اختلافات مسلمانان در مورد مهدویت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مسلمانان،
امام مهدی (علیه‌السّلام)،
اهل سنّت.
پرسش: اختلاف نظرهای مسلمانان در مورد مهدویت چیست؟
پاسخ:
در کنار باورهای مشترک همه
مسلمانان درباره
امام مهدی (علیه‌السّلام)، در جزئیات این موضوع نیز مانند هر موضوع مسلم و مشترک دیگر، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. مهم‌ترین نقاط اختلاف در این‌باره به این شرح است:
یکی از مهم‌ترین موضوعات اختلافی درباره مهدی موعود (علیه‌السّلام)، نام پدر اوست. آنچه موجب بروز این اختلاف شده، روایاتی است که بر اساس آنها،
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) منجی موعود را هم نام خود، و پدر او را همنام پدر خود اعلام کرده است. «مهم‌ترین مصدری که این حدیث را نقل کرده سنن ابی‌داوود.»
«است «
لو لم یبق من الدنیا الا یوم...لطول اللَّه ذلک الیوم...حتّی یبعث فیه رجلا منی او من اهل بیتی، یواطئ اسمه اسمی، و اسم ابیه اسم ابی».» بنابراین بیشتر عالمان
اهل سنّت، مهدی موعود را فردی با نام محمّد بن عبداللَّه می‌دانند. این در حالی است که همه شیعیان اثناعشری بدون هیچ تردیدی معتقدند که مهدی موعود (علیه‌السّلام) فرزند امام حسن بن علی العسکری (علیه‌السّلام) است. «البته برخی از محدثان شیعه نیز همچون
شیخ طوسی (الغیبة و الامالی)»
«قاضی نعمان مغربی (شرح الاخبار)»
«ابن بطریق (العمدة)»
«سید بن طاووس (الملاحم و الفتن)»
«محمّد بن حسن قمی (العقد النضید و الدر الفرید فی فضائل امیرالمؤمنین و اهل بیت النبی علیهم السلام)»
«علی بن یونس عاملی (الصراط المستقیم)»
«علّامه مجلسی (بحار الانوار)»
«روایاتی را که دربردارنده عبارت «اسم ابیه اسم ابی» است نقل کرده‌اند.» «امّا باید توجّه داشت که این اقدام آنها صرفاً از روی امانت‌داری در نقل احادیثی بوده که از طریق اهل سنّت به دستشان می‌رسیده است. در واقع همه آنها احادیث بیشتری را بر خلاف این عبارت نقل کرده و بر اعتقادشان نسبت به این که امام مهدی (علیه‌السّلام) فرزند
امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) است تصریح نموده‌اند.»
دلیل آنها بر این ادعا احادیث فراوان و متواتری است که از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
اهل بیت (علیهم‌السّلام) درباره امامان دوازده‌گانه و مشخصات دقیق هر یک از آنان، از امام علی (علیه‌السّلام) تا محمّد بن الحسن العسکری (علیه‌السّلام)، نقل شده است.
از نسل
امام حسن (علیه‌السّلام) یا
امام حسین (علیه‌السّلام) همان‌گونه که اشاره شد، در این‌که امام مهدی (علیه‌السّلام) از نسل امام علی و
حضرت فاطمه زهرا (علیهما‌السّلام) است تردید و اختلافی وجود ندارد؛ امّا این‌که این نسب از طریق امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) به آن حضرت می‌رسد یا وی در سلسله فرزندان امام حسین (علیه‌السّلام) قرار می‌گیرد، به موضوعی اختلافی میان
شیعه و گروهی از اهل سنّت تبدیل شده است.
مهم‌ترین عامل بروز این اختلاف، حدیثی است که به صورت منقطع در
سنن ابی‌داوود نقل شده و بر اساس آن، امام علی (علیه‌السّلام) فرموده است: مهدی موعود (علیه‌السّلام) از نسل فرزندم حسن (علیه‌السّلام) خواهد بود. «متن این حدیث که از ابواسحاق نقل شده چنین است: «
قال علی رضی‌اللَّه‌عنه: و نظر الی ابنه الحسن فقال: ان ابنی هذا سید کما سماه النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سیخرج من صلبه رجل یسمی باسم نبیکم یشبهه فی الخلق و لایشبهه فی الخلق.» «ثم ذکر قصة یملا الارض عدلا»»
البته ابوداوود در نقل این حدیث تنهاست و هیچ یک از مصادر دست اول و مهم اهل سنّت در نقل چنین روایتی با او همراهی نکرده‌اند.
در مقابل، نویسندگان مصادر حدیثی شیعی، احادیث فراوان و متواتری را در مجموعه‌های حدیثی خود نقل کرده‌اند که با صراحت و وضوح گویای آن‌اند که مهدی موعود (علیه‌السّلام) از نسل امام حسین (علیه‌السّلام) است.
حتّی همان حدیثی که در سنن ابوداوود نقل شد نیز عیناً در منابع شیعی درباره امام حسین (علیه‌السّلام) آمده است. «
شیخ طوسی و
نعمانی هر یک در کتاب الغیبة خود با سند متصل چنین نقل می‌کنند: «
نظر امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) الی ابنه الحسین (علیه‌السّلام) فقال: ان هذا ابنی سید کما سماه رسول اللَّه سیدا و سیخرج اللَّه تعالی من صلبه رجلا باسم نبیکم فیشبهه فی الخلق و الخلق.» «
یخرج علی حین غفلة من الناس...»»
از اهل سنت نیز قندوزی حنفی این حدیث را با لفظ «الحسین» نقل کرده است.
با توجّه به آنچه گذشت مشخص شد که پیروان اهل بیت (علیهم‌السّلام) بر اساس دلایل متعدّد و روایات متواتری که در اختیار دارند معتقدند مهدی موعود (علیه‌السّلام) کسی جز فرزند امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) نیست و طبعا در میانه قرن سوم هجری متولد شده است. این بدین معناست که او اکنون دارای عمری طولانی و غیر متعارف است. البته با عنایت به نفوذ
مشیت الهی و نیز نمونه‌های دیگری از افراد مُعمّر که بر اساس دلایل قطعی قرآنی و تاریخی، عمری طولانی و غیر متعارف داشته‌اند، پذیرش این باور دینی چندان دشوار نخواهد بود؛ امّا دیدگاه مشهور در میان اهل سنّت خلاف این است و چنین باوری را فاقد دلیل و غیر قابل قبول به حساب می‌آورد.
پیروان مکتب اهل بیت (علیهم‌السّلام) دلایل و مستندات فراوانی برای اثبات ادعای خود ارائه می‌کنند. گذشته از دلایل متواتر و مسلمی چون احادیث دوازده خلیفه «حدیثی که بر طبق آن پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از دوازده جانشین برای خویش خبرداده، در مهم‌ترین مصادر حدیثی اهل سنّت به صورت مکرر نقل شده است. برای مثال:»
و
حدیث ثقلین «بنا بر مهم‌ترین منابع حدیثی اهل سنّت، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
کتاب خدا و عترت خود را به منزله دو سند جاودانه برای هدایت امت اسلام معرّفی کرده است. برای نمونه
سنن الترمذی»
که بدون اعتقاد به ولادت و حیات امام مهدی (علیه‌السّلام) پیام اصلی خود، یعنی استمرار امامت دوازده جانشین پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تا
روز قیامت را از دست خواهند داد، مستندات فراوانی وجود دارد که امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) و دیگر افرادی که موفق به دیدار آن حضرت شده‌اند، به تولد چنین فرزندی شهادت داده‌اند.
در مقابل، منکران تولد مهدی موعود (علیه‌السّلام) بیش از آن که در پی استدلال بر این ادعای خود باشند، به استبعاد و انکار روی آورده‌اند. البته برخی تلاش کرده‌اند اختلافات و نقل‌های متفاوت درباره جزئیاتی چون نام
مادر و زمان و نحوه ولادت ایشان را دلایل استبعاد خود جلوه دهند. امّا حقیقت این است که درباره جزئیات بسیاری دیگر از حوادث مسلم تاریخی نیز اختلاف نظر و نقل‌هایی متفاوت وجود دارد و این موضوع نه تنها نمی‌تواند دلیلی بر انکار اصل آن وقایع باشد، بلکه گاهی نشانه‌ای برای اطمینان بیشتر نسبت به اصل ماجراست.
از سوی دیگر حتی برخی از دانشمندان اهل سنّت نیز تولد امام مهدی (علیه‌السّلام) را تایید کرده‌اند. بنا بر پژوهش‌های برخی از محقّقان، شِبلنجی در نور الابصار،
کنجی شافعی در کفایة الطالب،
شبراوی شافعی در الاتحاف بحب الاشراف، ابن حجر هیثمی در الصواعق المحرقة،
ابن خلّکان در وفیات الاعیان،
محمّد بن طلحه شامی در مطالب السؤول،
سبط ابن جوزی در تذکرة الخواص،
سویدی در سبائک الذهب، جهضمی در موالید الائمة، ابن صباغ مصری در الفصول المهمة
و عبدالوهاب شعرانی در الیواقیت و الجواهر
و موصلی در النعیم المقیم، از جمله عالمان اهل سنّت‌اند که به تولد فرزندی با نام محمّد و با لقب مهدی برای امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) تصریح کرده‌اند. حتّی
محیی‌الدین ابن عربی را نیز باید جزو قائلان به ولادت امام مهدی (علیه‌السّلام) به شمار آورد؛ چرا که بر اساس عبارتی از کتاب الفتوحات المکیة که افرادی همانند شَعرانی در الیواقیت و الجواهر
و محمّد الصبان در اسعاف الراغبین
و حمزاوی در مشارق الانوار
عیناً از او نقل کرده‌اند، وی علاوه بر تصریح به حتمی بودن قیام مهدی (علیه‌السّلام) و این که وی از نسل امام حسین (علیه‌السّلام) است، «در الفتوحات المکیة»
آمده است: «اعلم ایدنا اللَّه ان للَّه خلیفة یخرج و قد امتلات الارض جورا و ظلما فیملؤها قسطا و عدلا لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد طول اللَّه ذلک الیوم حتّی یلی هذا الخلیفة من عترة رسول اللَّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) من ولد فاطمة یواطئ اسمه اسم رسول اللَّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جده الحسین بن علی بن ابی طالب...» همچنین
بر این نکته نیز تاکید کرده که این موعود، فرزند حسن عسکری (علیه‌السّلام) است.
امّا متاسفانه عبارت مربوط به نام پدر آن حضرت در برخی چاپ‌های فعلی این کتاب وجود ندارد. با این حال نقل‌هایی که به آنها اشاره شد و گواهی برخی از بزرگانی که نسخه‌های قدیمی الفتوحات المکیة را مشاهده کرده‌اند و نیز نسخه‌های خطّی و عکسی موجود از این کتاب در ایران نشان می‌دهد که عبارت یادشده، در این کتاب وجود دارد، اگر چه در برخی چاپ‌ها برخی که در پی پوشاندن حق بوده‌اند آن را حذف کرده‌اند.
ابن عربی در آثار دیگری نیز به زنده بودن امام مهدی (علیه‌السّلام) تصریح کرده «یکی از این آثار، رساله‌ای است با نام «الوعاء المختوم علی السّر المکتوم» که وی آن را در شئون ختم ولایت مطلقه محمّدیه مهدی موعود و نحوه ظهور آن حضرت تالیف کرده است (در این‌باره ر.ک: تفسیر فاتحة الکتاب، مقدمه جلال‌الدین آشتیانی) در کتاب دیگرش عنقاء مغرب و شقّ الجیب نیز به مهدی و مرتبه معنوی وی و مدایحی سروده شده در وصف وی و برخی اخبار ظهورش اختصاص دارند.» و حتّی حکایتی از ملاقات خود با ایشان بیان کرده است.
«آمده است: «و للولایة المحمدیة المخصوصة بهذا الشرع المنزل علی محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ختم خاص هو فی الرتبة دون عیسی (علیه‌السّلام) لکونه رسولا و قد ولد فی زماننا و رایته ایضا و اجتمعت به و رایت العلامة الختمیة التی فیه فلا ولی بعده الا و هو راجع الیه کما انه لا نبی بعد محمّد (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله‌وسلم) الا و هو راجع الیه کعیسی اذا نزل»»
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «اختلافات مسلمانان در مورد مهدویت» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۰۷.
