اشاره آیه ۹ سوره توبه به انفاق بادیه نشینان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: انفاق، ضرر،
وحی، خسارت،
نفاق،
ایمان، بادیه نشین.
پرسش: آیه ۹۸
سوره توبه می‌فرماید: «گروهی از بادیه‌نشینان آنچه را انفاق می‌کنند خسارت مالی و باج‌دهی به حساب می‌آورند، و در دل آلوده خود پیشامدهای بدی را برای شما انتظار دارند.»، سؤال این است که پس این گروه از بادیه‌نشینان با این طرز فکرشان، که انفاق خسارت و باج‌دهی است؛ چرا اقدام به انفاق می‌کردند، در صورتی‌که حتی خیرخواه
رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و یارانش نبودند؟!
پاسخ اجمالی: بعضی از اعراب بادیه‌نشین آنچه را که انفاق می‌کردند نوعی خسارت و زیان می‌دانستند. این هم یا به دلیل ضعف ایمان و یا در اثر نفاقشان بوده است. اگر ضعف ایمان سبب این تصور باشد که این بخشش‌ها باعث کم شدن اموالشان می‌شود؛ این نیز به جهت دور بودن آنان از مرکزیت اسلامی و از تعالیم دینی و حجت‌های الهی و مشاهده معجزات و برکات وحی بوده است. اما اگر این افراد را از منافقان بدانیم، قطعاً بخشش آنها برای حفظ ظاهر و به صورت
ریا بوده و چون به
روز قیامت ایمان نداشتند آن‌را ضرری برای خود می‌پنداشتند.
«وَ مِنَ الْاَعْرابِ مَنْ یَتَّخِذُ ما یُنْفِقُ مَغْرَماً وَ یَتَرَبَّصُ بِکُمُ الدَّوائِرَ عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ؛
گروهی از اعراب بادیه‌نشین، چیزی را که انفاق می‌کنند، خسارت به حساب می‌آورند، و انتظار حوادث دردناکی برای شما می‌کشند! حوادث دردناک برای خود آنها است و
خداوند شنوا و دانا است.»
«مِن» در ابتدای آیه
من تبعیضیه است؛ یعنی بعضی از اعراب بادیه‌نشین (و نه تمام آنها) آنچه را که انفاق می‌کنند نوعی خسارت و زیان می‌دانند. این هم یا به دلیل ضعف ایمان و یا در اثر نفاقشان بوده است. اگر ضعف ایمان سبب این تصور باشد که این بخشش‌ها باعث کم شدن اموالشان می‌شود؛ این نیز به جهت دور بودن آنان از مرکزیت اسلامی و از تعالیم دینی و حجت‌های الهی و مشاهده معجزات و برکات وحی بوده؛
لذا این انفاق را تجارت پر سودی تلقی نمی‌کردند.
اما اگر این افراد را از منافقان بدانیم، قطعاً بخشش آنها برای حفظ ظاهر و به صورت
ریا بوده، و در باطن آن‌را ضرری برای خود می‌پنداشتند؛ چرا که آنها معتقد به
اسلام نبوده و عقیده‌ای به پاداش اخروی نداشتند؛ لذا از ترس جان و مال خود اظهار ایمان می‌کردند و ناچار بودند با
مسلمانان معاشرت داشته باشند و باید با دادن
زکات و
خمس و پرداخت مقداری از هزینه جهاد و... به ظواهر اسلام عمل می‌کردند.
این آیه در واقع بیان‌گر اعتقاد چنین افرادی است. در واقع آنها افرادی تنگ‌نظر لجوج و بخیل بودند که
بخل آنها سبب می‌شد که هر گونه پرداخت مالی را ضرر و زیان تلقی کنند؛ از این‌رو حسادتشان موجب این می‌شد که همیشه در انتظار بروز مشکلات و گرفتاری‌ها برای مسلمانان باشند که به نابودی آنان انجامیده و در نتیجه خود را رها از قید و بندهای مالی ببینند!
کلمه «دائره» به معنای پیش آمد است و بیشتر در حوادث ناگوار به‌کار می‌رود و از این جهت آن‌را «دائره» خوانده‌اند که حوادث در میان مردم دور می‌زند و هر روز یکی را گرفتار می‌سازد. پس، این‌که فرمود: «یَتَرَبَّصُ بِکُمُ الدَّوائِرَ»، معنایش این است که در انتظار حوادث ناگوار برای مسلمانان بودند تا از سلطه آنان خلاصی یافته، و بتوانند دوباره به رسوم
شرک و گمراهی برگردند؛
در
جهاد و مبارزه با
کفار و
مشرکان شکستی به مسلمانان وارد شود که دیگر آنها سلطه و قدرتی نداشته باشند. غافل از این‌که خداوند روزبروز پرچم اسلام را بلندتر و عظمت و قدرت و شوکت مسلمانان را زیادتر می‌کند و فتوحات اسلامی و غلبه بر کفار شدیدتر می‌گردد.
سپس اضافه می‌کند آنها نباید در انتظار بروز مشکلات و نزول بلاها بر شما باشند؛ چرا که با نگاهی بصیرانه می‌توان دریافت که این مشکلات و ناکامی‌ها و بدبختی‌ها تنها به سراغ این گروه منافق و جاهل می‌رود: «عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ».
در میان همین بادیه‌نشینان کسانی بودند که از روی حقیقت و واقعیت به
خدا و روز قیامت ایمان آورده‌اند و آنچه را انفاق می‌کردند با
قصد قربت بود و مشمول دعاهای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌شدند: «وَ مِنَ الْاَعْرابِ مَنْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ یَتَّخِذُ ما یُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ...».
این آیه شریفه اتمام حجت برای اعراب و منافقان است تا نتوانند فردای قیامت عذری در پیشگاه پروردگار بیاورند و بگویند ما دور از
علم و
معرفت و معجزات و احکام بودیم؛ لذا ایمان نیاوردیم. خداوند این گروه را حجت بر آنها قرار داده که اینها هم مثل شما بودند، اما ایمان آوردند.
در نهایت باید گفت آنچه بادیه‌نشینان می‌پرداختند، نوعی
مالیات بود که تمام شهروندان حکومت اسلامی موظف به پرداخت آن بودند. تفاوت تنها در این بود که برخی آن‌را با جان و دل پرداخت کرده و به عنوان ذخیره‌ای الهی برای خود در نظر می‌گرفتند، اما گروهی از جمله منافقان آن‌را تنها به عنوان خسارتی مالی می‌پنداشتند.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «انگیزه اعراب بادیه‌نشین در انفاق»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۲/۱۲.
