فضایل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فضایل،
حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها،
حضرت علی علیه‌السلام،
تکبر.
پرسش: روایتی وجود دارد که محتوایش گفت‌و‌گوی میان
حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ و امام علی ـ علیه‌السلام ـ است که هر یک
فضایل خود را برای دیگری بیان می‌کردند. صحت این روایت چه مقدار است و هدف از این گفت‌وگو چه بوده است؟
پاسخ: چنین روایتی در کتاب "الفضائل"، تألیف شاذان بن جبرئیل قمی وجود دارد و با وجود آن‌که نمی‌توان آن را از اساس انکار کرد، اما از دیدگاه روایت‌شناسی، در شمار
احادیث صحیح و یا حتی موثق گنجانده نمی‌شود. البته باید توجه داشت که بیان فضایل و برتری‌های شخصی، لزوما به معنای تکبر و خودستایی نیست و گاه می‌توان جهت روشنگری بدان اقدام کرد.
این پرسش در حقیقت به سه بخش، اصل وجود این
روایت در مجامع روایی، سند آن و هدف از آن تقسیم می‌شود که به ترتیب و به‌صورت گذرا مروری در آن خواهیم داشت:
این روایت در کتاب "
الفضائل" تألیف شاذان بن جبرئیل قمی از اندیشمندان شیعی قرن ششم هجری وجود دارد.
آغاز این روایت، با عبارت "روی أنه جاء فی الخبر" آغاز شده است و باید گفت که هرچند نمی‌توان با اطمینان چنین روایتی را نادرست دانست، اما چنین نوعی از اسناد، به‌دلیل ارسالی که نام هیچ‌یک از
راویان در آن بیان نشده، از دیدگاه
دانش روایت‌شناسی، روایت صحیح و حتی
موثق به‌شمار نمی‌آید.
در نهایت باید گفت: با آن‌که به رخ کشیدن فضایل در حالت عادی، خصوصاً اگر از باب تکبر باشد، امری ناشایست است، اما در مواردی همچون راه‌نمایی جامعه در انتخاب رهبرانی با فضیلت، ممکن است که این فضایل برای عموم بیان شود، بدون آن‌که نشانی از تکبر در گوینده وجود داشته باشد.
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در روایتی که
شیعه و سنی آن را نقل کرده‌اند، بیان فرمود: "َ أَنَا سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَ لَا فَخْر"؛
من بدون آن‌که تصمیم بر فخرفروشی داشته باشم، اعلام می‌کنم که سرور تمام جهانیانم.
در
قرآن کریم نیز به مواردی اشاره شده که به نوعی تبیین فضایل به‌شمار می‌آید که دو مورد آن از قرار زیر است:
«
إِنِّی عَبْدُاللَّهِ آتانِیَ الْکِتابَ وَ جَعَلَنی نَبِیًّا وَ جَعَلَنی مُبارَکاً أَیْنَ ما کُنْت...؛
من بنده
خداوند هستم و او به من
کتاب آسمانی
هدیه کرده و مرا به پیامبری برگزیده و هر کجا که باشم،
برکت را در وجودم قرار داده است. (عیسای مسیح علیه‌السلام)».
«
قالَ اجْعَلْنی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفیظٌ عَلیم؛
یوسف ـ علیه‌السلام ـ خطاب به پادشاه گفت که مرا به
مدیریت کشاورزی مصر منصوب کن؛ زیرا من
امانت‌‌داری دانا هستم».
بیاناتی از این دست را نمی‌توان فخرفروشی به شمار آورد، بلکه برای سوق دادن
جامعه به انتخابی مناسب‌تر و
هدایت آن در مسیری که مورد رضایت پروردگار است و یا موارد مشابه، گاهی
انسان‌‌ها نیازمندند که
شخصیت و امتیازات خود را به اطلاع عموم برسانند. البته هر انسانی بر‌اساس آیه «
بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصیرَة»؛
خود بهتر می‌تواند تشخیص دهد که در مقام خودستایی است و یا روشنگری.
پایگاه اسلام کوئست.
