• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جمع‌آوری قرآن به‌صورت کتاب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: جمع‌آوری قرآن ، کتاب ، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله.
پرسش: در چه زمانی کتابی به‌صورت قرآن جمع آوری شده؟ و در زمان حضرت محمد ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ قرآن به‌صورت کتاب بوده یا نه؟ اگر در زمان حضرت محمد ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ کتاب قرآن نبوده پس چرا خدا در قرآن گفته هذا الکتاب؟
پاسخ: درباره‌ جمع قرآن سه نظر وجود دارد:

فهرست مندرجات

۱ - دیدگاه‌هایی درباره جمع‌آوری قرآن
       ۱.۱ - ۱. در زمان پیامبر و با نظارت ایشان
       ۱.۲ - ب. پس از رحلت پیامبر، توسط امام علی
       ۱.۳ - ج. پس از رحلت پیامبر، توسط برخی صحابه
              ۱.۳.۱ - دیدگاه اکثر علمای شیعه
              ۱.۳.۲ - دیدگاه عده‌ای از شیعیان
              ۱.۳.۳ - استناد جمع کل قرآن به خداوند
              ۱.۳.۴ - دیدگاه موافقان به رأی سوم
۲ - یادآوری چند نکته
       ۲.۱ - ۱. دیدگاه علامه طباطبایی
       ۲.۲ - ۲. اثبات وحیانی بودن سوره‌ها
       ۲.۳ - ۳. دیدگاهی در مجمع و کشاف
              ۲.۳.۱ - دیدگاهی در مجمع البیان
۳ - ادله اثبات دیدگاه اول
       ۳.۱ - ۱. سخنی از علم الهدی
       ۳.۲ - ۲. سخنی از حاکم در مستدرک
       ۳.۳ - ۳. سخنی از پیامبر اکرم
       ۳.۴ - ۴. سخنی از پیامبر در حدیث ثقلین
       ۳.۵ - ۵. استناد به برخی روایات
       ۳.۶ - ۶. استناد به سخن ائمه
۴ - منابعی برای مطالعه بیشتر
۵ - پانویس
۶ - منبع




۱.۱ - ۱. در زمان پیامبر و با نظارت ایشان

قرآن در زمان خود پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ و با نظارت آن حضرت و در پرتو هدایت الهی جمع‌آوری شده؛ هرچند خود حضرت رسول‌ ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ شخصاً قرآن را ننوشته، یا جمع‌آوری آیات را انجام نداده است.
[۱] ن.ک:سیدعبدالوهاب طالقانی، علوم قرآن، ص۸۳.


۱.۲ - ب. پس از رحلت پیامبر، توسط امام علی

قرآن موجود توسط حضرت علی ‌ـ علیه‌السلام ـ و بعد از رحلت پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ جمع‌آوری و تدوین شده است و این کار در دورانی که حضرت علی‌ ـ علیه‌السلام ـ خانه‌نشین بودند، انجام شده است.
[۲] ن.ک:سیدمحمدرضا جلالی نائینی، تاریخ جمع قرآن کریم، ص۸۷.


۱.۳ - ج. پس از رحلت پیامبر، توسط برخی صحابه

قرآن بعد از رحلت پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ توسط برخی صحابه، غیر از امام علی ـ علیه‌السلام ـ جمع آوری و تدوین شده است.
[۳] این نظر را اکثریت اهل سنت پذیرفته‌اند؛ سیدمحمدرضا جلالی نائینی، تاریخ جمع قرآن کریم، ص۸۷.


۱.۳.۱ - دیدگاه اکثر علمای شیعه

بسیارى از علما ى شیعه ـ به‌ویژه متأخرین و محققان معاصر ـ معتقدند که قرآن در زمان پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ و با نظارت ایشان جمع‌آورى شده است.
[۴] سیدعبدالوهاب طالقانی، علوم قرآن، ص ۸۳.
[۷] محمدهادی معرفت، صیانة القرآن من التحریف، ص ۳۴.


۱.۳.۲ - دیدگاه عده‌ای از شیعیان

برخی از شیعیان نیز نظر دوم را پذیرفته و امیرالمؤمنین‌ ـ علیه‌السلام ـ را گردآورنده‌ آن دانسته‌اند.
[۸] ن.ک:سیدمحمدرضا جلالی نائینی، تاریخ جمع قرآن کریم، ص ۸۰.
اما بسیاری از اهل سنت رأی سوم را اختیار کرده‌اند و مستشرقان نیز معمولاً همین نظر را پذیرفته و اضافه کرده‌اند:قرآنی که حضرت علی‌ ـ علیه‌السلام ـ جمع آوری کرد، مورد اعتنای اصحاب واقع نشد.

۱.۳.۳ - استناد جمع کل قرآن به خداوند

چنان‌که روشن است، بنابر نظر اول و دوم، جمع کل قرآن به خداوند مستند بوده و پیدایش سوره‌ها و ترتیب آنها نیز در پرتو وحی الهی بوده است؛ زیرا رسول اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ طبق آیه‌ شریفه‌: ما ینطق عن الهوی ان هو الا وحی یوحی هرچه می‌فرمود ـ به‌خصوص در امور دینی ـ با راهنمایی وحی بوده است و امامان معصوم‌ ـ علیهم‌السلام ـ نیز اگر نبی نبودند، ولی ادامه‌دهنده‌ راه رسالت و دارای منصب الهی عصمت ، و علم لدنی بودند.

۱.۳.۴ - دیدگاه موافقان به رأی سوم

کسانی که رأی سوم راپذیرفته‌اند، نه‌تنها نخواهند توانست الهی بودن این دو ـ یعنی پیدایش سوره‌ها و ترتیب آنها ـ را اثبات کنند؛ بلکه در واقع آن را نفی کرده و ذوق و سلیقه‌ی شخصی اصحاب را در این مسئله دخیل می‌دانند.


در اینجا ذکر چند نکته ضروری است:

۲.۱ - ۱. دیدگاه علامه طباطبایی

علامه طباطبایی در ذیل آیه‌ شریفه‌:: انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون می‌فرمایند: ویژگی‌هایی که برای قرآن ذکر شده است؛ مانند فصاحت و بلاغت ، عدم وجود اختلاف و عجز از آوردن مثل آن، همگی در همین قرآن که در دسترس ماست، وجود داردو نتیجه گرفته‌اند که این قرآن، همان قرآن است که در صدر اسلام و در زمان خود رسول اکرم‌ ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ شناخته شده بود.
این سخن اگرچه تحریف رااز قرآن نفی می‌کند، ولی نمی‌تواند ثابت کند که این مجموعه، با این شکل و صورت، وحیانی است؛ زیرا ویژگی‌های مذکور به‌گونه‌ای نیست که بتواند به اثبات رساند که ترتیب مجموعه‌ آیات که سوره‌ها را به وجود آورده و ترتیب مجموعه‌ سوره‌ها که قرآن موجود را تشکیل داده، همان‌طور است که در زمان حضرت بوده است.

۲.۲ - ۲. اثبات وحیانی بودن سوره‌ها

اگر کسی بتواند اعجاز عددی را افزون بر مورد مفردات و تراکیب قرآنی در حوزه‌ سوره‌ها و ترتیب آنها، ثابت کند ـ یعنی بین آیات یک سوره و بین خود سوره‌ها روابط عددی خاصی برقرار باشد که ایجاد آن برای بشر مقدور نیست ـ می‌تواند وحیانی بودن سوره‌ها و ترتیب آنها را نیز به اثبات رساند، ولی به‌هرحال باز وحیانی بودن ترتیب همه‌ آیاتی که در یک سوره گرد آمده‌ است، اثبات نخواهد شد.
[۱۴] مهدی هادوی تهرانی، مبانی کلامی اجتهاد، ص ۵۴ ـ ۵۵، مؤسسه‌ی فرهنگی خانه‌ی خرد، قم، چاپ اول، ۱۳۷۷.
[۱۵] اقتباس از سؤال (۳۱۴ - سایت) (جمع قرآن).


۲.۳ - ۳. دیدگاهی در مجمع و کشاف

در مجمع و کشاف نقل شده است که:چون آیه (واتقوا یوما...) نازل گردید، جبرئیل گفت:مکان آن، رأس آیه ۲۸۰ از سوره بقره است و حال آنکه سوره بقره، در اوایل هجرت نازل شده و این آیه شریفه در دهم هجرت در حجة الوداع نازل گردید.

۲.۳.۱ - دیدگاهی در مجمع البیان

در مجمع البیان فرموده است:تمام سوره بقره مدنی است، مگر آیه (واتقوا یوما...) که در حجة الوداع نازل شده است.


اما برای اثبات قول اول دلایلی ذکر شده است که در ذیل به آن اشاره می‌کنیم:


۳.۱ - ۱. سخنی از علم الهدی

در مقدمه مجمع البیان، فن خامس، از سیدمرتضی علم الهدی ـ رحمه الله ـ نقل می‌کند که:قرآن در زمان رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ به‌صورتی که امروز هست، تألیف شده بود.
[۱۶] (ان القرآن کان علی عهد رسول الله ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ مجموعا مؤ لفا علی ما هو علیه الآن).
به دلیل اینکه:قرآن کریم در آن ایام، تعلیم می‌شد و همه‌اش را حفظ می‌کردند و آن را به رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ نشان می‌دادند و بر وی می‌خواندند و عده‌ای مانند عبدالله بن مسعود و ابی بن کعب و دیگران، آن را چندین بار بر پیغمبر اکرم خواندند.


۳.۲ - ۲. سخنی از حاکم در مستدرک

حاکم در مستدرک
[۱۷] مستدرک، ج ۲، ص ۲۲۹، کتاب التفسیر.
از زید بن ثابت نقل می‌کند که می‌گوید:(کنا عند رسول الله ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ نولف القرآن من الرقاع؛ یعنی:در نزد رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ بودیم و قرآن را از رقعه‌ها جمع می‌کردیم ) علامه خوئی نیز آن را در البیان، از اتقان سیوطی و مستدرک نقل کرده است.
این سخن، صریح است در اینکه جمعی از کتاب وحی نزد آن حضرت گرد آمده و قرآن را ـ که در رقعه‌ها و پارچه‌ها بود - جمع و مرتب می‌کرده‌اند. عبدالله بن عمر می‌گوید:قرآن را جمع کردم و هر شب آن را می‌خواندم. این خبر به آن حضرت رسید، فرمود: قرآن را در یک ماه بخوان... این حدیث نیز دلالت به جمع شدن قرآن کریم در عصر آن حضرت دارد.

۳.۳ - ۳. سخنی از پیامبر اکرم

شیعه و اهل سنت بالاتفاق نقل کرده‌اند که رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ فرموده است:(لا صلوة الا بفاتحة الکتاب ) می‌دانیم که سوره حمد ، اولین سوره نازل شده از قرآن نیست. پس فاتحة الکتاب بودن (حمد) در زبان رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ نشان می‌دهد که قرآن کریم در عصر آن حضرت جمع شده و (حمد) در اول آن قرار داده شده بود.

۳.۴ - ۴. سخنی از پیامبر در حدیث ثقلین

در حدیث متواتر ثقلین، نقل شده است که رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ فرمود: ( انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی.. . ) پس مشکل است که آن حضرت از (کتاب الله) یک چیز درهم و برهم و غیر مرتب را در نظر گرفته باشد. پس نظرش ‌ به کتاب تألیف یافته و مرتب شده بوده است.

۳.۵ - ۵. استناد به برخی روایات

در روایات آمده است:عده‌ای از صحابه، قرآن را در زمان رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ جمع کردند که از آن جمله آنها (علی بن ابی‌طالب ـ علیه‌السلام ـ سعد بن عبید، ابوالدرداء، معاذ بن جبل، ثابت بن زید بن نعمان، ابی بن کعب و زید بن ثابت) بوده‌اند. در تاریخ قرآن (تألیف ابوعبدالله زنجانی ) بعد از نقل این سخن در این زمینه، چند روایت از بخاری و اتفان سیوطی و از بیهقی و مناقب خوارزمی، نقل کرده است و اینها در البیان، تألیف آیة الله خوئی، فصل (جمع القرآن) نیز مشروحاً نقل شده است. ظهور این روایات، در جمع ترتیب و تدوین قرآن کریم است که قهراً زیر نظر آن حضرت بوده است.


۳.۶ - ۶. استناد به سخن ائمه

بالاتر از همه اینها این است که ائمه اهل بیت - علیهم‌السلام - به این ترتیب، اعتراضی نکرده و آن را پذیرفته‌اند. اگر این تدوین و ترتیب در زمان رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ و تحت نظر آن حضرت انجام نگرفته بود، ائمه معصومین ـ علیهم‌السلام ـ آن را بازگو می‌کردند. ولااقل می‌فرمودند که:این قرآن همان است که نازل شده؛ ولکن این ترتیب، بعد از آن حضرت بوده است.
وانگهی، اهتمام بی‌حد رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ نسبت به قرآن، مانع از این بود که این کار را انجام ندهد و از دنیا برود.
[۲۰] نک:نگاهی به قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، مبحث ترکیب و ترتیب سوره‌های قرآن.



مهدی هادوی تهرانی، مبانی کلامی اجتهاد، مؤسسه فرهنگی خانه خرد، قم، چاپ اول، ۱۳۷۷.


۱. ن.ک:سیدعبدالوهاب طالقانی، علوم قرآن، ص۸۳.
۲. ن.ک:سیدمحمدرضا جلالی نائینی، تاریخ جمع قرآن کریم، ص۸۷.
۳. این نظر را اکثریت اهل سنت پذیرفته‌اند؛ سیدمحمدرضا جلالی نائینی، تاریخ جمع قرآن کریم، ص۸۷.
۴. سیدعبدالوهاب طالقانی، علوم قرآن، ص ۸۳.
۵. سیدعلی میلانی، التحقیق فی نفی التحریف عن القرآن الشریف، ص ۴۱ ۴۲.    
۶. سیدعلی میلانی، التحقیق فی نفی التحریف عن القرآن الشریف، ص ۴۶.    
۷. محمدهادی معرفت، صیانة القرآن من التحریف، ص ۳۴.
۸. ن.ک:سیدمحمدرضا جلالی نائینی، تاریخ جمع قرآن کریم، ص ۸۰.
۹. نجم (۵۳)، آیه ۲ ۳؛ و از سر هوس سخن نمی‌گوید. این سخن به‌جز وحیی که وحی می‌شود نیست.    
۱۰. حجر (۱۵)، آیه ۹؛ بی‌تردید، ما این قرآن را به‌تدریج نازل کرده‌ایم و قطعاً نگهبان آن خواهیم بود.    
۱۱. علامه طباطبایی، المیزان، ج ۱۲، ص ۱۰۴.    
۱۲. علامه طباطبایی، المیزان، ج ۱۲، ص ۱۰۶.    
۱۳. علامه طباطبایی، المیزان، ج ۱۲، ص ۱۳۸.    
۱۴. مهدی هادوی تهرانی، مبانی کلامی اجتهاد، ص ۵۴ ـ ۵۵، مؤسسه‌ی فرهنگی خانه‌ی خرد، قم، چاپ اول، ۱۳۷۷.
۱۵. اقتباس از سؤال (۳۱۴ - سایت) (جمع قرآن).
۱۶. (ان القرآن کان علی عهد رسول الله ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ مجموعا مؤ لفا علی ما هو علیه الآن).
۱۷. مستدرک، ج ۲، ص ۲۲۹، کتاب التفسیر.
۱۸. سیدابوالقاسم خوئی، البیان فی تفسیر القرآن، ص ۲۶۹ ۲۷۳.    
۱۹. سیدابوالقاسم خوئی، البیان فی تفسیر القرآن، ص ۲۶۹ ۲۷۳؛ به نقل از الاتقان؛ جمعت القرآن فقرات به کل لیله فبلغ النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فقال اقراه فی شهر.    
۲۰. نک:نگاهی به قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، مبحث ترکیب و ترتیب سوره‌های قرآن.



پایگاه اسلام کوئیست.    


رده‌های این صفحه : جمع آوری قرآن | قرآن شناسی




جعبه ابزار