سجده نباتات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سجده، نجم، گیاه، شجر، خضوع، اطاعت
پرسش: انسان برای سجده کردن خم شده و سر بر خاک می‌گذارد، بر این اساس سجده کردن نجم و شجر در آیه: "و النجم و الشجر یسجدان"
به چه معنا است؟
پاسخ: "نجم" به معنای
ستاره است، و گاه به معنای گیاه بدون ساقه می‌آید، و در این آیه
به قرینه "شجر" (درخت) منظور معنای دوم یعنی گیاه بدون ساقه است.این واژه در اصل به معنای
طلوع است، و اگر به گیاهان بدون ساقه "نجم" می‌گویند؛ بدان جهت است که از زمین سر بر می آورند. "شجر" به انواع گیاهان ساقه دار؛ مانند غلات، درختان میوه و... گفته می‌شود. بیشتر مفسران معتقدند که منظور از سجده "نجم" و "شجر"، خضوع و اطاعت این دو موجود در برابر امر خدا است؛ یعنی به امر او از زمین سر بر می آورند و به فرمان او رشد و نمو می‌کنند. سجده آنها مانند سجده انسان (نهادن پیشانی بر خاک) نیست، بلکه به معنای تسلیم و خضوع در برابر خدای متعال است.
برای روشن شدن معنای آیه و این که منظور از سجده "نجم" و "شجر" چیست! ناگزیر نخست معنای این دو واژه را بررسی می‌کنیم، آن گاه به سراغ تفسیر آیه می‌رویم تا دریابیم که منظور از سجده نجم و شجر در قرآن کریم چیست!
چنان که راغب در مفردات می‌گوید: "أصل النَّجْم، الکوکب الطالع، و جمعه نُجُومٌ، و نَجَمَ، طَلَعَ،... و منه شُبِّهَ به طلوعُ النّبات،...".
"نجم" در اصل به معنای ستاره است، و گاه به معنای گیاه بدون ساقه می‌آید. اساسا این واژه در اصل به معنای طلوع است، و اگر به این گیاهان(گیاه بدون ساقه) "نجم" می‌گویند؛ بدان جهت است که از زمین سر بر می‌آورند، و اگر به ستاره "نجم" گفته می‌شود، نیز به دلیل طلوع آن است. در این جا(سوره الرحمن) به قرینه "شجر" (درخت) منظور معنای دوم یعنی گیاهان بدون ساقه است. به این ترتیب "نجم" به انواع گیاهان کوچک و خزنده؛ مانند بوته کدو، خیار، خربزه و.... می‌گویند.
راغب، در معنای شجر اینگونه گفته است: شجر: "الشَّجَرُ من النّبات، ما له ساق"،
و الشجر: "ما قام علی ساق...".
شجر به انواع گیاهان ساقه دار؛ مانند غلات، درختان و... گفته می‌شود.
بنابر این، اگرچه معنای اصلی نجم همان ستاره است، اما بسیاری از
مفسران قرآن با توجه به کنار هم قرار گرفتن "نجم" و "شجر" نجم را به گیاه بدون ساقه (بوته ای) معنا کرده اند.
با این مقدمه و با توجه به روشن شدن معنای این دو واژه (نجم و شجر) به بررسی دیدگاه مفسران در
تفسیر این آیه می‌پردازیم تا روشن شود که منظور از سجده نجوم و درختان چیست.
بیشتر مفسران قرآن،پس از بیان معنای نجم به گیاهان بی ساقه،
سجده گیاهان و درختان را
اطاعت بی چون و چرا از خداوند متعال می‌دانند. و این اطاعت، همان پیروی از قوانین
تکوین و عدم تخلف و سرپیچی از مداری است که خداوند در عالم تکوین برایشان ترسیم کرده است.
علامه طباطبایی ضمن نقل نظر مشهور مفسران از معنای نجم می‌گوید:... این معنای خوبی است، آنچه که این نظر را تأیید می‌کند این است که کلمه نجم با شجر جمع شده است، هر چند که آمدن نام "شمس" و "قمر" در آیه جلوتر، ممکن است باعث این تصور در ذهن شود که شاید مراد از نجم، ستاره باشد. وی آن گاه می‌گوید: این که آیه شریفه می‌فرماید: گیاه و درخت برای خدا سجده می‌کنند، منظور از این سجده،
خضوع و اطاعت این دو موجود در مقابل
امر خدا است که به امر او از
زمین سر بر می‌آورند، و به فرمان او رشد و نمو می کنند... ".
برخی از مفسران نیز نجم را حمل بر همان معنای اصلی خود کرده و می‌گویند: نجم آن است که در آسمان است(ستاره) و شجر همان درخت است که در زمین است، و شاید هدف از یاد کردن این دو با هم، بیان دورترین چیزها و نزدیک ترین آنها به ما، در طبیعت بوده باشد، و این‌ها هر چند در نظر جامد و بی روح به نظر می‌رسند، اما اندازه‌ای از فهم و احساس دارند که آنان را به
عبادت پروردگارشان دعوت می‌کند: "وَ إِنْ مِنْ شَیْ‌ءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ"؛
و هیچ چیز نیست جز آن که
تسبیح گوید به
سپاسگزاری از پروردگارش، ولی شما
ستایش و تسبیح آنها را درنمی‌یابید.
از آن جا که
سجود دلالت بر منتهای
خضوع و
عبودیت دارد، سجود
ستاره و درخت در خاضع بودن آنها نسبت به سنت‌های الهی مربوط به خود آنها تجلی پیدا می‌کند، چه هیچ ستاره‌ای را نمی‌بینیم که از مدار خود
انحراف پیدا کند و هیچ درختی را که میوه‌ای جز میوه خود به بار آورد.
نجم چه به معنای ستاره باشد یا گیاه و نبات، سجده آنها مانند سجده انسان (نهادن سر بر خاک) نیست، بلکه به معنای تسلیم و خضوع در برابر خدای متعال است که تمام موجودات در مقابل او تسلیم‌اند و تسبیح او می‌گویند، منتها هرکدام متناسب با زبان خود؛ چرا که هر نوعی از موجودات را سجده مخصوص به خودشان است و ما با این چشم سر نمی‌توانیم سجده آنها را درک کنیم،
چنانچه هر نوعى از موجودات را تسبيح مخصوص به خود است كه ما چگونگى آن را نمی‌توانیم درک نمایيم به دلیل: "وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ"؛
اما شما ستايش و تسبيح آنها را درنمى‌يابيد.
اسلام کوئست
