اهل ذکر در آیه 43 سوره نحل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: امام رضا، آیه، یهود، نصارا.

پرسش: امام رضا (علیه‌السّلام) بر کسانی که مصداق آیه ۴۳ سوره نحل را علمای یهود و نصارا می‌دانند. آیا این روایت با تفسیر مشهور منافات ندارد؟ و اگر مراد از «اهل الذکر» در سوره نحل آیه ۴۳ اهل‌بیت پیامبر (علیه‌السّلام) باشد، وقتی مشرکان، رسالت پیامبر را نمی‌پذیرند، چگونه سخنان اهل‌بیتِ او را می‌پذیرند؟

---

در روایتی از امام رضا (علیه‌السّلام) نقل شده است که آن امام بزرگوار بر کسانی که مصداق آیه ۴۳ سوره نحل: «وَ مَا اَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ اِلاَّ رِجَالاً نُّوحِی اِلَیهِمْ فَسْٔلُواْ اَهْلَ الذِّکرِ اِن کنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ؛ و ما پیش از تو، جز مردانی که به آنان وحی می‌کردیم، نفرستادیم. پس اگر نمی‌دانید، از اهل ذکر بپرسید.» را علمای یهود و نصارا می‌دانند، خُرده می‌گیرد. ایشان می‌فرماید:
«سُبحانَ اللّهِ! وَ هَلْ یَجُوزُ ذٰلِکَ؟ اذَنْ یَدْعُونا الیٰ دِینِهم وَ یقولونَ: هُوَ افضَلُ مِن دینِ الاسلامِ؛ سبحان اللّه! مگر چنین چیزی ممکن است!؟ اگر ما به علمای یهود و نصارا مراجعه کنیم، به یقین، ما را به دین خود، دعوت می‌کنند و می‌گویند: دین ما از اسلام برتر است.»
آن‌گاه فرمود: «اهل ذکر، ما هستیم».
سؤال این است که این روایت، به حسب ظاهر، رجوع به اهل‌کتاب را به‌طور مطلق، نفی کرده است. بنا‌بر‌این با سیاق آیه و تفسیری که از آن ارائه شد، منافات دارد.

---

این روایت، در مقابل نظریه کسانی است که جمله «اهل ذکر» را از مفهوم واقعی آن، جدا کرده و به علمای یهود و نصارا اختصاص داده‌اند و شمول آن را نسبت به اهل‌بیت (علیه‌السّلام) انکار می‌نمایند.
با عنایت به آنچه در تفسیر آیه بیان شد، این نظریه قابل قبول نیست؛ بلکه در واقع، تحریف معنوی در آیه یاد شده است؛ زیرا در این صورت (همان‌طور که در روایت یاد شده آمده) اگر مسلمانان موظّف باشند در همه مسائل از یهود و نصارا تبعیت کنند، پیروی از اسلام، بی‌معنا می‌شود.
بنا‌بر‌این، روایت یاد شده نمی‌خواهد مورد آیه، یعنی رجوع مشرکان به اهل کتاب را در مورد جنس پیامبران، نفی کند؛ بلکه در مقام ردّ نظریه رجوع مسلمان به اهل‌کتاب و انکار رجوع به اهل بیت (علیه‌السّلام) است.

---

اگر مراد از «اهل الذکر» در سوره نحل آیه ۴۳ اهل بیت پیامبر (علیه‌السّلام)باشد، وقتی مشرکان، رسالت پیامبر را نمی‌پذیرند، چگونه سخنان اهل‌بیتِ او را می‌پذیرند؟

---

نخستین مصداق آیه، همان عالمان یهود و نصارا هستند؛ امّا این به معنای حصر آیه در آنها نیست. آیه، از میان نمی‌رود، بلکه می‌مانَد و می‌پاید و در طول زمان بر مصداق‌های دیگری انطباق می‌یابد. سرآمدِ «اهل ذکر»، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است و پس از ایشان نیز باید مصداق داشته باشد و این روایات، مصداق‌های نوپدید آن را معرّفی می‌کنند. تفسیر «اهل الذکر» به اهل‌بیت (علیه‌السّلام)، برگرفته از مفهوم رها گشته از قیودِ زمانی و مکانی و ناظر به پیام اصلی آیه است.

---