تقدم وجود نوری پیامبر بر حضرت آدم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
حضرت آدم (علیه‌السّلام)، خلقت علمی، وجود مادی، تقدم وجود، خلقت پیامبر، تقدم نوری، وجود نوری.
پرسش: آیا این سخن صحیح است که «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به اذن خدا حضرت آدم (علیه‌السّلام) را خلق کرد»؟!
پاسخ: همه موجودات این عالم دارای دو وجود هستند: یکی وجود علمی در نزد
خداوند که از آن به وجود نوری تعبیر می‌کنند؛ و دیگری وجود عینی، مانند وجود در عالم ماده برای موجودات مادی. وجود نوری پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به دلیل جامعیت و برتری، قبل از همه موجودات و واسطه برای تحقق وجود نوری و به تبع آن واسطه در وجود عینی بقیه موجودات است؛ اما وجود عینی و مادی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روشن است که بعد از وجود مادی و عینی حضرت آدم (علیه‌السّلام) است، بلکه از این جهت وجود حضرت آدم واسطه در تحقق وجود پیامبر است.
تمام موجودات این عالم دارای دو وجود هستند: یکی وجود علمی در نزد خداوند که از آن به وجود نوری تعبیر می‌کنند، دیگری وجود عینی، مانند وجود در عالم ماده برای موجودات مادی. وجود نوری پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به دلیل جامعیت و برتری، قبل از همه موجودات و واسطه برای تحقق وجود نوری و به تبع آن واسطه در وجود عینی بقیه موجودات است.
در تبیین این مطلب گذشته از دلایل عقلی و بیانات عرفانی، (ر.ک: پایگاه حوزه، بخش پرسش و پاسخ، در مورد خلقت حضرت محمد قبل از حضرت آدم.) دلایل نقلی نیز وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
خدای سبحان در
قرآن کریم به پیامبرش دستور می‌دهد که: «بگو من اولین مسلمانم».
مقصود از این اولیّت، اولیّت رتبی است، نه زمانی؛ زیرا اگر مقصود اولیت زمانی بود، هر پیامبری نسبت به قوم خویش «اول المسلمین» بود، و پیامبران پیشین نیز به طریق اولی می‌توانستند مصداق این
آیه باشند. از‌این‌که خدای سبحان تنها به پیامبر اسلام فرمود بگو: «مامورم که اول المسلمین باشم»، برای آن است که آن‌حضرت اوّل صادر، یا اول ظاهر است.
در روایات آمده است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «اولین مخلوقی که خداوند آفرید نور من بود».
این روایت، اشاره به همان نشئه غیر مادی و طبیعی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دارد.
پیامبر فرمود: «من پیامبر بودم در حالی که حضرت آدم (علیه‌السّلام) بین آب و گل بود».
مسلّماً مراد این روایات، نشئه عنصری و مادی پیامبر نیست.
در روایاتی که معصومان (علیه‌السّلام) «نور و مخلوق اول» مطرح شده‌اند، به این نکته نیز اشاره شده است که خدای متعال از نور ایشان، هر چیز و هر کمال وجودی را آفریده است؛ یعنی، وجود و هستی خیر است، و هر وجود از نظر جنبه وجودی (با قطع نظر از حدود و نقایص) خیر است. بر‌این‌اساس همه موجودات و تمامی وجودات و کمالات وجودی، از جلوه‌ها و ظهورات همین مخلوق اول و نور
معصوم است، و مخلوقات مراتب مختلف تجلیات این نورند.
به عبارت دیگر، «نور معصوم»، سبب وجود موجودات دیگر است و موجودات دیگر، آثار و صورت‌های نازله این حقیقت، در مراتب مختلف و متنوع هستند.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در حدیثی به نسبت طولانی، به این حقیقت به صراحت فرمود: «از نور رسول خدا،
عرش خلق شده است؛ از نور
علی (علیه‌السّلام) ملائکه به وجود آمده‌اند؛ از نور
فاطمه (سلام‌الله‌علیها) آسمان‌ها و زمین خلق شده است؛ از نور
امام حسن (علیه‌السّلام) خورشید و ماه پدیدار گشته‌اند؛ از نور
امام حسین (علیه‌السّلام) بهشت و
حورالعین قدم به هستی نهاده‌اند و...» .
البته هر چند در این روایت آمده است، از نور رسول خدا، عرش خلق شده است، ولی روایات دیگر بیانگر این حقیقت‌اند که «مخلوق اول» در عین این‌که یک حقیقت و یک موجود است، حقیقت همه چهارده معصوم است؛ یعنی هم حقیقت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده و هم حقیقت تک تک عترت آن‌حضرت است. آنان در عین یکی بودن، متعدد هم هستند و همه آنان، ظهورات روح و حقیقت واحدند. مانند این روایت:
«
جابر بن عبدالله انصاری از
امام محمد باقر (علیه‌السّلام) نقل می‌کند: «خدای متعال، چهارده هزار سال قبل از خلقت آدم، چهارده نور از نور عظمتش را خلق کرد، آن چهارده نور ارواح ما بود». جابر می‌گوید: از امام درباره اسامی آن چهارده نور سؤال کردم، ایشان فرمود: «محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین (علیه‌السّلام) و نه فرزند حسین (علیه‌السّلام) که نهمین فرد
قائم ایشان است».
امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «ای جابر! اول مخلوقی که خداوند خلق کرد، محمد و عترت هدایت شده آن‌حضرت بودند. پس آنان اشباح نور در برابر خداوند بودند. جابر می‌گوید: به حضرت عرض کردم اشباح چیست؟ فرمود: سایه نور، بدن‌های نوری بدون روح که مؤَیَّد به یک روح یگانه و واحد بودند و آن
روح القدس بود...».
این روایات تصریح دارند که: آنان بدن‌های نوری بودند که ارواح متعدد نداشتند، بلکه مؤیّد به یک روح بودند و آن عبارت است از «روح القدس»؛ یعنی حقیقت روح و جان همه، یکی بود و ظهورات (ابدان نوری و یا اشباح نوری) متعدد بود.
این‌که در
زیارت جامعه می‌خوانیم «و ان ارواحکم و طینتکم واحدة»، اشاره به این حقیقت دارد که چهارده معصوم، یک نورند و در این جهت با هم اتحاد دارند. این اتحاد (در عین غیریت) نه تنها در اوّل خلقت بوده، بلکه در نظام مادی و زندگی دنیایی و حقیقت آنان، یکی بوده است و ایشان در عین تعدد صوری و ظاهری با همدیگر، وحدت و اتحاد دارند.
بنابراین، سخن مذکور در سؤال، با آنچه که در آیات و روایات وجود دارد، مطابقت دارد و صحیح است. البته این مطلب با این تعبیر که «حضرت محمد به اذن الله حضرت آدم را خلق کرد» تفاوت دارد.
وجود عینی و مادی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از وجود مادی و عینی حضرت آدم است، به عبارت دیگر، از‌این‌جهت وجود حضرت آدم واسطه در تحقق وجود پیامبر است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تقدم وجود نوری پیامبر بر حضرت آدم»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۶/۲.
