فعالیت روح
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فعالیت روح، خواب، بی‌هوشی، خواب آرام، خواب متناقض، رؤیا.
پرسش: چه تفاوتی بین فعالیت‌های روح در حالت خواب و بی‌هوشی وجود دارد و چرا رؤیاهایی که در خواب می‌بینیم در ذهن باقی می‌ماند؛ ولی در بی‌هوشی این‌گونه نیست؟
پاسخ: نحوه تعامل
روح با بدن به هنگام بیداری با تعامل آن در زمان
خواب کاملاً متفاوت است؛ ازاین‌رو در تعالیم اسلامی از خواب به برادر مرگ تعبیر شده است.
علوم تجربی هرچند که از دگرگونی های ارتباط روح با بدن به هنگام خواب آگاهی ندارد اما به پاره‌ای از تغییرات جسمانی که به هنگام خواب رخ می‌دهد، وقوف پیدا کرده است. بر پایه تحقیقات آزمایشگاهی،
انسان دارای دو مرحله خواب به نام‌های REM و Non REM است که کاملاً با یک‌دیگر متفاوتند. معمولاً رؤیاهایی که انسان در مرحله Non REM می‌بیند به علت عمق خواب به خاطر نمی‌ماند و تنها رؤیاهای خواب REM در ذهن می‌ماند. در بی‌هوشی نیز به علت انصراف شدید روح از بدن و عمیق بودن خواب، رؤیاهای احتمالی به خاطر نمی‌ماند.
چیستی و نحوه فعالیت روح یکی از پیچیده‌ترین مسائلی است که تاکنون
دانش بشری قادر به درک آن نبوده است و همین امر باعث
اختلاف رأی اندیشمندان درباره آن شده است؛ به‌گونه‌ای که «به گفته بعضی از
دانشمندان در حدود هزار نظریه پیرامون حقیقت روح و دیگر مسائل مربوط به آن اظهار شده است».
قرآن کریم نیز بر عدم قدرت و توانایی انسان نسبت به
شناخت روح تأکید می‌کند: «
وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَ ما أُوتیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَلیلا»؛ «و از تو درباره "روح" سؤال می‌کنند، بگو: «روح از فرمان پروردگار من است و جز اندکی از دانش، به شما داده نشده است!».
با این وجود با کمک
آیات و
روایات درمی‌یابیم که روح برخلاف جسم و بدن، موجودی است مجرد و از خواص
ماده به دور است؛ یعنی محدود و محصور در زمان و مکان نیست. هم‌چنین مسلم است که نحوه ارتباط و تعلق روح به بدن در بیداری و خواب، و جدا شدن روح از بدن در حالت خواب و مرگ با یک‌دیگر کاملاً متفاوت است. قرآن می‌فرماید: «
خداوند روح انسان را هم در هنگام خواب و هم در هنگام
مرگ می‌گیرد. کسی که هنگام مرگش فرا رسیده است، وقتی که روحش گرفته شود، دیگر برنمی‌گردد؛ اما کسی که هنوز اجلش فرا نرسیده است با این‌که روحش در خواب گرفته می‌شود، دوباره رها می‌شود».
قرآن مجید از مرگ به توفی تعبیر کرده است. توفی یعنی دریافت کردن، پس گرفتن. به عبارت دیگر جانی را که خدا به بنده داده است، از او پس می‌گیرد و این گرفتن جان دو مرحله دارد: ۱. مرحله ضعیف در هنگام خوابیدن؛ ۲. مرحله قوی در هنگام مرگ.
در هر صورت بسیار جای تأمل است، روحی که در هنگام خواب از بدن جدا می‌شود، چه‌گونه روحی است و آثار آن روح چیست؟ و زمانی که روح گرفته می‌شود، چه علائمی دارد؟ زیرا در هنگام خواب هم تغییر چندانی در فرد ایجاد نمی‌شود و فقط قوای ادراکی و جسمی او ضعیف می‌شود».
همان‌طور که خواهد آمد دانشمندان علوم تجربی و فیزیولوژی ضمن تحقیقاتی که پیرامون خواب و
رؤیا انجام داده‌اند، به این حقیقت دست یافته‌اند که انسان در حین خواب به مرگ نزدیک‌تر است. از طرفی تحقیقات آن‌ها فقط ناظر به بعد جسمی و تغییرات بدنی انسان است، نه بعد روحانی او. آن‌ها خواب را به دو مرحله تحت عنوان خواب متناقض (REM) و خواب متعارف (Non REM) تقسیم می‌کنند:
خواب آرام، که آن را "موج کوتاه " یا Non REM می‌نامند. در این دوره، مغز در وضعیت استراحت به سر می‌برد. امواج مغزی الگویی آرام و آسوده را نمایش می‌دهند و خستگی فعالیت‌های روزانه از بدن درمی‌رود. خواب آرام در ابتدای ورودمان به بستر طولانی است؛ اما به‌تدریج در دوره‌های نود دقیقه‌ای بعدی در ازایش کاهش می‌یابد.
این خوابی است که در جریان آن اتفاقات ضد و نقیضی در بدن رخ می‌دهد؛ چون از مغز امواجی تند و فعال تراوش می‌شوند که به زمان بیداری شباهت دارند، و چشم هم زیر پلک‌های بسته مانند زمان بیداری به چپ و راست و بالا و پایین حرکت می‌کند. اما بدن در این دوره هیچ حرکتی نمی‌کند و در واقع عضلات اسکلتی بدن فلج می‌شوند. ما در این زمان رویا می‌بینیم. خواب متناقض نیمه دوم چرخه نود دقیقه‌ای یادشده را تشکیل می‌دهد.
خواب متعارف خود دارای چهار مرحله است که در آن حرکات لرزشی سریع چشم مشاهده نمی‌شود و در مجموع خواب آدمی دارای پنج مرحله است که با یک‌دیگر دارای تفاوت بوده و موج‌های الکتریکی مغز در این مرحله‌ها با یک‌دیگر متفاوت است و این دو مرحله به‌طور متناوب در مدت زمان خواب تکرار می‌شوند.
«در طی خواب REM فلج می‌شویم و بیش‌تر نورون‌های حرکتی مغز و نخاعی به‌شدت بازداری می‌شوند؛ در همین حال مغز بسیار فعال است. جریان خون مغزی و مصرف اکسیژن افزایش می‌یابد و...».
هم‌چنین «در
انسان به هنگام مرحله خواب متناقض بیش‌تر کنش‌های احشایی از جمله فرکانس
قلب و تنفس، فشار خون، نعوظ و ترشح واژینال کمی افزایش می‌یابد، آدرنالین در اندام‌های پیرامونی بیش‌تر ترشح می‌شود (احتمال حمله قلبی) و فعالیت معده روده‌ای فزونی می‌یابد و...».
«در طی خواب REM حالتی عجیب دیده می‌شود، ضربان قلب نامنظم غالباً در این دوره دیده می‌شود و نیز در‌صورتی‌که بیماری قلبی وجود داشته باشد، ممکن است حمله‌ای قلبی اتفاق بیفتد. میزان مرگ‌ها در شب‌ها (به هنگام خواب) بیش‌تر از روزهاست».
چرا برخی رؤیاها را به خاطر می‌سپاریم؟
تحقیقات نشان می‌دهد که آزمودنی‌ها پس از بیداری در مرحله خواب متناقض به توصیف رؤیای خویش می‌پردازند، و اگر در مرحله خواب متعارف بیدار شوند، چیزی به خاطر ندارند.
«برخی افراد اصرار دارند که هرگز
خواب و رویا نمی‌بینند. چنین افرادی در اشتباه هستند. همه رؤیا می‌بینند؛ اما آن‌چه اتفاق می‌افتد این است که بیش‌تر رؤیاها متعاقباً فراموش می‌شوند. اگر فرد در حین رؤیا یا بلافاصله پس از آن بیدار نشود،
رؤیا به یاد نخواهد ماند. بیش‌تر افرادی که خیال می‌کنند سال‌هاست رؤیا ندیده‌اند، وقتی در خلال خواب REM در آزمایشگاه بیدار شوند، قصه‌های گویا و زنده‌ای که در خواب دیده‌اند، برایشان لحظه‌ای تکان‌دهنده است».
«ما تنها هنگامی از محتوای رؤیای خود آگاه می‌شویم که در حین خواب دیدن (یا بلافاصله بعد از آن) بیدار شویم. اگر در چنین حالتی توجه کنیم و بکوشیم که رؤیا را به یاد آوریم، مقداری از آن بعداً به خاطر می‌آید؛ وگرنه رؤیای ما گذرا بوده و به‌سرعت محو می‌شود. ممکن است بدانیم که خوابی دیده‌ایم، اما قادر به یادآوری محتوای آن نباشیم».
به‌طور‌کلی می‌توان گفت: «خواب انصراف روح از بدن است و این انصراف گاه شدید و قوی است و گاه ضعیف و خفیف، گاه طولانی‌مدت است و گاه کوتاه‌مدت. در خصوص بی‌هوشی انصراف روح از بدن شدید است؛ هرچند زمان و مدت آن بسته به نوع (دارو) و عمل جراحی می‌تواند متفاوت باشد، ولی مهم این است که داروی بی‌هوشی به دلیل اثرگذاری عمیق بر جسم، ارتباط روح با بدن را در حد بسیار ضعیفی نگه می‌دارد و به‌قدری فعالیت جسم را ضعیف می‌سازد که گویا روح بدون ابزار و بدون بدن می‌گردد؛ ازاین‌رو تا مدت زمانی که بدن قابلیت کامل و تمام را برای ابزار بودن روح به دست نیاورد، توجه روح به آن بسیار ضعیف خواهد بود. بر این اساس به دلیل انصراف شدید روح از بدن و توجه ضعیف روح به بدن در حالت بی‌هوشی حتی عمل‌های سنگین (جراحی) و جراحت‌های سخت بر جسم روح را منفعل نساخته و باعث بیداری فرد نمی‌شود».
با توجه به مطالب بالا درمی‌یابیم که:
نحوه ارتباط روح با بدن و عمل‌کرد آن نه‌تنها در خواب، بلکه در بیداری هم برای ما به‌خوبی مشخص نیست؛
تنها رؤیاهایی که در مرحله خواب متناقض دیده می‌شوند، به خاطر می‌مانند و رؤیاهای خواب متعارف کم‌تر به یاد می‌مانند و شرط به خاطرسپاری رؤیا نیز در خواب متناقض بیدار شدن سریع بعد از دیدن رؤیاست؛
علت این‌که رؤیاهای مرحله متعارف به یاد نمی‌مانند این است که در این مرحله خواب عمیق است و انصراف
روح از بدن نسبت به خواب متناقض بیش‌تر است؛ لذا در حال بی‌هوشی که انصراف روح از بدن بسیار شدیدتر است و از طرفی شخص بی‌هوش به مرور زمان به حالت هوشیاری باز می‌گردد و لذا رؤیاهای احتمالی به یاد شخص نمی‌ماند.
پایگاه اسلام کوئست.
