بررسی روایی فرزند داشتن امام حسن عسکری و وصیت به مادرش
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام حسن عسکری،
وصیت،
امام زمان.
پرسش: طبق کدام روایت تاریخی امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) فرزندی داشته است؟ چرا امام (علیه‌السّلام)
مادر خود را
وصی در اموالشان قرار دادند؟
پاسخ اجمالی: در کتب روائی
شیعه روایات بسیار زیادی وجود دارد که دلالت دارد امام حسن عسکری دارای فرزند بوده‌اند. این مطلب در برخی کتب مشهور
اهل سنت نیز دیده می‌شود. امام (علیه‌السّلام) پیروانشان را طبق روایتی به مادرشان ارجاع داده‌اند بدون این که نامی از اموال برده شود و دلیل آن طبق روایت، مخفی ماندن جانشین حقیقی ایشان یعنی امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) بوده آن چنان که
امام حسین (علیه‌السّلام) نیز با وجود
امام سجاد (علیه‌السّلام) بسیاری از امور را به
حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) سپرد.
در کتب روائی شیعه روایات بسیار زیادی وجود دارد که دلالت دارند امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) دارای فرزند بوده‌اند و تعداد این روایات به قدری است که به حد تواتر رسیده است. برای مطالعه و آگاهی کامل از این روایات می‌توانید به کتب روایی نظیر
کافی (کتاب الحجه، باب الاشارة و النص الی صاحب الدار (علیه‌السّلام) و باب فی تسمیة من رءاه و هم چنین
ابواب التاریخ، باب مولد الصاحب (علیه‌السّلام) ) و
بحار الانوار (کتاب الغیبة) مراجعه فرمائید.
برای نمونه به یکی از روایات کافی که از نظر سند کاملا معتبر است و محتوای آن نیز بسیار واضح و روشن است، اشاره می‌کنیم: «
مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ اَحْمَدَ بْنِ اِسْحَاقَ عَنْ اَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ قُلْتُ لِاَبِی مُحَمَّدٍ (علیه‌السّلام) جَلَالَتُکَ تَمْنَعُنِی مِنْ مَسْاَلَتِکَ فَتَاْذَنُ لِی اَنْ اَسْاَلَکَ فَقَالَ سَلْ قُلْتُ یَا سَیِّدِی هَلْ لَکَ وَلَدٌ فَقَالَ نَعَمْ...؛ محمد بن یحیی از
احمد بن اسحاق و او از
ابی‌هاشم جعفری نقل کرده است که گفت من به امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) عرض کردم: جلالت شما مانع سؤال من می‌شود پس اجازه بفرمایید از شما سؤال بپرسم. حضرت فرمود: بپرس. عرض کردم: آقای من آیا شما فرزندی دارید؟ فرمود: بلی...»
در سند این حدیث ۳ نفر قرار گرفته‌اند. اکنون تک تک آنان را از نظر
علم رجال مورد بررسی قرار می‌دهیم.
محمد بن یحیی العطار: کسی است که
نجاشی (از بزرگان علم رجال) و هم چنین
علامه حلی در مورد او گفته‌اند: او
شیخ اصحاب ما در زمان خودش بوده و مورد وثوق و
اطمینان است.
احمد بن اسحاق بن
عبدالله بن سعد الاشعری: او دومین کسی است که در
سند حدیث قرار دارد و کشی (از بزرگان علم رجال) و
شیخ طوسی و علامه حلی او را از نظر وثاقت تایید کرده‌اند
و شیخ طوسی در مورد او گفته است: جایگاه بزرگی دارد و از اصحاب خاص امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) است و حضرت صاحب الزمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) را دیده و او شیخ قمیین است.
داود بن القاسم الجعفری: نجاشی، شیخ طوسی و علامه حلی علاوه بر توثیق در مورد او گفته‌اند نزد
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) جلیل القدر بوده و از جایگاه والایی برخوردار است.
همان طور که ملاحظه فرمودید افرادی که در سند حدیث قرار دارند از نظر علم رجال کاملا موثق هستند و حدیث را بدون واسطه هر یک از دیگری اخذ کرده‌اند. اصطلاحاً به چنین حدیثی
مسند و
صحیح گفته می‌شود که هیچ خدشه‌ای به سند حدیث نمی‌توان وارد کرد و چون مفهوم آن هم واضح است
فقها و بزرگان این چنین حدیثی را معتبر دانسته و در مواردی که دلالت بر حکمی داشته باشد بر طبق محتوای آن فتوا می‌دهند.
علاوه بر روایت مذکور مرحوم کلینی (رحمة‌الله‌علیه) (که او هم عصر با
نواب اربعه در
غیبت صغری است و علمای شیعه نه تنها در وثاقت او بلکه بر جلالت قدر و عظمت شان او هیچ شک و اختلافی ندارند) در مورد
ولادت حضرت صاحب الامر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) در ابتدای باب مولد الصاحب (علیه‌السّلام) کتاب کافی فرموده است: «حضرت ولی عصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) در
نیمه شعبان سال ۲۵۵ دیده به جهان گشود.»
اگر هیچ روایتی دال بر تولد امام زمان (علیه‌السّلام) نداشتیم همین
گواهی مرحوم کلینی برای ما
حجت بود؛ چون او در زمان حضرت می‌زیسته و گواهی چه کسی معتبرتر از او برای ما می‌تواند باشد؟
علاوه بر کتب روایی شیعی برخی کتب تاریخی مشهور که نویسندگان اغلب آنها از اهل سنت هستند نیز این مطلب را نقل کرده‌اند. به عنوان مثال به چند نمونه اشاره می‌کنیم.
ذهبی در تاریخ خود چنین نوشته است: «و اما فرزندش (فرزند امام حسن عسکری) محمد بن الحسن کسی است که
رافضی‌ها (شیعیان) او را
قائم خلف حجت می‌خوانند، در سال ۲۵۸ یا طبق قولی دیگر در سال ۲۵۶ متولد شد و دو سال بعد از پدرش زندگی کرد سپس ناپدید شد...»
البته او این روایت را بدون این که در سندش مناقشه‌ای داشته باشد قبول نکرده و مورد تمسخر قرار داده است اما این موضع گیری از شخصی همانند او که غرق در تعصب است بعید به نظر نمی‌رسد.
ابن اثیر در
الکامل خود در توصیف امام حسن عسکری نوشته است: او پدر محمد است که (شیعیان) معتقد هستند در
سرداب سامرا غیبت کرد و منتظر ظهور او هستند.
اما پاسخ قسمت دوم سؤال شما را از روایت
احمد بن ابراهیم نقل می‌کنیم. در این روایت آمده است: «در سال ۲۶۲ (۲ سال بعد از شهادت امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) ) وارد بر
حکیمه خاتون (دختر
امام جواد (علیه‌السّلام) و خواهر
امام هادی (علیه‌السّلام)) شدم... عرض کردم شیعیان به سوی چه کسی
استغاثه کنند؟ فرمود: به سوی جده یعنی
مادر امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)، گفتم: به کسی که به زنی وصیت کرده است
اقتدا کنم؟ فرمود: بلی همانند حسین بن علی (علیه‌السّلام). حسین بن علی (علیه‌السّلام) در ظاهر به خواهرش زینب دختر
علی (علیه‌السّلام) وصیت کرد و آن علمی که از علی بن حسین (علیه‌السّلام) صادر می‌شد به جهت مخفی ماندن علی بن حسین (علیه‌السّلام) به زینب (سلام‌الله‌علیها) نسبت داده می‌شد.
چند نکته از این روایت در جواب سؤال مورد بحث قابل توجه است:
۱- امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) شیعیان را به مادرشان ارجاع دادند.
۲- دلیل مخفی ماندن امر امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) مسائل امنیتی و حفاظتی برای حفظ خانواده امام از اذیت و آزار عباسیان یا جان امام زمان (علیه‌السّلام) بوده است.
۳- وصیت اموال امام (علیه‌السّلام) به مادرشان در این روایت مطرح نیست بلکه گفته شده که امام (علیه‌السّلام) به صورت کلی مادر خود را وصی خود قرار دادند.
سایت اسالم کوئست، برگرفته ازمقاله "طبق کدام روایت تاریخی امام حسن عسکری(ع) فرزندی داشته است؟ چرا امام (ع) مادر خود را وصی در اموالشان قرار دادند؟"، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۲/۱۵.
