ابدی بودن بهشت و جهنم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بهشت و جهنم، ابدی بودن.
پرسش: آیا بهشت و دوزخ ابدی هستند یا موقت و محدود؟ اگر نامحدود هستند، چرا در برخی از آیات مقید شده‌اند مانند: «
وَاَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّةِ خَالِدِینَ فِیهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْاَرْضُ».
پاسخ:
سؤال از دو قسمت تشکیل شده است و ما هر یک را جداگانه مطرح کرده و جواب می‌دهیم:
الف: آیا
بهشت و جهنم ابدی هستند یا موقت و محدود؟
جواب:
آیات فراوانی تصریح می‌کنند که بهشت و دوزخ جاودانه هستند؛ از جمله آنها آیات ذیل است:
«
جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا اَبَدًا»؛
«و بهشت‌هایی که جوی‌هایی در آن روان است و همیشه در آن جاودان‌اند».
و پیرامون ابدی بودن
اهل بهشت می‌فرماید: آنان را که
ایمان آورده و کردار شایسته انجام داده‌اند، در بهشتی داخل می‌کنند که نهرها از زیر باغ‌های آن روان و به
اذن پروردگارشان در آن‌جا جاویدان خواهند ماند.
و اما پیرامون جهنم و ابدی بودن آن خداوند می‌فرماید: «
وَاَعَدَّ لَهُمْ سَعِیرًا• خَالِدِینَ فِیهَا اَبَدًا»؛
«و آتشی افروخته برای ایشان آماده کردیم که همیشه در آن جاودان‌اند». (هم جهنم جاودان است، هم
جهنمیان).
ب: اگر نامحدود هستند چرا در برخی از آیات مقید شده‌اند؟ مانند
آیه «
فَاَمَّا الَّذِینَ شَقُوا فَفِی النَّارِ لَهُمْ فِیهَا زَفِیرٌ وَشَهِیقٌ• خَالِدِینَ فِیهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْاَرْضُ اِلَّا مَا شَاءَ رَبُّکَ اِنَّ رَبَّکَ فَعَّالٌ لِمَا یُرِیدُ• وَاَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّةِ خَالِدِینَ فِیهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْاَرْضُ اِلَّا مَا شَاءَ رَبُّکَ عَطَاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ».
جواب: این
آسمان‌ها و زمین که دوام آنها قید شده است، آسمان‌ها و زمین دنیایی نیستد؛ بلکه آسمان‌ها و زمین قیامت‌اند و آنها ابدی هستند.
این دو
آیه مدت اقامت اهل بهشت را در
بهشت و مدت اقامت دوزخیان را در
جهنم بیان می‌کند و می‌فرماید که مکث
دوزخیان در جهنم و
بهشتیان در بهشت دائمی و ابدی است.
کلمه خلود به معنای برائت و دوری هر چیز از
فساد است و باقی ماندنش بر صفت و حالتی که دارد و خلود در جنت به معنای بقای اشیا است بر حالت خود بدون این که در معرض فساد قرار گیرد.(هم‌چنین است
خلود در جهنم) و جمله «
مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْاَرْضُ» یک نوع تقییدی است که تأکید خلود را می‌رساند و معنایش این است که ایشان با دوام آسمان‌ها و زمین، دائم‌اند.
حال این اشکال پیش می‌آید و آن این است که آیات قرآنی تصریح دارد بر اینکه آسمان و زمین تا ابد باقی نیستند و این با خلود در
آتش و
بهشت که آن نیز مورد
نص و تصریح آیات قرآنی است، سازگاری ندارد.
از جمله
آیات دسته اول که تصریح می‌کند بر اینکه آسمان و زمین رفتنی‌اند، آیه: «
مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْاَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا اِلَّا بِالْحَقِّ وَاَجَلٍ مُسَمًّی»؛
«ما آسمان‌ها و زمین را با هر چه در آنهاست، جز به
حق و برای مدتی معین نیافریده‌ایم».
و از جمله آیات دسته دوم که تصریح می‌کند بر اینکه بهشت و دوزخ جاودانه است، آیات ذیل است: «
جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا اَبَدًا»؛
«
وَاَعَدَّ لَهُمْ سَعِیرًا»؛
«برای آنها آتش فروزانی آماده است».
بنابراین از دو جهت در آیه مورد بحث اشکال می‌شود:
الف. خلود دائمی در بهشت و دوزخ را محدود کرده است به دوام آسمان‌ها و زمین، با اینکه آسمان‌ها و زمین دائمی نیستند.
ب.خالد را ـ که ابتدا خلودش از
روز قیامت شروع می‌شود و از آن روز، اهل دوزخ به طور دائم در دوزخ و اهل بهشت به طور دائم در بهشت به سر می‌برد ـ به چیزی محدود کرده است که ابتدا قیامت آخرین مدت وجود آن است و آن آسمان و زمین است که ابتدا
قیامت آخرین مدت زمان وجود آنهاست.
پاسخ:
خدای متعال در کلام خود آسمان‌ها و زمینی برای قیامت معرفی می‌کند که غیر از آسمان‌ها و زمین دنیاست و می‌فرماید: «
یَوْمَ تُبَدَّلُ الْاَرْضُ غَیْرَ الْاَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ»؛
«روزی که زمین به
زمین دیگری عوض شود و آسمان‌ها نیز و همه برای خدای واحد قهّار
آشکار گردند».
و از اهل بهشت حکایت می‌کند که می‌گویند: «
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی صَدَقَنَا وَعْدَهُ وَاَوْرَثَنَا الْاَرْضَ نَتَبَوَّاُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشَاءُِ»؛
«
حمد برای خدایی است که به وعده خود وفا کرد و به ما
زمین بهشت را میراث داد و...».
و در تمام وعده به
مؤمنین و وصف ایشان می‌فرماید: «
لَهُمْ عُقْبَی الدَّارِ»؛
«برای ایشان خانه عاقبتی است».
پس معلوم می‌شود برای آخرت نیز آسمان‌ها و زمین است؛ هم‌چنان که در آن بهشت و دوزخی و برای هر یک سکنه و اهلی است،
خدا هم آنها را با این وصف توصیف کرده است که: «
مَا عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ»؛
«آنچه نزد شماست از بین می‌رود و آنچه نزد خداست باقی می‌ماند.و به
حکم این آیه
آسمان و زمین اخروی از بین نمی‌رود».
و اگر در آیه مورد بحث بقای بهشت و جهنم و اهل آن دو را به مدت بقای آسمان و زمین محدود کرده، از این جهت است که معنای این دو اسم (آسمان و زمین) از جهت آسمان و زمین بودن هیچ‌وقت از بین نمی‌رود. آنکه از بین می‌رود یک نوع آسمان و زمین است و آن آسمان و زمین دنیایی است و اما آسمان‌ها و زمینی که مثلاً بهشت در آنها است و به نور
پروردگار روشن می‌شود، به‌هیچ‌وجه از بین نمی‌رود و خلاصه
جهان همواره آسمان و زمینی دارد. چیزی که هست در آخرت نظام دنیایی‌اش را از دست می‌دهد و با این وضع دیگر هیچ اشکالی باقی نمی‌ماند.
۱. معادشناسی، سیدمحمدحسین تهرانی.
۲. معاد در قرآن، تفسیر موضوعی قرآن، ج۵، آیت‌الله جوادی آملی.
۳. المیزان، ج۱، ص۵۸۲ - ۵۹۳.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ابدی بودن بهشت و جهنم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۱۸.
