انتخاب رشته تحصیلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: انتخاب رشته، شغل، نوجوانان، جوانان.
پرسش: نوجوانان و جوانان برای انتخاب رشته مناسب، مفید و معقول از چه شیوه‌ها‌یی باید استفاده کنند تا بتوانند در پی آن به شغل مفید دست یابند؟
پاسخ: این دو
شناخت و این دو گام (حرفه‌شناسی و رشته‌شناسی، و خودشناسی یا خودکاوی) مهم‌ترین کاری است که یک نوجوان باید داشته باشد. به دیگر
سخن، در گام اول، که می‌توان مرحله تشخیص نامید، فرد در ضمن
خودشناسی و دیگر عوامل مؤثر به شناسایی معیار‌ها‌ی تأثیرگذار در
شغل یا تحصیل می‌پردازد و نسبت و موقعیت خویش را با این معیارها، شناسایی می‌نماید. عواملی چون توانایی جسمی و روانی، نگرش و ارزشهای خانوادگی، وضع اجتماعی و اقتصادی خانواده، تجارب شخصی،
علاقه و ... . در مرحله دوم براساس شناختی که از رشته‌ها و مشاغل پیدا کرده، به امر انتخاب و پیش‌بینی اقدام می‌کند.
اگر دانش‌آموزی به مشاور حضوری دست‌رسی ندارد، می‌تواند با
مشورت متعدد با اساتید خود و با توجه به نمرات دروس سالهای قبل و استعدادیابی، رشته‌ها‌یی را به ترتیب اولویت در نظر بگیرد؛ اما آن‌چه که اهمیت دارد این است که دانش‌آموز حتماً باید قبل از انتخاب رشته، با اهداف، واحد‌ها و نوع آموزش‌ها‌ی آن رشته آگاهی پیدا کند و آن را با علاقه
استعداد خود تطبیق دهد؛ به عنوان مثال، کسی که به ریاضی علاقه‌ای ندارد، شایسته نیست که در گرایش خود رشته فلسفه یا ریاضی را انتخاب کند.
اولین قدم و بهترین کار مراجعه مستقیم و حضوری به
مشاوره برای راهنمایی تحصیلی و شغلی است. مشاوران «راهنمایی» با دانش‌آموزان
مصاحبه می‌کنند و با کمک گرفتن از تجارب وی، تاریخچه فردی و خانوادگی فرد و تستهای متعدد، شاخه‌ها‌ی تحصیلی مناسب را به ترتیب اولویت به او پیشنهاد می‌دهند و ضمن دادن اطلاعات مورد نیاز، تصویر واقعی از دانش‌آموز برایش ترسیم می‌نمایند، که این نیز مستلزم شناخت مشاوران از سوابق خانوادگی دانش‌آموز، شناخت پرونده و سوابق تحصیلی آن‌ها، نتایج آزمون‌ها و ... است.
اما با وجود این گاهی خود دانش‌آموز در خلال سالهای تحصیلی خود به فکر انتخاب رشته، شغل یا احیاناً مشاغل مختلفی است که می‌خواهد بعد از
فراغت از تحصیل به کار بپردازد. ممکن است کار مورد علاقه خود را شتاب‌زده انتخاب کند یا احیاناً مدتی بعد نقشه خود را تغییر دهد که کاملاً امری طبیعی است؛ زیرا اکثر انتخاب‌ها‌ی اولیه، جنبه آزمایشی دارد و به موازات
رشد بیش‌تر، رغبت‌ها، نیازها، و ارزشهای او دستخوش تغییر می‌شوند. در جریان رشد است که فرد درمی‌یابد چه رشته و چه شغلی از او ساخته است.
دانش‌آموزان پس از پایان تحصیلات خود نیز چیزهای تازه‌ای می‌آموزند و اطلاعاتی کسب می‌کنند که قبلاً از آن‌ها آگاه نبوده‌اند.
اساس انتخاب رشته تحصیلی یا شغل مناسب را «تناسب میان ویژگی‌ها‌ی شخصیتی و خصوصیات رشته‌ها یا مشاغل» تشکیل می‌دهد. این
شناخت دوگانه و تشخیص رابطه بین آن‌ها، از ضروریات انتخاب رشته و
حرفه است که به توضیح مختصری از آن‌ها اشاره می‌شود:
افراد با یک‌دیگر متفاوت‌اند و این تفاوت نه‌تنها در شکل ظاهری است، بلکه مختصات روانی را نیز شامل می‌شود. به بیان دیگر،
شخصیت ویژه هر کس او را از دیگران متمایز می‌سازد. حال سؤال این است که چه‌گونه می‌توان به رغبت‌ها، توانایی‌ها، و سایر ویژگی‌ها‌ی شخصیتی فرد پی برد؟ در پاسخ به این سؤال می‌توان با کمک معلمان،
مربیان، مشاوران راهنمایی، نمرات درسی، مصاحبه، کمک از
والدین و احیاناّ تستهای مختلفی که در این زمینه ساخته و پرداخته شده است و ...، تا حدودی این امر مهم را انجام داد. البته لازم به
ذکر است این‌گونه تست‌ها حداقل باید سه ویژگی زیر را داشته باشد:
۱. روایی (Validity): یعنی تست تا چه حد قادر است آن‌چه را که باید، اندازه‌گیری کند و بسنجد.
۲. اعتبار (Reliability): غرض از اعتبار آن است که تست در کار سنجش تا چه حد دقت و صراحت دارد.
۳. عملی بودن تست (practicality): عملی بودن یعنی استفاده از تست تا چه حد می‌تواند در راه نیل به
هدف، عملاً مؤثر و مفید واقع گردد.
هرقدر اطلاعات ما در این زمینه بیش‌تر باشد، به همان نسبت شناخت ما دقیق‌تر است؛ ولی باید به خاطر داشت که چون عوامل متعددی ویژگی‌ها‌ی شخصیتی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بسیاری از آن‌ها از کنترل ما خارج است، بنابراین باید همواره در اظهارنظر و
قضاوت محتاط بود.
اینک چند نمونه سؤال مربوط به خودشناسی جهت آشنایی ذکر می‌شود:
۱. چه نوع رشته و شغلی را می‌خواهم؟
۲. علایق واقعی و رغبت‌های اصلی من کدام‌اند؟
۳. چه کاری بهتر از من ساخته است؟
۴. توانایی‌ها‌ی ذهنی و مهارتی من در چیست؟
۵. امکانات و فرصت‌های مناسب برای یادگیری کار مورد علاقه من کدام‌اند؟
۶. چه‌طور می‌توانم از انتخاب رشته و کار مناسب
اطمینان حاصل کنم؟
۷. و ... .
پرسش آخر از اهمیت زیادتری برخوردار است؛ زیرا انتخاب کار مناسب، یکی از عمده‌ترین وظایف
زندگی فردی است.
در ادامه به طور مختصر، به برخی ملاک‌ها و عواملی که ممکن است در انتخاب رشته یا
شغل، از طرف دانش‌آموز مؤثر باشد، اشاره‌ای می‌شود:
در این بخش هرگز نباید خود را با دیگری مقایسه کرد. افراد با هم متفاوت‌اند، و به اصطلاح هر کس به درد نقشی خاص می‌خورد.
حمایت‌ها‌ی مالی و معنوی والدین در امر تحصیل امری مهم به نظر می‌رسد؛ لذا نمی‌توان راهی را برگزید که کاملاً با ارزشهای
خانواده در تضاد باشد.
رشته‌ها و
مشاغل از نظر مخارج متفاوت‌اند. رشته‌ها‌یی که ادامه تحصیل در آن‌ها، هزینه سنگین یا مبتنی بر
مهاجرت و... است، باید به تناسب خانواده، مورد گزینش قرار گرفته شود.
علاقه و
انگیزه که عاملی بس مؤثر است. انتخاب، با نگاه به این عامل، می‌تواند، رشته‌ای مناسب و لذت‌آفرین را برای فرد ارمغان آورد. نه این‌که بعد از مدتی، او احساس خستگی کرده و قصد تغییر رشته را داشته باشد.
قدم بعدی، شناخت رشته یا کارهای مورد علاقه است که باید متخصصان و
مشاوران، دانش‌آموزان را از رشته‌ها و مشاغل مختلفی که مورد نیاز جامعه است، آگاه سازند. نقش مشاوران در این‌جا بسیار مهم است؛ ولی باید اولاً خودشان از مشاغل موجود در جامعه و از شرایط انتخاب هر رشته، شغل و سایر مشخصات ضروری آن اطلاع داشته باشند؛ ثانیاً، از عواملی که انتخاب رشته و شغل را در جامعه تحت تأثیر قرار می‌دهند، آگاه باشند و ثالثاً، با فنون و روش‌ها، و کاربرد عملی راهنمایی نیز آشنا باشند.
اینک نمونه‌ها‌یی از اطلاعات رشته‌ای یا حرفه‌ای را ذکر می‌کنیم:
ــ در
اختیار گذاشتن بروشورهای رشته‌ای و شغلی جهت مطالعه فردی.
ــ بازدید از کارخانجات و سایر مراکز بازار کار.
ــ کسب اطلاع در مورد نحوه کارآموزی، میزان تحصیل مورد نیاز، خصوصیات بدنی مورد نیاز رشته، شغل یا حرفه، امکانات
پیشرفت، مشکلات رشته یا شغل موردنظر، مقدار ساعات کار، شرایط کار، درآمد،
امنیت و تضمین‌ها‌ی شغلی، ارزش اجتماعی و فردی آن و غیره ... .
این دو شناخت و این دو گام (
حرفه‌شناسی و رشته‌شناسی، و
خودشناسی یا
خودکاوی) مهم‌ترین کاری است که یک
نوجوان باید داشته باشد.
به دیگر سخن، در گام اول که می‌توان مرحله تشخیص نامید، فرد در ضمن خودشناسی و دیگر عوامل مؤثر به شناسایی معیار‌ها‌ی تأثیرگذار در شغل یا تحصیل می‌پردازد و نسبت و موقعیت خویش را با این معیارها، شناسایی می‌نماید. عواملی چون توانایی جسمی و روانی، نگرش و ارزشهای خانوادگی، وضع اجتماعی و اقتصادی خانواده، تجارب شخصی، علاقه و ... .
و در مرحله دوم براساس شناختی که از رشته‌ها و
مشاغل پیدا کرده، به امر انتخاب و پیش‌بینی اقدام می‌کند.
اگر دانش‌آموزی به مشاور حضوری دست‌رسی ندارد، می‌تواند با
مشورت متعدد با اساتید خود و با توجه به نمرات دروس سالهای قبل و استعدادیابی، رشته‌ها‌یی را به ترتیب اولویت در نظر بگیرد؛ اما آن‌چه که اهمیت دارد این است که دانش‌آموز حتماً باید قبل از انتخاب رشته، با اهداف، واحد‌ها و نوع آموزش‌ها‌ی آن رشته آگاهی پیدا کند و آن را با علاقه و
استعداد خود تطبیق دهد؛ به عنوان مثال، کسی که به
ریاضی علاقه‌ای ندارد، شایسته نیست که در گرایش خود رشته فلسفه یا ریاضی را انتخاب کند.
۱. زمینه راهنمایی و مشاوره در تعلیم و تربیت، محمود نیکزاد و علی‌اکبر مهرآرا، چ ۲، تهران، انتشارات کیهان، ۱۳۷۲ ش.
۲. راهنمایی و مشاوره از دیدگاه اسلام، محمدرضا مطهری، چ ۱، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۹ ش.
۳. راهنمایی و مشاروه تحصیلی، سیدمهدی حسینی، چ ۳، تهران، انتشارات رشد، ۱۳۸۰ ش.
۴. زمینه مشاوره و راهنمایی، قاسم قاضی، چ ۷، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۰ ش.
۵. راهنمایی و مشاوره، شکوه نوابی‌نژاد، چ ۱، تهران، انتشارات معاصر، ۱۳۸۳ ش.
۶. اصول و فنون راهنمایی و مشاوره در دورههای تحصیلی، احمد صافی، رشد، ۱۳۸۰ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «انتخاب رشته تحصیلی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۲۱.
