تفسیر آیه ۲ سوره سبا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: غفور، رحیم، سوره سبا، تفسیر آیه ۲ سبا
پرسش: در آیات قرآنی صفت
غفور بر صفت
رحیم مقدم می شود، به استثناء سوره سبأ که می فرماید: یَعلَمُ مَا یَلِجُ فِی الأرضِ وَ مَا یَخرُجُ مِنهَا وَ مَا یَنزِلُ مِنَ السٌماءِ وَ مَا یَعرُجُ فیهَا وَ هُوَ الرٌحِیمُ الغَفُورُ،
آیا دلیل خاصی دارد؟
پاسخ: در آیه مورد بحث صفت «رحیم» با خصوصیات اول
آسمان و
زمین یعنی «یَلِجُ» و «یَنزِلُ»، و صفت «غفور» با خصوصیات بعدی آن دو یعنی «یَخرُجُ» و «یَعرُجُ» متناسب است؛ به این بیان: آنچه در زمین فرو می رود، و آنچه از زمین خارج می شود، همه رحمت و عطایای الهی است، و آنچه از آسمان فرو می آید، و از اعمال مردم به آسمان بالا می رود، با این که اعمال گروهی از انسان ها پاک و کامل نیست، ولی خداوند آنها را مشمول آمرزش خویش قرار می دهد. و نیز علت این مسئله را در کتاب‌های علوم قرآنی چنین گفته‌اند: چون بافت آیه به تنهایی در جایی تقدیم را اقتضا می کند، ولی در جای دیگر تأخیر را می طلبد.
خداوند در آیه شریفه مورد بحث می‌فرماید: «آنچه در زمین فرو می رود و آنچه را از آن بر می آید می داند، و (همچنین) آنچه از آسمان نازل می شود و آنچه بر آن بالا می رود و او مهربان و آمرزنده است».
علامه طباطبائی در ذیل آیه شریفه می‌گوید: «یلج» مضارع از ریشه «ولوج» به معنای فرو رفتن، و بر خلاف خارج شدن است. همچنین کلمه «یعرج» از عروج معنای مقابل نزول را می‌دهد؛ نزول یعنی پایین آمدن، و عروج یعنی بالا رفتن. این که فرمود خدا علم دارد به آنچه در زمین فرو می‌رود، و از زمین بیرون می‌شود، و آنچه از آسمان فرو می‌آید، و به آسمان بالا می‌رود، گویا کنایه است از
علم خدا به حرکت هر صاحب حرکتی، و آنچه انجام می‌دهد، و آیه شریفه با دو کلمه «وَ هُوَ الرَّحِیمُ الْغَفُور» ختم شده و گویا در این جمله اشاره است به این که خدا رحمتی ثابت دارد، و مغفرتی که خاص اقوامی است که ایمان داشته باشند.
برای توصیف خداوند بر رحیم و غفور، در آیه مزبور احتمالاتی داده شده است:
یک. در میان اموری که به
آسمان عروج می‌کند،
اعمال بندگان و
ارواح آنها است، پس او است که آنها را زیر پوشش رحمت و مغفرتش قرار می‌دهد.
دو.
نزول برکات و مواهب آسمانی مولود رحمت او است، و اعمال صالحی که از
بندگان به مقتضای «وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ»
بالا می‌رود، مشمول آمرزش او خواهد بود.
سه. آنها که شکر این نعمت‌ها را به جا می‌آورند مشمول رحمت اند و آنها که مقصّرند اگر از حد نگذرانند مشمول آمرزش الهی واقع می‌شوند.
خلاصه اینکه آیه فوق در تمام ابعادش معنای وسیع و گسترده‌ای دارد، و نباید آن را در یک جهت محدود کرد.
با توجه به توضیحات و احتمالات فوق گفته می‌شود:
۱. در آیه مورد بحث ابتدائا فعل‌های «یَلِجُ»، «یَخرُجُ»، «یَنزِلُ» و «یَعرُجُ» به کار رفته است که دو فعل اول، مربوط به حالات تمام موجودات زمینی نسبت به
ارتباط آنها با زمین، و فعل سوم و چهارم مربوط به حالات تمام موجودات آسمانی نسبت به ارتباط آنها با آسمان است.
۲. این که چرا کلمه و یا جمله‌ای در آیه‌ای مقدم شده و همان، در
آیه دیگر مؤخر شده است، در کتاب‌های علوم قرآنی به آن پرداخته شده و در علت آن چنین گفته‌اند: چون بافت آیه به تنهایی در جایی تقدیم را اقتضا می‌کند، ولی در جای دیگر تأخیر را می‌طلبد.
بنابراین، در آیه مورد بحث، صفت رحیم با خصوصیات اول آسمان و زمین یعنی «یَلِجُ» و «یَنزِلُ»، و صفت غفور با خصوصیات بعدی آن دو یعنی «یَخرُجُ» و «یَعرُجُ» متناسب است؛ به این بیان: آنچه در زمین فرو می‌رود، و آنچه از زمین خارج می‌شود، همه رحمت و عطایای الهی است، و آنچه از آسمان فرو می‌آید، و از اعمال مردم به آسمان بالا می‌رود، با این که اعمال گروهی از انسان‌ها پاک و کامل نیست، ولی خداوند آنها را مشمول آمرزش خویش قرار می‌دهد. پس خدا دارای رحمتی ثابت و واسعه و مغفرتی که مخصوص مردم با ایمان و توبه کنندگان است.
اسلام کوئست
