تعداد آیات منسوخ قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ناسخ و منسوخ،
قرآن،
علوم قرآنی،
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
صدقه.
پرسش: کدام آیات قرآنی منسوخ شده‌اند؟
پاسخ اجمالی: درباره تعیین آیات ناسخ و منسوخ، اختلافاتی بین اندیشمندان علوم قرآنی وجود دارد که گاه گروه آیات منسوخی از طرف آنان اعلام شده، با یکدیگر همخوانی ندارند که در این زمینه، باید در مورد هر آیه‌ای که ادعای نسخ آن شده، جداگانه به بررسی پرداخت.
برخی از آیاتی که به عنوان منسوخ اعلام شده عبارتند از:
آیه نجوا؛
آیه عدد مقاتلین؛
آیه امتاع؛
آیه جزای فحشاء؛
آیه توارث از طریق ایمان.
«یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اِذا ناجَیْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقَةً، ذلِکَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ اَطْهَرُ، فَاِنْ لَمْ تَجِدُوا فَاِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیم؛
ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! هنگامی که می‌خواهید با
رسول خدا نجوا کنید
[و سخنان درگوشی بگویید
]، قبل از آن صدقه‌ای
[در راه خدا
] بدهید این برای شما بهتر و پاکیزه‌تر است و اگر توانایی نداشته باشید،
خداوند غفور و
رحیم است».
این
آیه توسط آیه بعد از آن؛ یعنی آیه ۱۳
نسخ شده است.
در اعتقاد به نسخ این آیه، مخالفی وجود ندارد.
«یا اَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الْقِتالِ اِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ اِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا اَلْفاً مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُون؛
ای پیامبر!
مؤمنان را به جنگ
[با دشمن
] تشویق کن! هرگاه بیست نفر با استقامت از شما باشند، بر دویست نفر غلبه می‌کنند و اگر صد نفر باشند، بر هزار نفر از کسانی که
کافر شدند، پیروز می‌گردند؛ چرا که آنها گروهی هستند که نمی‌فهمند».
این آیه نیز توسط آیه بعد، یعنی آیه ۶۶ نسخ شده است.
«وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ اَزْواجاً وَصِیَّةً لِاَزْواجِهِمْ مَتاعاً اِلَی الْحَوْلِ غَیْرَ اِخْراجٍ، فَاِنْ خَرَجْنَ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِی ما فَعَلْنَ فِی اَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَ اللهُ عَزِیزٌ حَکِیم؛
و کسانی که از شما در آستانه مرگ قرار می‌گیرند و همسرانی از خود به‌جا می‌گذارند، باید برای همسران خود
وصیت کنند که تا یک سال، آنها را
[با پرداختن هزینه زندگی
] بهره‌مند سازند به شرط این‌که آنها
[از خانه شوهر
] بیرون نروند
[و اقدام به
ازدواج مجدد نکنند
] و اگر بیرون روند
[حقی در هزینه ندارند ولی
] گناهی بر شما نیست نسبت به آنچه درباره خود، به‌طور شایسته انجام می‌دهند. و خداوند، توانا و
حکیم است».
این آیه توسط
آیه مواریث و آیه عدد
نسخ شده است.
«وَ اللَّاتِی یَاْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ اَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَاِنْ شَهِدُوا فَاَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ اَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلًا• وَ الَّذانِ یَاْتِیانِها مِنْکُمْ فَآذُوهُما فَاِنْ تابا وَ اَصْلَحا فَاَعْرِضُوا عَنْهُما، اِنَّ اللهَ کانَ تَوَّاباً رَحِیماً؛
و کسانی از زنان شما که مرتکب
زنا شوند، چهار نفر از
مسلمانان را به‌عنوان شاهد بر آنها بطلبید! اگر گواهی دادند، آنان (زنان) را در خانه‌ها
[ی خود
] نگاه دارید تا مرگشان فرا رسد یا این‌که خداوند، راهی برای آنها قرار دهد. و از میان شما، آن مردان و زنانی که
[همسر ندارند و
] مرتکب آن کار
[زشت
] می‌شوند، آنها را آزار دهید
[و حد بر آنان جاری نمایید
]! و اگر
توبه کنند و
[خود را
] اصلاح نمایند،
[و به جبران گذشته بپردازند،
] از آنها درگذرید! زیرا خداوند، توبه‌پذیر و مهربان است»
این آیه به واسطه آیه ۲
سوره نور نسخ شد.
«اِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ‌هاجَرُوا وَ جاهَدُوا بِاَمْوالِهِمْ وَ اَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ الَّذِینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا اُولئِکَ بَعْضُهُمْ اَوْلِیاءُ بَعْض؛
کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده‌اند و در راه خدا با مال و جان خود
جهاد نموده‌اند و کسانی که
[مهاجران را
] پناه داده‌اند و یاری کرده‌اند، آنان یاران یکدیگرند»
ولایت بر ارث با اخوّت دینی و نه
نسب و
قرابت، در آغاز هجرت، میان
مهاجران و
انصار، امری مسلّم بوده است. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) میان
اصحاب خویش
عقد اخوّت برقرار نمود و آنان با همین اخوّت از یکدیگر
ارث می‌بردند.
امام باقر (علیه‌السّلام) در این‌باره می‌فرماید: «مسلمانان به وسیله همان پیمان برادری نخستین، از یکدیگر ارث می‌بردند».
ابن عبّاس می‌گوید: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) میان اصحاب خویش برادری ایجاد نمود و بعضی را وارث بعضی دیگر گرداند؛ تا آن‌گاه که آیه «وَ اُولُوا الْاَرْحامِ بَعْضُهُمْ اَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ؛
و خویشاوندان
[طبق
] کتاب خدا، بعضی
[نسبت
] به بعضی اولویّت دارند
[و
] بر مؤمنان و مهاجران
[مقدّمند
]» نازل گردید.
با نزول این آیه، ارث به نسب، جای توارث به ایمان را گرفت.
برای اطلاع کامل از این آیات، می‌توانید به منابع مربوطه از جمله کتاب
الآیات الناسخة و المنسوخة مراجعه کنید.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تعداد آیات منسوخ قرآن»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۴/۱۴.
