تمرکز حواس در مطالعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مطالعه، تمرکز حواس.
پرسش: راه‌های تمرکز حواس در مطالعه کدام است؟
پاسخ:
در ابتدا تعریفی از «تمرکز» ارائه می‌دهیم:
تمرکز حالتی است که در آن از میان افکار و آرای مختلف شخص، یک فکر در مرکز قرار می‌گیرد و بقیه افکار و آرای او نسبت به آن
فکر، جنبه پیرامونی دارند. بنا به تعریفی دیگر، تمرکز حواس یعنی توانایی ثابت نگه داشتن توجه و دقت روی موضوع یا کاری که به میل و
اراده انتخاب شده است و مانع شدن از این‌که این دقت و توجه به سوی موضوعات دیگر منحرف شود.
برای ایجاد تمرکز و تقویت آن ابتدا باید عواملی را که باعث می‌شوند تمرکز حواس شخص از بین برود شناسایی کرد و سپس با راه‌های مقابله با آن‌ها آشنا شد. این عوامل، عبارت‌اند از:
از مهم‌ترین عوامل عدم
تمرکز حواس، آن است که خواننده نسبت به
کتاب یا موضوع مورد
مطالعه، علاقه نداشته باشد. بهترین شیوه مقابله با این حالت، آن است که بین این موضوع یا کتاب، با آن‌چه مورد علاقه شدید خواننده است ارتباطی برقرار شود؛ مثلاً دانش‌آموزی که به قبولی در کنکور علاقه زیادی دارد، باید میان این کتاب و قبولی در کنکور ارتباطی برقرار کند تا از این راه، حالت بی‌علاقگی او زائل شود.
منشا این آشفتگی‌ها در درون
انسان قرار دارد؛ مانند: نگرانی،
ترس، اندوه،
حسادت و به‌طور‌کلی احساسات هیجان‌آمیزی که در ذهن مانع تمرکز می‌شود. بهترین راه برای منحرف کردن توجه فکر از نگرانی‌ها این است که آن‌ها را در کاغذی یادداشت کنید و به خودتان بگویید که بعد از مطالعه درباره آن‌ها فکر خواهید کرد. با این روش ساده، ذهن شما تنها متوجه مطالعه خواهد شد و به صورت موقت از پرداختن به نگرانی‌ها منحرف می‌گردد و قدرت تمرکز را افزایش می‌دهد.
اگر تخیل خواننده با اراده‌اش همسو نباشد، نمی‌تواند تمرکز حواس کافی داشته باشد. در روان‌شناسی ثابت شده است که در این تضاد و ناهماهنگی،
قدرت تخیل قوی‌تر از اراده است؛ مثلاً دانش‌جویی کتابی را باز می‌کند و به مطالعه آن می‌پردازد، پس از مدت کوتاهی افکاری به ذهنش خطور می‌کند و... برای غلبه بر این مشکل خواننده وقتی می‌خواهد موضوع خاصی را مطالعه کند بهتر است خود را در حال‌و‌هوای مخصوص آن موضوع قرار دهد؛ مثلاً اگر کتاب پزشکی می‌خواند، خود را در حال‌و‌هوای پزشک قرار دهد.
این آشفتگی‌ها از تحریک‌های غیر عادی حواس مختلف انسان ایجاد می‌شود، هرگونه تحریک غیر عادی
حواس، ممکن است فرآیند تمرکز را با اشکال مواجه کند.
تشنگی،
گرسنگی، درد، گرما، سرما و ... موجب بر هم خوردن تمرکز می‌شود. برای رفع این آشفتگی‌ها باید تا حد امکان محیط مطالعه را از محرک‌های خارجی دور ساخت؛ مثلاً محیطی را برای مطالعه انتخاب کنید که در آن‌جا صداهای ناهنجار، رفت و آمد وسایل نقلیه و ... نباشد. هم‌چنین نور محل مطالعه هم باید به اندازه کافی باشد.
برخلاف عقیده برخی، گوش دادن به موسیقی رادیو یا نوارها، هنگام مطالعه باعث
انحراف توجه و کاهش تمرکز می‌شود. اگر دانش‌آموزی با این طریق مطالعه، خوب یاد می‌گیرد با حذف موسیقی نمراتش بهتر خواهد شد.
اقدامات زیر هم‌چنین برای ایجاد تمرکز در هنگام مطالعه مفید خواهد بود:
طرح سؤالات و یافتن جواب آن‌ها هنگام مطالعه موجب از بین رفتن بی‌حوصلگی و باعث تمرکز بهتر می‌شود.
تجسم کردن، یعنی استفاده از حواس مختلف و
تفکر بر روی مطالب و در نتیجه معنا بخشیدن به کلمات و پی بردن به هدف نویسنده.
یادداشت کردن، خلاصه کردن، علامت‌گذاری، حاشیه‌نویسی و مرور مطالب.
عبارت خواندن، تمرکز را افزایش می‌دهد؛ زیرا از طریق عبارت‌خوانی، شما با سرعت نزدیک به سرعت اندیشیدن خود، می‌خوانید؛ در‌حالی‌که در کلمه‌خوانی مجبورید با پهلوی هم قرار دادن کلمات به معانی برسید، که این خود باعث
حواس‌پرتی می‌شود.
تمرینات غیر درسی برای افزایش تمرکز، بدین شرح است:
برای افزایش تمرکز شما می‌توانید هر روز به مدت چند دقیقه (۴-۱۰ دقیقه) به شکل خاصی راه بروید. در این نوع راه رفتن شما تمام حرکات پا را از زمان شروع آن تا گذاشتن قدم بعدی به دقت در
ذهن خود مجسم می‌کنید؛ یعنی در‌حالی‌که پای راست خود را از جا برمی‌دارید و آن را حرکت می‌دهید و سپس به
زمین می‌گذارید نسبت به تمام حرکات آن در ذهن خود هشیار هستید و به آن توجه دارید. پس از گذاشتن پای راست تمام حرکات پای چپ را از لحظه برداشتن تا گذاشتن به زمین به دقت مورد توجه قرار دهید که در این صورت شما نمی‌توانید تند راه بروید. این تمرین توسط روان‌پزشکان برای افزایش تمرکز و حتی برای درمان بیماران افسرده
تجربه شده و نتایج بسیار خوبی داشته است. خصوصاً اگر این تمرین هر روز سه بار، آن هم درست قبل از انجام کار فکری عملی شود.
روی زمین بنشینید. انگشتان هر دو دست را کاملاً از هم‌دیگر باز کنید؛ به‌گونه‌ای که نوک انگشتان هر دو شست با هم در تماس باشند. هر دو دست را در این حالت روی زانو بگذارید. مدت چند دقیقه به دستان خود که به صورت فوق قرار دارند، نگاه کنید. سپس چشمان خود را ببندید. از انگشت کوچک دست راست شروع کنید و تمام کناره
انگشتان خود را تا رسیدن به انگشت کوچک دست چپ در عالم ذهن و خیال بپیمایید. این تمرین را سه یا چهار بار متوالی به آرامی و تمرکز کامل انجام دهید. ضمن این‌که مواظب هستید هر نوع فکر دیگری را از ذهن خود دور کنید.
تصویری را جلوی روی خود قرار دهید. با دقت هرچه بیش‌تر خطوط، سایه‌روشن‌ها و رنگ‌های آن را در نظر بگیرید. سپس چشمان خود را ببندید و در
عالم خیال نقاشی آن تابلو را در نظر خود مجسم کنید و در ذهن خود سایه‌روشن‌ها و رنگ‌ها و خطوط آن را مجدداً نقاشی کنید. سعی کنید این کار را بدون باز کردن چشم و دیدن مجدد تصویر انجام دهید. برای شروع از تصویرهای خیلی ساده شروع کنید؛ مثلاً تصاویری که یک
میوه را با چند خط ساده نقاشی کرده است. به‌تدریج تصاویر پیچیده‌تر و مشکل‌تر را برای تمرین انتخاب کنید. این امر خیلی در افزایش تمرکز شما مؤثر است؛ البته توجه داشته باشید که تصور کردن نقاشی‌ها در ذهن مطابق آن‌چه در بیرون وجود دارند، کاری ساده‌ای نیست؛ اما اگر در انجام این کار موفق شوید، قدمی خوبی در جهت افزایش تمرکز خود برداشته‌اید.
۱. تقویت حافظه، محمدحسین حق‌جو.
۲. چه‌گونه حافظه خود را تقویت کنیم، جیمر وینلند، ترجمه شمس‌الدین زرین‌کلک.
۳. راهنمای تمرکز بهتر، ملوین پاورز، رابرت اس، استارت، ترجمه حسین نیّر.
۴. روش‌های مطالعه، علی‌اکبر سیف.
۵. شرایط یادگیری، ترجمه جعفر نجفی زند.
۶. قدرت اراده، چاره کم‌رویی، دقت، ریموند، دوسن لوران، ترجمه دکتر محمدحسین سروری.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تمرکز حواس در مطالعه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۱۹.
