تفاوت امر به معروف با موعظه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امر به معروف و نهی از منکر، نصیحت، موعظه.
پرسش: فرق بین امر به معروف و نهی از منکر با نصیحت و موعظه چیست؟
پاسخ: برخی تفاوت‌های ام به معروف با موعظه، عبارت‌اند از: موعظه و نصیحت دایره‌اش گسترده‌تر از امر به معروف است. بنابراین امر به معروف می‌تواند به عنوان یکی از مصداق‌های موعظه و نصیحت باشد.
از سوی دیگر، امر به معروف
واجب و لازم است؛ اما موعظه لزوماً این‌گونه نیست.از نظر محتوا نیز بعید نیست که امر به معروف و موعظه (به معنای عام آن) با یکدیگر فرق داشته باشند؛ یعنی امر به معروف مربوط به امور ضروری دین (مانند نماز، [[روزه،
حج و ...) باشد؛ اما موعظه امور غیر ضروری را نیز شامل شود.
مورد دیگری که می‌توان در زمینه فرق امر به معروف و موعظه و نصیحت گفت این است که امر به معروف واجب همگانی است. بر همه افراد لازم است که با رعایت شرایط آن، امر به معروف نمایند؛ اما موعظه این‌گونه نیست؛ یعنی جنبه وجوب و حتمیت ندارد.
امر به معروف و
نهی از منکر یعنی مردم را قولاً و عملاً به کار نیک واداشتن و از زشت‌کاری باز داشتن.
در
لغت‌نامه دهخدا نیز آمده است: امر به معروف یعنی امر کردن به کارهای نیک که در
اسلام معروف شناخته شده؛ مانند:
نماز و
روزه و
حج و
زکات و غیره؛ وادار کردن کسی را به اجرای ضروریات دین.
موعظه یعنی پند و‌اندرز دادن و سخن پندآمیز گفتن و به‌طور‌کلی هر آن‌چه آدمی را به درستی بخواند و از تبهکاری برحذر دارد.
و هم‌چنین پند دادن کسی را به سخنان دلگرم‌کننده‌ای که ذکر آن انسان را به
توبه و
تزکیه نفس وادارد،
موعظه نامیده می‌شود.
چنان‌چه از تعاریف به دست می‌آید، «امر به معروف» و «موعظه و
نصیحت» هر دو از موضوعات اخلاقی ـ تربیتی است و کاربرد هر دو
هدایت و تربیت انسان‌هاست. از سوی دیگر، هم «امر به معروف» و هم «موعظه» ریشه قرآنی دارد.
خداوند درباره امر به معروف می‌فرماید: «
وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ اُمَّه یَدْعُونَ اِلَی الْخَیْرِ وَ یَاْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ»؛
یعنی باید از شما گروهی باشند که
خلق را به
خیر دعوت کنند و به کار پسندیده فرمان دهند.
درباره موعظه نیز آمده است: «
یا اَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْکُمْ مَوْعِظَه مِنْ رَبِّکُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ وَ هُدیً وَ رَحْمَه لِلْمُؤْمِنِینَ»؛
ای مردم! از سوی پروردگارتان پندنامه و درمانی جهت بیماری‌های درونی‌تان و هدایت و رحمتی برای آن گروه که بدان
ایمان دارند به شما رسید.
اما تفاوت‌های «امر به معروف» با «موعظه و نصیحت»، عبارت‌اند از:
موعظه و نصیحت دایره‌اش گسترده‌تر از امر به معروف است. بنابراین امر به معروف می‌تواند به عنوان یکی از مصداق‌های موعظه و نصیحت باشد. هر
سخن نیکویی که در آن هدف تربیتی است که در آن یک‌سری شرایط ویژه برای شخصی
مورد نظر باشد، موعظه و نصیحت گفته می‌شود؛ اما امر به معروف نوعی خاص از موعظه و نصیحت است که امر به معروف می‌کند و هم‌چنان برای مخاطب شرط است.
از سوی دیگر، امر به معروف
واجب و لازم است؛ اما موعظه لزوماً این‌گونه نیست.از نظر محتوا نیز بعید نیست که امر به معروف و موعظه (به معنای عام آن) با یکدیگر فرق داشته باشند؛ یعنی امر به معروف مربوط به امور ضروری دین (مانند
نماز،
روزه،
حج و ...) باشد؛ اما موعظه امور غیر ضروری را نیز شامل شود. اگر این فرق‌گذاری را بپذیریم، می‌توان گفت که: همه انسان‌ها نیاز به موعظه دارند؛ اما امر به معروف مربوط به افرادی است که مسائل شرعی را رعایت نمی‌کنند یا حتی نمی‌دانند که معروف از نظر
اسلام چیست.
نکته دیگری که می‌توان در زمینه فرق امر به معروف و موعظه و نصیحت گفت این است که امر به معروف واجب همگانی است. بر همه افراد لازم است که با رعایت شرایط آن، امر به معروف نمایند؛ اما موعظه این‌گونه نیست؛ یعنی جنبه وجوب و حتمیت ندارد. افرادی که از نظر اخلاقی به کمالات معنوی رسیده‌اند، می‌توانند دیگران را
موعظه کنند. حالا اگر
مواردی بود که موعظه کردن لازم بود، مثلاً مشاهده کردیم که فردی نمازش را نمی‌خواند، در این صورت همان امر به معروف و وظیفه ما می‌شود امر به معروف.
۱. علی‌زاده حسن‌آبادی، نظارت ملی یا امر به معروف و نهی از منکر، دفتر تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۱ ش.
۲. رضا ناظمیان، امر به معروف و نهی ازمنکر، سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۰ ش.
۳. جمعی از نویسندگان، شیوه‌های صحیح امر به معروف و نهی از منکر، سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۶۹ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاوت امر به معروف با موعظه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۲۵.
