حدود تقیه در نظر شیعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کفش،
تقیه، مسح، نوشیدن،
نبیذ،
آبجو.
پرسش: با توجه به روایاتی که تقیه را جایز می‌شمارد؛ چرا در برخی از روایات وارد شده است که تقیه در نوشیدن نبیذ و مسح بر روی کفش جایز نیست؟
پاسخ: این دسته از اخبار در ظاهر، مخالف اخبار زیادی است که استفاده از اصل تقیه را با اجتماع شرایط در همه چیز، جز در خون‌ریزی مجاز می‌دانند؛ از‌این‌رو فقیهان با استناد به روایات بالا، حکم به مجاز نبودن استفاده از اصل تقیه در این موارد نمی‌کنند، بلکه این روایات را به گونه‌ای دیگر تفسیر می‌کنند و معتقدند این احادیث در مورد تقیه‌ای نیست که خوف جان و مال در او باشد؛ بلکه مرتبط با تقیه مداراتی است که و در این موارد نباید تقیه مداراتی کرد.
«تقیه» به معنای «پرهیز از یک زیان قابل جلوگیری»، یک روش عقلایی و منطقی برای همه انسان‌هایی است که در حال مبارزه با دشمن نیرومندی هستند که برحسب موارد و موقعیت‌های مختلف، گاهی
واجب، گاهی
حرام و زمانی
مباح است. با این وجود در برخی از روایات آمده است که تقیه در مواردی جایز نیست:
زراره از
امام باقر (علیه‌السّلام) پرسید: آیا در حال تقیه، می‌توانم بر روی کفش خود مسح بکشم؟ امام (علیه‌السّلام) فرمود: «من در باره سه موضوع، تقیه نمی‌کنم: آشامیدن مسکرات، مسح کردن بر روی کفش و
حج تمتع».
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «نه قسمت از ده قسمت
دین در تقیه است و هر کسی تقیه ندارد، دین ندارد، و تقیه در هر چیزی وجود دارد، جز در نوشیدن نبیذ و مسح بر روی کفش».
در بررسی اسناد این احادیث باید گفت؛ حدیث اول حسن و مورد تایید است؛
اما حدیث دوم از نظر سند مجهول است.
از نظر محتوا، این دسته از اخبار در ظاهر، مخالف اخبار زیادی است که استفاده از اصل تقیه را با اجتماع شرایط در همه چیز، جز در خون‌ریزی مجاز می‌دانند؛
از‌این‌رو فقیهان با استناد به روایات بالا، حکم به مجاز نبودن استفاده از اصل تقیه در این موارد نمی‌کنند،
بلکه این روایات را به گونه‌ای دیگر تفسیر می‌کنند:
•این احادیث در مورد تقیه‌ای نیست که خوف جان و مال در او باشد؛ بلکه مرتبط با تقیه مداراتی است که در این دو مورد نباید تقیه مداراتی کرد.
• موارد ذکر شده در این احادیث از اموری نبود که مخالفان شیعه حساسیت چندانی بر روی آن داشته و افرادی که بر خلاف نظرشان عمل کنند را مجازات کنند، بلکه
شرب خمر و مسکرات در نظر آنان نیز حرام بوده و تنها در حرمت آبجو اختلاف نظر داشتند؛
و در مسح پا نیز
اهل سنت شستن را بهتر می‌دانند و مسح بر کفش را به عنوان حکمی لازم الاجرا نمی‌دانند (تا مخالفت با آن و کندن کفش هنگام مسح، حساسیت‌زا باشد) و در تمتع حج هم اهل سنت هنگام ورود به
مکه طواف و
سعی را مستحب می‌دانند. بر‌این‌اساس، اختلاف تنها در
نیت افراد است که در دل آنها بوده و کسی از آن آگاه نیست و مخفی کردن
تقصیر (تراشیدن مو و ناخن) نیز بسیار آسان است.
و به همین دلیل، اساساً جایی برای استفاده از اصل تقیه باقی نمی‌ماند.
از‌این‌رو برخی احتمال داده‌اند که در این‌گونه موارد خوف بر نفس یا مال به حدی نیست که منجر به مشقت زیاد شود و نتوان آن‌را تحمل نمود.
• همان‌گونه که زراره در دنبال خبر خود گفته است،
ائمه (علیه‌السّلام) تنها اعلام کرده‌اند که خودشان در این موارد تقیه نمی‌کنند، اما به
شیعیان توصیه نفرموده‌اند که شما نیز در این موارد تقیه نکنید.
بر‌این‌اساس و با استفاده از عموم و شمول «اصل تقیه» نظر فقها این است که اگر ترس واقعی وجود داشته باشد در مواردی مانند نوشیدن آبجو و دیگر مسکرات نیز می‌توان از اصل تقیه بهره جست، بلکه در شرایطی ممکن است خوردن مشروب الکلی واجب هم باشد!
سخنی از
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) نیز در این زمینه وجود دارد:
«...حفظ جان مسلمان بالاتر از ساير چيزهاست. حفظ خود
اسلام از جان
مسلمان هم بالاتر است. این حرف‌های احمقانه‌ای است که از همین گروه‌ها القا می‌شود که خوب، جاسوسی که خوب نیست! جاسوسی، جاسوسی فاسد خوب نیست، اما برای حفظ اسلام و برای حفظ نفوس مسلمین واجب است، دروغ گفتن هم واجب است، شرب خمر هم واجب است».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «حدود تقیه در نظر شیعه»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۷/۲۵.
