجَل» در این آیه نظریات گوناگونی دارند از جمله: مقصود آیه آن است که
آدم (علیه‌السّلام) با شتاب آفریده شده است، گروهی معتقدند که آفرینش انسان در امری بوده که نیازی به زمان نداشته است، برخی می‌گویند: واژه «عجل» در این آیه نیز به همان معنای خاک است که در آیات دیگر بدان اشاره شده‌است؛ اما برداشت متبادر به ذهن آن است که منظور از انسان در این‌جا نوع انسان است و منظور از «عجل» نیز شتاب و شتابزدگی است، همان‌گونه که به عجول بودن نوع انسان در آیات دیگر قرآن اشاره شده است.
خدای متعال در قرآن کریم در آیات متعدد فرمود؛ ما انسان را از
خاک، گل بدبو،
نطفه و...آفریدیم، اما در یکی از آیاتش می‌فرماید: انسان از «عَجَل» آفریده شده است: «خُلِقَ الْاِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ سَاُریکُمْ آیاتی فَلا تَسْتَعْجِلُونِ».
در این‌که منظور از «عَجَل» در این آیه چیست، مفسران چند احتمال را مطرح کرده‌اند:
برخی می‌گویند؛ این تعبیر کنایه از عجول‌بودن انسان است؛ یعنی انسان هر چه را دوست می‌دارد، با عجله به دنبالش می‌شتابد، تا آن‌جا که گویی او اصلاً از عجله آفریده شده، و غیر از عجله چیز دیگری نمی‌شناسد؛ نظیر این‌که می‌گویند: فلانی همه‌اش
خیر است، و یا سراپا
شر است، و یا فلانی از خیر خلق شده، و یا فلانی آب و گلش با شر خمیر شده است؛ لذا این‌گونه تعبیر بلیغ‌تر از آن است که بگوییم، فلانی چقدر عجول است و این کلام در مقام تعجب آمده، و در صدد آن بوده تا نسبت به
مشرکان بی‌اعتنایی کرده و بفرماید: اگر آنها عجله می‌کنند، ما عجله‌ای نداریم؛ چون از دست ما نمی‌توانند بگریزند.
برخی گفته‌اند؛ مقصود از آیه آن است که
آدم (علیه‌السّلام) با شتاب آفریده شده است، نه همه انسان‌ها؛ زیرا او آخرین مخلوقی است که ظهر
روز جمعه آخر سال، با سرعت و عجله پیش از آن‌که خورشید غروب کند آفریده شد. یا این‌که او بر خلاف انسان‌های دیگر به سرعت آفریده شد، نه از نطفه و
علقه و
مضغه، بلکه خدا او را یک باره ایجاد کرد و نیز گفته شده که این عجله در توصیف خود آدم (علیه‌السّلام) است، زیرا زمانی که
روح در بیشتر بدنش دمیده شد و قبل از پایان دمیدن روح، برخاست و به سوی درخت‌های بهشت رفت!
عده‌ای با استدلال به شعری از شاعران عرب می‌گویند؛ واژه «عجل» در این آیه نیز به همان معنای خاک است که در آیات دیگر بدان اشاره شده و ربطی با عجله و شتاب ندارد:
و النبع ینبت بین الصخر ضاحیة •••• و النخل تنبت بین الماء و العجل
چشمه از میان سنگ‌ها می‌جوشد •••• و
خرما از میان
آب و خاک می‌روید.
بر اساس این معنا، خلقت انسان از عجله، تعبیر دیگر آیاتی است که می‌گوید انسان از خاک خلق شده است؛ مانند: «هُوَ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ طین»، «وَ بَدَاَ خَلْقَ الْاِنْسانِ مِنْ طینٍ» و....
گروهی معتقدند؛ انسان از عجله آفریده شد؛ یعنی آفرینش انسان در امری است که نیازی به زمان ندارد. چنان‌که می‌فرماید:
«اِنَّما اَمْرُهُ اِذا اَرادَ شَیْئاً اَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ؛
چون بخواهد چیزی را بیافریند، فرمانش این است که می‌گوید: موجود شو، پس موجود می‌شود.»
گفتنی است؛ اگرچه مفسران در
تفسیر کلمه «انسان» و «عجل» در این آیه نظریات گوناگونی دارند، ولی برداشتی که بیشتر به ذهن متبادر می‌شود آن است که منظور از انسان در این‌جا نوع انسان است و منظور از «عجل» نیز شتاب و شتابزدگی است، همان‌گونه که به عجول بودن نوع انسان در فراز دیگری از قرآن اشاره شده است: «وَ کانَ الْاِنْسانُ عَجُولًا»؛
و در حقیقت تعبیر «خُلِقَ الْاِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ» نوعی
کنایه است؛ یعنی انسان چنان عجول است که گویی از عجله آفریده شده است.
با توجه به آیاتی که می‌گوید انسان ذاتاً عجول است، این پرسش مطرح می‌شود که اگر انسان طبیعتاً عجول است، پس چرا پروردگار به دنبال اعلام این واقعیت، انسان را از عجله
نهی می‌کند و می‌فرماید: «فَلا تَسْتَعْجِلُونِ»؟!
در پاسخ به این پرسش گفته‌اند؛ با توجه به اصل اختیار و آزادی اراده انسان و قابل تغییر بودن صفات و روحیات و ویژگی‌های اخلاقی، هیچ‌گونه تضادی در کار نیست؛ چرا که با تربیت و
تزکیه نفس می‌توان این حالت را دگرگون ساخت.
به عبارت دیگر، اگرچه عجله مانند برخی از دیگر غرائز، در وجود انسان نهفته است و نمی‌توان آن‌را نابود کرد، اما باید به دنبال تعدیل و کنترل آن بود.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «خلقت انسان از عجله و شتاب» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۲/۲۰.
