آیه سقایت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیه سقایت،
امام علی (علیه‌السّلام)،
آیه.
پرسش: آیا آیه سقایت، بیانگر فضیلتی از حضرت علی (علیه‌السّلام) است؟
پاسخ اجمالی: در
سبب نزول این آیه طبق منابع
شیعه و
اهل‌سنّت آمده است. هنگامی که امام علی (علیه‌السّلام) و
عبّاس و
عثمان بن ابی‌شیبه در
مسجد الحرام بودند و مفاخر خود را می‌شمردند در فضیلت امیر‌المومنین(علیه‌السّلام) نازل شده است.
«اَجَعَلْتُمْ سِقَایَةَ الْحَاجِّ وَ عِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ کَمَنْ ءَامَنَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ جَاهَدَ فی سَبِیلِ اللهِ لَایسْتَوُونَ عِندَ اللهِ وَ اللهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ؛
آیا آب دادن حاجیان و آبادسازی مسجد الحرام را همانند
[عمل
] کسی می‌شمارید که به
خداوند و روز بازپسین،
ایمان آورده و در راه خدا
جهاد کرده است؟!
[این دو
] نزد خداوند برابر نیستند و خداوند، ستمکاران (
مشرکان) را هدایت نمی‌کند.»
امام باقر (علیه‌السّلام) در باره این آیه فرمود: «این آیه، در شان علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) نازل شده است».
شیخ طوسی نیز روایت کرده است: امام علی (علیه‌السّلام) در جمع شورای شش نفره تعیین خلیفه، هنگام برشمردن مناقب خود، به آنان فرمود:
آیا آیه «اَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللهِ» در باره کسی از شما جز من، نازل شده است؟ و آنان جواب دادند: خیر.
سبب نزول این آیه، در بسیاری از منابع شیعه و اهل‌سنّت، آمده است. از جمله در
تفسیر العیّاشیآمده است: از
امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده که فرمود:
«به امیر‌مؤمنان (علیه‌السّلام) گفته شد: ای امیر‌مؤمنان! برترین فضیلت شما چیست؟ امام (علیه‌السّلام) فرمود: «من و عبّاس و عثمان بن ابی‌شیبه در مسجد الحرام بودیم. عثمان بن ابی‌شَیبه گفت: پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) کلیدهای
کعبه را به من تحویل داد. عبّاس
[نیز
] گفت: پیامبر خدا
[منصب
] آب دهی به زائران و
زمزم را به من تحویل داد؛ ولی‌ای علی! به تو منصبی نداد. در این حال، این آیه نازل شد.»
نظیر این حدیث، در منابع دیگری همچون
تفسیر القمّی،
تفسیر
مجمع البیان،
تفسیر طبری،
شواهد التنزیل،
تاریخ دمشق،
تفسیر ثعلبی،
اسباب النزول واحدی،
تفسیر القُرطُبی و
الدرّ المنثور سیوطینیز گزارش شده است.
حاکم حَسَکانی در شواهد التنزیل، به نقل از
انس بن مالک، آورده است:
متولّیان خانه خدا نشسته بودند و بر یکدیگر، فخر می‌فروختند: عبّاس به شَیبه گفت: من از تو برترم. من عموی پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و وصی پدرش و آب‌دهنده حاجیانم. شَیبه گفت: من از تو برترم. من، امین خدا بر خانه‌اش و نگهبان آن هستم. آیا آن‌گونه که من مورد اعتمادم، تو مورد اعتماد قرار گرفته‌ای؟
آنان، در حال بحث و گفتگو بودند که علی (علیه‌السّلام) نزد آنان رسید. عبّاس به وی گفت: پسر برادرم! لحظه‌ای صبر کن! علی (علیه‌السّلام) ایستاد. عبّاس گفت: شَیبه بر من فخر می‌فروشد و گمان می‌کند که از من، برتر است. علی (علیه‌السّلام) فرمود: «عموجان! شما به او چه گفتی؟». گفت: گفتم: من، عموی پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و وصی پدرش و آب‌دهنده حاجیانم. پس، از تو برترم.آن‌گاه علی (علیه‌السّلام) به شَیبه فرمود: «تو به او چه گفتی؟». شَیبه گفت: گفتم: من از تو برترم. من، امین خدا بر خانه‌اش و نگاهبان آن هستم. آیا آن‌گونه که خدا به من اعتماد کرده، به تو اعتماد کرده است؟
علی (علیه‌السّلام) فرمود: «بگذارید من هم با شما در مفاخره، شرکت کنم. گفتند: شرکت کن. علی (علیه‌السّلام) فرمود: «من از هر دوی شما برترم. من از بین مردان این امّت، اوّلین کسی هستم که ایمان آورد و هجرت کرد و به جهاد پرداخت».
سپس همگی به خدمت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رفتند و در برابرش نشستند و هر کدام از آنان، افتخار خود را به ایشان گفت. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چیزی در جواب نگفت و همه رفتند. بعد از چند روز، در‌باره آنان،
وحی نازل شد. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به دنبال هر سه فرستاد. آنها آمدند و برای آنان، این آیه را خواند: «آیا سیراب کردن حاجیان و آباد کردن مسجد الحرام را همانند
[کار
] کسی پنداشتید که به خدا و روز بازپسین، ایمان آورده است؟...».
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله « آیه سقایت و فضیلت امام علی (علیه‌السّلام)» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۸/۱۸.
