تفاوت تعزیر با حد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تعزیر، حد.
پرسش: تعزیر چیست و چه تفاوت‌هایی با حد دارد؟
پاسخ: تعزیر، عقوبتی است که مقدار آن در
شرع معین نشده، و این «عدم مقدر بودن» رکن اصلی تعزیر است که بر آن ادعای
اجماع شده است. در منابع فقهی، برخی تفاوت‌های تعزیر با حد عبارت است از:
۱. تعزیرات، کیفرهای نامعین هستند؛ اما حدود مجازات معین و منصوص براساس
کتاب و
سنت هستند؛
۲. ملاک اصلی تعزیر، کم‌تر بودن آن نسبت به
حد است؛
۳. مقدار و کیفیت تعزیر در صلاح‌دید حاکم شرع است، برخلاف حد؛
۴. در تعزیر
شخصیت مجرم، وضع روحی و جسمی و زمان و مکان دخالت دارد؛ در صورتی که حد تابع صدق عنوان است؛
۵. در تعزیر،
امید به اصلاح و تأدیب مجرم شرط است؛ اما فلسفه اجرای حد، دفاع از مصالح بنیادین جامعه است؛
۶. تعزیر با
توبه ساقط می‌شود؛ اما در حدود، اختلاف‌نظر است و ظاهر سقوط آن در اثر توبه است؛ البته پیش از رسیدن نزد حاکم و شهادت شهود یا
حکم حاکم؛
۷. تعزیر قابل
شفاعت است؛ اما در حد، واسطه و شفاعت ممنوع است؛
۸. در تعزیر، حاکم حق
عفو دارد؛ برخلاف حدود؛
۹. در تعزیرات، احصا و محدودیتی وجود ندارد؛ اما در حدود، اصلْ احصائی و محدود بودن آنهاست و در موارد مشکوک مجازات غیر حدی جاری می‌شود.
بحث تعزیرات از مباحث مهم حقوق کیفری
اسلام است. در کتاب‌های معتبر فقهی به طور مشروح مورد بحث قرار گرفته است و امروزه تحت عنوان «مجازات‌های نامعین» در نظام‌های حقوقی جایگاهی خاص دارد. در اینجا به طور گذرا به آن اشاره خواهیم کرد:
تعزیر در
لغت به معنای تعظیم، تأدیب، منع و نصرت آمده، ریشه اصلی آن همان منع و ردّ است.
نصرت نیز به این معناست که
انسان دشمن را از کسی رد می‌کند و مانع اذیت او توسط دشمن می‌شود و به تأدیب هم تعزیر اطلاق می‌شود؛ چون جانی را از تکرار
گناه باز می‌دارد.
در اصطلاح،
تعزیر عقوبتی است که مقدار آن در
شرع معین نشده،
و این «عدم مقدر بودن» رکن اصلی تعزیر است که بر آن ادعای اجماع شده است.
فقیهان
اهل سنت نیز، همانند فقیهان امامیه معتقدند که قاضی می‌تواند با در نظر گرفتن «میزان جرم» و «مقدار تحمل مجرم» کیفر تعزیر را معین و اجرا کنند.
در قانون مجازات اسلامی نیز شبیه این تبیین آمده
است که براساس تعریف مزبور، تفاوت حد و تعزیر در یک نگاه کلی مشخص می‌شود؛ اما در منابع فقهی، این تفاوت‌ها به صورت جزئی‌تر مورد توجه قرار گرفته که به آنها اشاره می‌کنیم: (به این منبع رجوع کنید:
)
۱. تعزیرات، کیفرهای نامعین هستند؛ اما حدود مجازات معین و منصوص براساس
کتاب و
سنت هستند.
۲. ملاک اصلی تعزیر، کم‌تر بودن آن نسبت به حد است؛
۳. مقدار و کیفیت تعزیر در صلاح‌دید
حاکم شرع است، برخلاف حد؛
۴. در تعزیر
شخصیت مجرم، وضع روحی و جسمی و زمان و مکان دخالت دارد، در صورتی که حد تابع صدق عنوان است؛
۵. در تعزیر،
امید به اصلاح و تأدیب مجرم شرط است؛ اما فلسفه اجرای حد،
دفاع از مصالح بنیادین جامعه است.
۶. تعزیر با
توبه ساقط می‌شود؛ اما در
حدود، اختلاف‌نظر است و ظاهر سقوط آن در اثر توبه است. البته پیش از رسیدن نزد حاکم و
شهادت شهود یا حکم حاکم.
۷. تعزیر قابل
شفاعت است؛ اما در حد، واسطه و شفاعت ممنوع است؛
۸. در تعزیر، حاکم حق
عفو دارد؛ برخلاف حدود؛
۹. در تعزیرات، احصا و محدودیتی وجود ندارد؛ اما در حدود، اصلْ احصائی و محدود بودن آنهاست و در موارد مشکوک
مجازات غیر حدی جاری می‌شود.
۱. علی‌رضا فیض، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ۵، ۱۳۷۹ش.
۲. عباس زراعت، شرح قانون مجازات اسلامی، تهران، ققنوس، ۱۳۷۹ش.
۳. یحیی الطائی، التعزیر فی الفقه الاسلامی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاوت تعزیر با حد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۲/۱۷.
