استواری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تسامح ، سوره اسراء، استواری،
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌واله، کافران.
پرسش: منظور از آیه شریفه زیر چیست و خطاب به چه کسی نازل شده است؟ آیا این آیه‌ها معنای
عصمت را عوض نمی‌کنند؟ "
وَإِن کَادُواْ لَیَفْتِنُونَکَ عَنِ الَّذِی أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ لِتفْتَرِیَ عَلَیْنَا غَیْرَهُ وَإِذًا لاَّتَّخَذُوکَ خَلِیلًا• وَلَوْلاَ أَن ثَبَّتْنَاکَ لَقَدْ کِدتَّ تَرْکَنُ إِلَیْهِمْ شَیْئًا قَلِیلًا ".
پاسخ:
درباره آیات ۷۳ تا ۷۵ سوره اسراء شأن نزول‌های متعددی رسیده است که همه آنها تقریباً در یک معنا مشترک‌اند و آن معنا این است که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ به دلیل جذب عده‌ای از
مشرکان و یا از روی
محبت و نرم‌خویی در مقابل مخالفان، درصدد بود تا نسبت به دین آنان مقداری تسامح کند، آیه در خطاب به پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ و در واقع در خطاب به همه
مسلمانان هشدار می‌دهد که هرگز به فکر چنین تغییر رفتارهایی با کافران و مشرکان نباشید. خداوند در این
آیات می‌فرماید:«و چیزی نمانده بود که تو را از آنچه به‌سوی تو
وحی کرده‌ایم، گمراه کنند تا غیر از آن را بر ما ببندی و در آن صورت تو را به
دوستی خود بگیرند، و اگر تو را استوار نمی‌داشتیم قطعاً نزدیک بود کمی به‌سوی آنان متمایل شوی».
در
شأن نزول این آیه چنین آمده است:
حدیثی است که ابن مردویه و ابن ابی‌حاتم ـ از طریق ابن اسحاق از محمد بن ابی‌محمد، از عکرمه، یا سعید بن جبیر، از ابن عباس ـ در کتاب‌های خود آورده‌اند مبنی بر این که
ابن عباس می‌گفت:امیة بن خلف و
ابوجهل بن هشام و مردانی از
قریش به راه افتادند و نزد رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ آمدند و گفتند: ای
محمد ، بیا ـ ولو با سر انگشت خود ـ آلهه و بت‌های ما را لمس کن ـ
قسم به پایمردی تو! در این کار ـ با تو وارد
دین و
آیین تو می‌گردیم، در آن حال نرمش و گرایشی در
قلب آن حضرت نسبت به درخواست آنان پدید آمد. به دنبال پدید آمدن این حالت بود که آیات زیر نازل شد.
ابن مردویه از طریق عوفی، از ابن عباس روایتی در
کتاب خود آورده که بنی‌ثقیف به نبی‌اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ گفتند:یک سال برای ما مهلت بگذار تا هدیه‌هایی که نثار بتان می‌گردد، برسد. وقتی آن هدایائی را ـ که برای این
بت ها می‌آورند ـ دریافت کردیم آنها را به تملک خود درآورده و در اختیار خویش قرار خواهیم داد، آن‌گاه
اسلام می‌آوریم، رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ نزدیک بود خواسته آنان را
اجابت کند که این آیات نازل شد.
روایتی که در
تفسیر عیاشی از ابی‌یعقوب از
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ در تفسیر آیه آمده که فرمود: وقتی روز فتح
مکه فرا رسید، رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ بتهایی را از مسجد بیرون ریخت که یکی از آنها بت بالای مروه بود،
قریش پیغام دادند که آن بت را نشکند، رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ که بسیار با
حیا و نرم‌خو بود، زمانی دچار شرم و حیا شد؛ ولی بعداً دستور داد که آن بت را نیز بشکنند.
اکنون در مقام سنجش صحت و داوری بین شأن نزول این چند آیه نیستیم. در این آیات به یکی از اصول تبلیغی
اسلام اشاره شده است و آن اینکه به‌خاطر جذب مخالفان و مشرکان، مسلمانان و
حکومت اسلامی نباید از هر راه و وسیله‌ای وارد شد.
خداوند در این آیات بیان می‌کند که چگونه پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ را با نیروی
عصمت حفظ می‌کند، الفاظی که در این آیات به کار رفته است، نه‌تنها نافی عصمت نیست، بلکه به طرز شگفت‌آوری، عصمت پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ را ثابت می‌کند.
خداوند در این آیه می‌فرماید:«
وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناکَ لَقَدْ کِدْتَ تَرْکَنُ إِلَیْهِمْ شَیْئاً قَلِیلًا »،
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه چنین می‌فرماید:« "تثبیت" در اینجا به‌طوری که از سیاق برمی‌آید، به معنای عصمت و حفظ الهی است و اگر جواب "
لولا " را خود "رکون" قرار نداده و نفرمود"
ترکن " بلکه نزدیک شدن به رکون را جواب لولا قرار داده، و فرمود:"
لَقَدْ کِدْتَ تَرْکَنُ " برای این بود که با در نظر داشتن اینکه "رکون" به معنای کمترین میل است، دلالت کند بر اینکه رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ میل به
کفار که نکرد، بلکه نزدیک به میل هم نشد و اینکه فرمود:"
الیهم " و رکون را به مشرکین نسبت دادند و اجابت خواسته‌های آنان، این معنا را تاکید می‌کند.»
بنابراین با توجه به کلمه "تثبیت" که کوچک‌ترین لغزشی را هم نفی می‌کند و کلمه "کدت" که به معنای نزدیک شدن است و در نهایت کلمه "رکون" که به معنای میل و جهت‌گیری بسیار کم است، می‌توان به آنچه در گفتار فوق بدان اشاره شده رسید، همه این عبارات حاکی از آن است که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ در
رسالت خود
حق هیچ‌گونه مماشات با کفار را ندارد و آن‌جا که بحث
هدایت و امور اساسی
دین اسلام است، خداوند حتی از پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ نیز کوچک‌ترین لغزشی را نمی‌پذیرد؛ ولی همین آیه در‌عین‌حال، دلالت بر نهایت درجه عصمت
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ دارد که ایشان نه‌تنها
میل و رغبتی به
مشرکان و درخواستشان نداشت، بلکه به دلیل پشتوانه الاهی عصمت حتی نزدیک نبود میل و رغبتی هم به آنان پیدا کند.
پایگاه اسلام کوئست.
