تفسیر باطنی آیه ۱۱ سوره انفال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ولایت،
امام علی (علیه‌السّلام)،
آب،
آسمان،
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
انفال.
پرسش: در آیاتی به بارش آب‌های پاک‌کننده از آسمان اشاره شده است. روایتی در
تفسیر عیاشی ذیل یکی از این آیات وجود دارد که آسمان را به حضرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و آب را به امام علی (علیه‌السّلام) تفسیر می‌کند. آیا این تفسیر را می‌توان پذیرفت؟
پاسخ اجمالی: آشنایی با
تفسیر باطنی قرآن و تبیین لایه‌های عمیق حقایق آن، تنها از طریق
امامان معصوم (علیهم‌السّلام) امکان‌پذیر است.
روایت مذکور نیز به یک لایه باطنی از
آیه۱۱
سوره انفال اشاره دارد که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را آسمانی می‌داند که آب پاک کننده‌ای مثل علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) از او سرچشمه گرفته و پیروان آن حضرت را پاک و پاکیزه می‌نماید.
روایتی از
جابر می‌گوید:
«فی تفسیر العیّاشیّ عن جابر، عن ابی عبدالله جعفر بن محمّد (علیه‌السّلام) قال: سالته عن هذه الآیة فی البطن «و ینزل علیکم من السماء ماء لیطهرکم به و یذهب عنکم رجز الشّیطان و لیربط علی قلوبکم و یثبت به الاقدام». قال: «فالسّماء» فی الباطن رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و «الماء» علیّ.جعل الله علیّا من رسول الله.فذلک قوله: لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ. فذلک علیّ یطهّر الله به قلب من والاه.و امّا قوله: وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطانِ من والی علیّا، یذهب الرجز عنه و یقوی علیه.وَ لِیَرْبِطَ عَلی قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْاَقْدامَ فانّه یعنی: علیّا. من والی علیّا، یربط الله علی قلبه بعلیّ، فیثبت علی ولایته.»
«از
امام صادق (علیه‌السّلام) درباره معنای باطنی این آیه پرسیدم: «برای شما از آسمان، آبی می‌فرستد تا شما را با آن پاک کند و پلیدی شیطان را از شما ببرد و دل‌هایتان را پیوند زند و گام‌هایتان را با آن، استوار سازد.»
آن حضرت فرمود: «معنای باطنی آسمان، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و معنای باطنی آب، علی (علیه‌السّلام) است.
خداوند (عزّوجلّ)، علی (علیه‌السّلام) را از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قرار داد. این است سخن خداوند: "آبی تا شما را با آن پاک کند". این علی است که خداوند،
قلب هرکس که ولای او را داشته باشد، پاک می‌کند. و این سخن خداوند: "و از شما پلیدی شیطان را بزداید"، یعنی هرکس ولای علی را داشته باشد،
[خداوند
] پلیدی را از او می‌زداید و دلش را قوّت می‌بخشد."و بر دل‌هایتان پیوند زند و گام‌هایتان را با آن استوار کند". مقصود از "آن" علی است. هرکسی که ولای علی را داشته باشد، خداوند، دلش را به علی پیوند می‌زند و بر ولایت علی ثبات می‌یابد».
در توضیح این روایت باید گفت:
بسیاری از روایات، تصریح می‌کنند که قرآن کریم، علاوه بر مفاهیمی که مدلول ظاهر الفاظ آن است، دارای لایه‌های مفاهیم باطنی است.
مقصود از مفاهیم باطنی قرآن، معارف عمیقی است که در پس
ظواهر الفاظ (که آن نیز
حجت است) و در لایه‌های دیگری نهفته شده و علاوه بر آن‌که با معنای ظاهری آیات منافات ندارد، به معارف دیگری نیز رهنمون می‌شود. شناخت صحیح این معارف، ویژه پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) است، چنان‌که از امام علی (علیه‌السّلام) نقل شده است:
«از من، از
قرآن بپرسید؛ چرا که دانش اوّلین و آخرین، در قرآن است.
[قرآن
] برای هیچ گوینده‌ای
[جای
] سخن نگذاشته است و تاویل آن را جز خدا و استواران در دانش، کسی نمی‌داند و اینان، یک نفر نیستند. پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یکی از ایشان بود که خداوند سبحان، این دانش را به او آموخت و حضرتشان هم آن را به من آموخت و
[تاویل قرآن
] در فرزندان
[معصوم] او تا
روز قیامت، باقی خواهد ماند».
بنابراین، آشنایی با تفسیر باطنی قرآن و تبیین لایه‌های عمیق حقایق این کتاب آسمانی، تنها از طریق امامان معصوم (علیه‌السّلام) امکان‌پذیر است. با توجه به این نکته؛ روایت مورد نظر، در صدد آن نیست که معنای ظاهری آیه را نفی کند، بلکه به یک لایه باطنی آن اشاره می‌کند که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را آسمانی می‌داند که آب پاک کننده‌ای مثل علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) از او سرچشمه گرفته و پیروان آن حضرت را پاک و پاکیزه می‌نماید.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تفسیر باطنی آیه ۱۱ سوره انفال»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۲/۱۵.
