عامل خودخواهی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: غرور، خودخواهی، ضعف شخصیت.
پرسش: چه چیزی باعث روحیه خودخواهی می‌شود؟ آیا پول و بی‌توجهی به آدم‌های فقیر و ضعیف، عامل آن است؟
پاسخ: براساس
آیات و
روایات، عامل اصلی
خودخواهی در افراد، ضعف شخصیتی آن‌هاست. روی این اصل، افرادی که از نظر شخصیتی مشکل نداشته باشند، هرگز دچار خودخواهی نشده، خود را از دیگران برتر و بالاتر نخواهند دید.
روان‌شناسان نیز اعتقاد دارند که ریشه اصلی خودخواهی، تکبر و غرور، از نقص و نقصانی است که در شخص خودخواه، متکبر و مغرور وجود دارد و او ناخودآگاه می‌کوشد با ابراز
غرور، خودخواهی و خودمحوری، آن
نقص و کمبود را جبران کند.
عوامل اصلی ضعف
شخصیت، عبارت‌اند از: ناآگاهی، نبود تربیت، آلودگی محیط زندگی و
خودفراموشی.
حقیقت خودخواهی یعنی شخص خود را بی‌عیب و نقص ببیند و از این‌که در
کمال و
نعمت است، خود را بزرگ بداند و آن کمال را از خودش بداند، نه از خدا و در مرد برطرف شدن آن نعمت فکر نمی‌کند و گمان دارد همیشه آن نعمت را خواهد داشت؛ بنابراین خرسند شدن به انجام کار خوب و شکرگزاری از خداوند به سبب دادن نعمت و توفیق بر
عبادت و درخواست فزونی آن
عجب نیست.
پول زیاد و ثروتمند بودن، لزوماً باعث خودخواهی در
انسان نمی‌شود، چه‌بسا افرادی که ثروتمند هستند و پول زیادی دارند، اما خودخواه و متکبر نیستند. پول تنها یک وسیله و ابزار است، شاید شما هم در جامعه افرادی را سراغ داشته باشید که پول زیاد دارند؛ اما درعین‌حال متواضع هستند و به
فقرا و نیازمندان جامعه کمک می‌نمایند، از سوی دیگر، چه‌بسا افرادی که
ثروت چندانی هم در
اختیار ندارند، اما خودخواه و خودمحور هستند، آنچه مسلم است این است که پول زیاد داشتن، و ثروتمند بودن گر چه می‌تواند در برخی افراد، باعث خودخواهی، غرور و
غفلت از خدا گردد، ولی لزوماً و همیشه این‌گونه نیست.
بی‌توجهی به آدم‌های فقیر و ضعیف نیز عامل خودخواهی نیست؛ بلکه در واقع معلول و پی‌آمد خودخواهی است، افرادی که به فقرا و نیازمندان جامعه توجهی ندارند و حاضر نیستند به آن‌ها کمک کنند، خودخواه، خودمحور و بی‌توجه هستند و در حقیقت همان خودخواهی و خودمحوری آن‌ها باعث شده که به فقرا و نیازمندان توجهی نداشته باشند. پس باید عامل خودخواهی افراد را در جای دیگر جست‌وجو کرد.
آنچه از
آیات و
روایات به دست می‌آید این است که عامل اصلی خودخواهی در افراد، ضعف شخصیتی آن‌هاست.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «کسی
تکبر نمی‌ورزد، جز آن‌که کمبود شخصیت و ذلتی در درون خود احساس می‌کند».
روان‌شناسان نیز اعتقاد دارند که ریشه اصلی خودخواهی، تکبر و غرور، از
نقص و نقصانی است که در شخص خودخواه، متکبر و مغرور وجود دارد و او ناخودآگاه می‌کوشد با ابراز غرور، خودخواهی و خودمحوری، آن نقص و کمبود را جبران نماید.
پس عامل اصلی خودخواهی ضعف شخصیتی افراد است. روی این اصل، افرادی که از نظر شخصیتی مشکل نداشته باشند، هرگز دچار خودخواهی نشده، خود را از دیگران برتر و بالاتر نخواهند دید.
علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «تکبر نمی‌ورزد و خودخواه نمی‌شود مگر شخص فرومایه».
اما ضعف شخصیتی چگونه به وجود می‌آید و عوامل اصلی ضعف
شخصیت چیست تا برای درمان خودخواهی و
خودبینی، عوامل ریشه‌ای و بنیادی را درمان کنیم؟
عوامل اصلی ضعف شخصیت، عبارت‌اند از:
یکی از عوامل ضعف شخصیت که در نتیجه باعث خودخواهی می‌شود، این است که افراد خودخواه، خود را خوب نشناخته‌اند و همین ناآگاهی باعث شده است که خود را برتر از دیگران بدانند.
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرمود: «تعجب دارم از افراد متکبر و خودخواه، کسی که دیروز نطفه‌ای بیش نبوده و فردا هم مرداری بیش نخواهد بود؛ ولی درعین‌حال تکبر می‌ورزد و خودخواهی می‌کند».
اگر این افراد به خودنگری بپردازند و خود را بشناسند که از نظر جسمی و ظاهری از
نطفه گندیده آفریده شده‌اند و هیچ تفاوتی با دیگران ندارند، دیگر خود را برتر از دیگران نخواهند دانست و اگر به
مقام و منزلت انسانی خویش پی ببرند که خلیفه خدا در روی زمین‌اند، در آن صورت نیز خودشناسی باعث می‌شود که خود را از صفات زشت خودخواهی و
غرور پاک کرده،
اخلاق اسلامی را در خویش تقویت کند.
یکی دیگر از عوامل ضعف شخصیت، محروم بودن از تربیت اسلامی است، افرادی که در خانواده‌های غیر مذهبی یا بی‌توجه به مسائل مذهبی بزرگ می‌شوند، معمولاً شخصیت آن‌ها سالم رشد نمی‌کند و لذا پس از مدتی به آسیب‌های اخلاقی (مانند خودخواهی، غرور و...) دچار می‌شوند.
عوامل محیطی نیز در ساختن شخصیت انسان مؤثر است، اگر محیط آلوده باشد و انسان با افرادی سروکار داشته باشد که از نظر شخصیتی و اخلاقی مشکل دارند و خودخواه و مغرور هستند، باعث می‌شود که انسان از آن‌ها تأثیر پذیرفته و فرد خودخواه و متکبر بار بیاید.
پیامبر گرامی اسلام در نقش‌پذیری انسان از محیط و
دوستان و معاشران می‌فرماید: «انسان بر
دین دوست خود است».
تو اول بگو با کیان زیستی ••• پس آنگه بگویم که تو کیستی
اگر
انسان با افراد خودخواه و ازخودراضی رفت‌و‌آمد داشته باشد، قطعاً به خودخواهی گرایش پیدا می‌کند؛ از‌این‌رو اگر می‌بینیم افرادی خودخواه هستند، باید ببینم با چه افرادی رفت‌و‌آمد دارند و در چه خانواده‌ای بزرگ شده‌اند.
هرگاه انسان حالات تکاملی خود را از یاد ببرد و فراموش کند که از چه چیز
خلق شده است و چگونه کودکی ناتوان و بی‌اراده بود و اکنون به قدرت و
کمال رسیده است و به این فکر نکند که روزی خواهد مرد و لاشه گندیده پوسیده‌ای خواهد شد، به مرض
عجب و خودخواهی گرفتار می‌شود. انسان که خودش فکر نکند که چه بیچارگی و عجزی او را فرا گرفته و قوای جسمانی و روحانی خود در کنترلش نیست، دچار خودفریفتگی می‌شود و به خود می‌بالد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عامل خودخواهی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۲۸.
