تحقیق در اسلام و معرفی کتاب‌ها
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: روش تحقیق، دین اسلام، کتاب‌های تاریخ اسلام، کتاب‌های اعتقادی، کتاب‌های اخلاقی.
پرسش: برای شروع تحقیق در اسلام چگونه باید آغاز کرد؟ کتاب‌هایی معرفی کنید؟
پاسخ: در آغاز تحقیق درباره
دین اسلام، باید اول برای
انسان سؤال ایجاد شود که
اسلام چه نوع دینی است و در صورت آسمانی بودن آن، باید از خود بپرسد که
خداوند آن را بر چه کسی فرستاده است و پیامبر او دارای چه شخصیتی بوده است و یاران او و سران و بزرگان این
دین از چه خصوصیاتی برخوردار بوده‌اند تا در این مسیر تحقیق خود را آغاز کند. در این باره می‌تواند به کتاب‌های
تاریخ اسلام مراجعه کند.
هم‌چنین برای یک محقق نوکار لازم است که نسبت به ارکان سه‌گانه دین اسلام که عبارت‌اند از عقاید و مسائلی که گرایش‌ها و ایمان قلبی را مقتضی است، احکام و برنامه‌های عملی و اخلاق که عهده‌دار تزئین و اعتدال رفتارهای اجتماعی و برخوردهای ذات‌البینی است نیز، تحقیق انجام دهد.
و در آغاز کار، بدون گرایش به هیچ‌یک از مذاهب مختلف اسلام
حق را برای خودش نمایان سازد و آن را برگزیند و الا اگر بدون تحقیق، مذهبی را بپذیرد که حقیقت آن برای او از راه‌های معقول استدلالی و عینی ثابت نشده باشد، سخت می‌شود؛ چون حالت بی‌طرفی را از دست می‌دهد و همیشه به مطالب از دیدگاه مذهبی که پذیرفته است، می‌نگرد.
اما تحقیق در احکام و برنامه‌های عملی اسلام که عبارت از به دست آوردن احکام خداوند از منابع مربوط به آن است، کار هر کسی نیست؛ چون تحقیق علمی و استدلالی نسبت به احکام و
فروع دین یک کار تخصصی است که فقط در
حوزه‌های علمیه تحت اشراف و تعلیم متخصصان آن (فقها و مجتهدین) امکان‌پذیر است و علمی که عهده‌دار این امر است،
فقه نامیده می‌شود و با توجه به مشکل بودن تحقیق در
علم فقه، برخی طلاب
حوزه علمیه به درجه تخصص و
اجتهاد می‌رسند و عده‌ای کثیری از آنان در مقاطع مختلف به نویسندگی،
تبلیغ، بیان احکام و تدریس و تحقیق در رشته‌های مختلف مشغول می‌شوند؛ اما درعینحال برای هر کسی راه آشنایی و معرفت به احکام عملی باز است و هر مکلفی می‌تواند در حد نیاز خودش به رساله‌های علمیه
مراجع تقلید مراجعه و بر طبق موازین
تقلید به آنها
عمل کند.
انسان سالم از حیث
فطرت و
عقل نسبت به هیچ عقیده‌ای بی‌تفاوت نیست و لاجرم به دنبال این بر‌می‌آید که حقیقت یا بطلان آن برای او روشن شود، منتها ابزار و وسایل تحقیق متناسب با توان علمی هر محقق است. ممکن است یک عامی و درس‌نخوانده با ادله ساده و معمولی حق را بپذیرد و قانع شود، اما یک
دانشمند و محقق درس‌خوانده نیاز به برهان‌های قوی و استدلال‌های مختلف و پیچیده‌ای داشته باشد.
به‌هرحال برای هر کسی در حد و توان علمی خودش راه تحقیق و جست‌وجو نسبت به هر دینی که می‌تواند به آن تماس پیدا کند، باز است و قادر است که با کمترین هزینه راه تحقیق را در پیش بگیرد.
اگر کسی که هنوز چیزی از
اسلام نمی‌داند یا کمتر می‌داند و می‌خواهد نسبت به آن تحقیق کند تا به حقایقی که در آن وجود دارد دست یابد و حقیقت یا بطلان مسائل آن را به دست آورد و اثر قبولی یا ردّ را بر آن مترتب کند، باید اول برای او سؤال ایجاد شود که اسلام چه نوع دینی است و در صورت آسمانی بودن آن، باید از خود بپرسد که خداوند آن را بر چه کسی فرستاده است و
پیامبر او دارای چه شخصیتی بوده است و یاران او و سران و بزرگان این دین از چه خصوصیاتی برخوردار بوده‌اند تا در این مسیر تحقیق خود را آغاز کند.
تحقیق در موارد فوق با مراجعه به کتب
تاریخ اسلام امکان‌پذیر است.
و کتاب‌های زیادی در این رابطه نگاشته و تدوین شده است. کتاب‌های زیر می‌تواند راه‌گشای خوبی برای یک محقق در این زمینه باشد:
فروغ ابدیت تألیف آیت‌الله
جعفر سبحانی.
بامداد اسلام تألیف دکتر
عبدالحسین زرین‌کوب.
برگزیده تاریخ پیامبر اسلام (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) تألیف
محمدابراهیم آیتی.
درس‌هایی از
تاریخ تحلیلی اسلام تألیف
سیدهاشم رسولی محلاتی.
تاریخ اسلامی از آغاز تا هجرت تألیف علی دوانی.
فروغ ولایت، تألیف آیت‌الله جعفر سبحانی.
سیره پیشوایان تألیف
مهدی پیشوایی، زندگانی تحلیلی پیشوایان ما، تألیف عادل ادیب.
ممکن است با همین تحقیق به بعضی مسائل اعتقادی نیز دست یابد و با آنها آشنا شود و حتی به مسائل عملی و اخلاقی
دین اسلام نیز می‌تواند اجمالاً دسترسی پیدا کند؛ ولی درعینحال برای یک محقق نوکار لازم است که نسبت به ارکان سه‌گانه دین اسلام که عبارت‌اند از عقاید و مسائلی که گرایش‌ها و
ایمان قلبی را مقتضی است، احکام و برنامه‌های عملی و
اخلاق که عهده‌دار تزئین و اعتدال رفتارهای اجتماعی و برخوردهای ذات‌البینی است نیز، تحقیق انجام دهد.
لازم به ذکر است که یک محقق خالی‌الذهن، اگر خواهان به دست آوردن
حق است، باید در ابتدای کار، بدون گرایش به هیچ‌یک از
مذاهب مختلف اسلام که متأسفانه در اثر عدم تمسک به
قرآن و عترت
پیامبران (علیهم‌السلام) پدید آمده‌اند، حق را برای خودش نمایان سازد و آن را انتخاب کند و الا اگر بدون تحقیق، مذهبی را بپذیرد که حقیقت آن برای او از راه‌های معقول استدلالی و عینی ثابت نشده باشد، سخت می‌شود؛ چون حالت بی‌طرفی را از دست می‌دهد و همیشه به مطالب از دیدگاه مذهبی که پذیرفته است، می‌نگرد.
پس در مرحله بعدی باید تحقیق را در حوزه اعتقادات آغاز کند و در مسائل اعتقادی کتاب‌های زیادی توسط
علما و متکلمان اسلامی نوشته و چاپ شده است.
می‌توان کتاب‌های زیر را برای یک محقق تازه‌کار نام برد:
مقدمه بر جهان‌بینی اسلامی تألیف
مرتضی مطهری.
آشنایی با علوم اسلامی تألیف مرتضی مطهری
امامت و رهبری تألیف مرتضی مطهری.
خاتمیت و نبوت تألیف مرتضی مطهری.
اعتقاد ما تألیف
ناصر مکارم شیرازی.
آموزش عقاید تألیف
محمدتقی مصباح یزدی.
اصول دین تألیف
علامه طباطبایی.
المراجعات تألیف
سید‌شرف‌الدین عاملی.
کتاب‌های متعدد دیگر از
شیعه و
سنی که قدری تخصصی‌تر هستند و در اکثر کتابخانه‌های بزرگ موجودند.
لازم به ذکر است که کتاب‌های
اهل سنت اکثراً به
زبان عربی نگاشته شده است.
اما تحقیق در احکام و برنامه‌های عملی
اسلام که عبارت از به دست آوردن احکام
خداوند از منابع مربوط به آن است، کار هر کسی نیست؛ چون تحقیق علمی و استدلالی نسبت به احکام و
فروع دین یک کار تخصصی است که فقط در
حوزه‌های علمیه تحت اشراف و تعلیم متخصصان آن (
فقها و
مجتهدین) امکان‌پذیر است و علمی که عهده‌دار این امر است،
فقه نامیده می‌شود و با توجه به مشکل بودن تحقیق در
علم فقه، برخی طلاب
حوزه علمیه به درجه تخصص و
اجتهاد می‌رسند و عده‌ای کثیری از آنان در مقاطع مختلف به نویسندگی،
تبلیغ، بیان احکام و تدریس و تحقیق در رشته‌های مختلف مشغول می‌شوند.
اما درعینحال برای هر کسی راه آشنایی و
معرفت به احکام عملی باز است و هر مکلفی می‌تواند در حد نیاز خودش به رساله‌های علمیه
مراجع تقلید مراجعه و بر طبق موازین
تقلید به آنها
عمل کند.
در رابطه با
اخلاق اسلامی کتاب‌های زیادی نوشته شده است و یک محقق ابتدایی می‌تواند به کتاب‌های زیر مراجعه کرده و در مسیر اهداف خود از آنها بهره بگیرد:
معراج السعادة تألیف
ملااحمد نراقی.
شرح حدیث جنود عقل و جهل تألیف
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
ارشاد القلوب تألیف
ابی‌محمد‌حسین دیلمی.
مبادی اخلاق در قرآن کریم تألیف
عبدالله جوادی آملی.
مراحل اخلاق در قرآن کریم تألیف عبدالله جوادی آملی.
تعلیم و تربیت در اسلام تألیف
مرتضی مطهری.
انسان کامل تألیف مرتضی مطهری.
اخلاق در قرآن تألیف
ناصر مکارم شیرازی.
مراقبات تألیف
میرزا جواد ملکی تبریزی.
تعلیم و تربیت در نهج‌البلاغه تألیف
عبدالمجید سعادت.
ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها در قرآن تألیف
ابوطالب تجلیلی.
واژه‌های اخلاقی از اصول کافی تألیف
ابراهیم پیشوای ملایری.
حکمت‌ها و اندرزها تألیف مرتضی مطهری.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تحقیق در اسلام و معرفی کتاب‌ها»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۶/۲۱.
