سوره یونس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سوره یونس.
پرسش: در آیه اول سوره یونس آمده است:
«تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْحَکِیمِ» این آیه چه ارتباطی با کل سوره یونس دارد؟ منظور از حکیم و حکمت چیست؟
پاسخ:
سوره یونس، از سوره‌های مکی است و بعد از سوره اسرا و قبل از سوره هود نازل شده است و به دو مسأله «مبدأ» و «
معاد» تکیه فراوان دارد. منتها به مسائل وحی و
مقام پیامبر، عظمت
آفرینش، دل نبستن به
دنیا، آمادگی روحی برای آخرت، بررسی زندگی
پیامبران مانند حضرت نوح،
موسی، یونس ... پرداخته شد و به علت پرداختن به
زندگی حضرت یونس علیه‌السلام نام سوره را «یونس» نهادند.
برای فهم و تفسیر قرآن، توجه به قواعد و ملاکات تفسیر ضروری به نظر می‌رسد تا جایی که باید مفسر، قبل از هر چیز شناخت کافی از این قواعد داشته باشد و الا دچار تفسیر به رأی و تأویل نادرست قرآن می‌گردد.
یکی از قواعد تفسیر
شناخت ارتباطات و قرائن آیات است. و قرائن آیات اموری هستند که به نحوی ارتباط لفظی یا معنوی با کلام داشته و در فهم مفاد کلام و درک مراد گوینده مؤثر باشد.
ارتباطات در آیات قرآن، از نظر بلندی و کوتاهی بسیار مختلف است، بعضی از آنها دارای ارتباط صدوری یا پیوستگی در نزول هستند، بعضی دیگر ارتباط موضوعی دارند و بعضی با آیات دیگر مستقل بیان شده‌اند.
ارتباط صدوری یعنی، مجموعه‌ای از سخنان گوینده که به‌صورت پی‌در‌پی و تتابع جمله‌ها و اقتران آنها به یک‌دیگر از گوینده صادر شود؛ و ثمره آن، فهم بهتر و درک مراد جدی متکلم است مانند: سوره‌های کوچک قرآن که نزول آنها دفعی بوده و با هم ارتباط دارند و به سیاق و مراد آن پی برده می‌شود.
اما در بسیاری از آیات و سوره‌ها، پراکنده و برخلاف ترتیب فعلی نازل شده است؛ به‌عنوان مثال، در
سوره بقره آیه ناسخ (۲۳۴)
جلوتر از آیه منسوخ (۲۴۰)
قرار داده شده است. با وجود این، ارتباطی بین این آیات نیست.
این به معنای عدم هماهنگی و
اختلاف در آیات نیست؛ بلکه به معنای عدم پیوستگی در نزول و عدم انسجام در موضوعات است.
قبل از آن‌که به ارتباط و انسجام این سوره بپردازیم، لازم است به واژه حکیم و
حکمت پرداخته شود:
واژه «حکم» به معنای اصلاح و
قضاوت و داوری آمده است.
«إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَکَمَ بَیْنَ الْعِبادِ».
و «احکام» نیز به معنی اتقان و استوار کردن معناست.
واژه «حکمت» یک حالت و خصیصه درک و تشخیص است که شخص به‌وسیله آن می‌تواند
حق و واقعیت را درک کند و مانع از
فساد شود.
راغب در مفردات می‌گوید: حکمت رسیدن به حق به‌واسطه
علم و
عقل است. این واژه «۲۰» بار در قرآن بیان شده است و در بیش‌تر موارد با واژه «
کتاب» توأم است.
و هم‌چنین «حکیم» به معنی «حکمت کردار» و کسی که کار را از روی تشخیص و مصلحت انجام دهد می‌باشد.
این کلمه از اسماء حسنی است و ۹۷ بار در
قرآن تکرار شده است و از این ۹۷ مرتبه ۹۱ بار صفت
خداوند سبحان آمده و در یک مرتبه صفت امر
آمده و ۵ مرتبه صفت قرآن بیان شده است مانند؛ آل‌عمران/ ۵۸،
یس/ ۱،
یونس/ ۱،
لقمان/ ۲،
زخرف/ ۴
.
علامه طباطبایی درباره حکمت قرآن می‌نویسد: حکمت، عبارت از معارف حقیقی و فروعات آن، قرآن حکیم است؛ زیراکه حکمت و حقایق معارف در آن مستقر است.
در قاموس قرآن آمده: قرآن حکیم است؛ یعنی از روی تشخیص دستور می‌دهد و محکم کار و حکمت کردار است.
با توجه به معنای لغوی «حکیم» که هم وصف خداوند و هم وصف قرآن آمد، روشن شده که آیات قرآن دارای آن‌چنان مستحکم است که هر‌گونه
باطل و خرافه و هزل را از خود دور می‌سازد. جز حق نمی‌گوید؛ و جز به راه حق دعوت نمی‌کند.
به‌طور کلی می‌توان گفت: در آیه فوق قاعده‌ای کلی برای تمام سوره‌ها و آیات بیان شده است که هیچ‌یک از آیات مورد تردید و شک قرار نگیرد. چون استوار، محکم و متقن بیان شده است. در نتیجه
آیه اول سوره یونس با تمام سوره‌ها حتی
سوره یونس ارتباط برون محتوایی دارد.
۱.
تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج ۸، ص ۲۱۵.
۲.
تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ذیل آیه اول سوره یس.
۳. سید علی‌اکبر قرشی،
قاموس قرآن، ماده «حکم».
سایت اندیشه قم.
