رحیم و غفور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: رحیم، غفور.
پرسش: علت
تقدیم صفت «
رحیم » بر صفت «
غفور » در آیۀ «
یَعلَمُ مَا یَلِجُ فِی الأرضِ وَ مَا یَخرُجُ مِنهَا وَ مَا یَنزِلُ مِنَ السٌماءِ وَ مَا یَعرُجُ فیهَا وَ هُوَ الرٌحِیمُ الغَفُورُ » چیست؟
پاسخ:خداوند در آیۀ شریفۀ مورد بحث می‌فرماید:«آنچه در
زمین فرو‌می‌رود و آنچه را از آن بر‌می‌آید می‌داند، و (همچنین) آنچه از
آسمان نازل می‌شود و آنچه بر آن بالا می‌رود و او
مهربان و
آمرزنده است».
علامه طباطبایی در ذیل آیۀ شریفه می‌گوید: «یلج» مضارع از ریشۀ «ولوج» به معنای فرو‌رفتن، و بر‌خلاف خارج شدن است. همچنین کلمه «یعرج» از عروج معنای مقابل
نزول را می‌دهد؛ نزول یعنی پایین آمدن، و عروج یعنی بالا رفتن. اینکه فرمود خدا
علم دارد به آنچه در زمین فرو‌می‌رود، و از زمین بیرون می‌شود، و آنچه از آسمان فرو‌می‌آید، و به آسمان بالا می‌رود، گویا
کنایه است از
علم خدا به حرکت هر صاحب حرکتی، و آنچه انجام می‌دهد، و آیه شریفه با دو کلمه «
وَ هُوَ الرَّحِیمُ الْغَفُور » ختم شده و گویا در این جمله اشاره است به اینکه خدا رحمتی ثابت دارد، و مغفرتی که خاص اقوامی است که
ایمان داشته باشند.
برای توصیف خداوند بر رحیم و غفور، در آیۀ مزبور احتمالاتی داده شده است:
در میان اموری که به آسمان
عروج می‌کند، اعمال
بندگان و
ارواح آنهاست، پس اوست که آنها را زیر پوشش
رحمت و مغفرتش قرار می‌دهد.
نزول
برکات و
مواهب آسمانی مولود
رحمت او است، و اعمال صالحی که از بندگان به مقتضای «
وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ » بالا می‌رود، مشمول آمرزش او خواهد بود.
آنها که
شکر این نعمت‌ها را به‌جا می‌آورند مشمول رحمت‌اند و آنها که مقصرند اگر از حد نگذرانند مشمول
آمرزش الاهی واقع می‌شوند.
خلاصه اینکه آیه فوق در تمام ابعادش معنای وسیع و گسترده‌ای دارد، و نباید آن را در یک جهت محدود کرد.
با توجه به توضیحات و احتمالات فوق گفته می‌شود:
در آیۀ مورد بحث ابتدائاً فعل‌های «یَلِجُ»، «یَخرُجُ»، «یَنزِلُ» و «یَعرُجُ» به کار رفته است که دو فعل اول، مربوط به حالات تمام موجودات زمینی نسبت به ارتباط آنها با
زمین ، و فعل سوم و چهارم مربوط به حالات تمام موجودات آسمانی نسبت به ارتباط آنها با آسمان است.
اینکه چرا کلمه و یا جمله‌ای در آیه‌ای مقدم شده و همان، در آیه دیگر مؤخر شده است، در کتاب‌های
علوم قرآنی به آن پرداخته شده و در علت آن چنین گفته‌اند:چون بافت آیه به‌تنهایی در جایی
تقدیم را اقتضا می‌کند، ولی در جای دیگر تأخیر را می‌طلبد.
بنابراین، در آیۀ مورد بحث، صفت
رحیم با خصوصیات اول آسمان و زمین یعنی «یَلِجُ» و «یَنزِلُ»، و صفت
غفور با خصوصیات بعدی آن دو یعنی «یَخرُجُ» و «یَعرُجُ» متناسب است؛ به این بیان:آنچه در زمین فرو‌می‌رود، و آنچه از زمین خارج می‌شود، همه
رحمت و عطایای الاهی است، و آنچه از آسمان فرو‌می‌آید، و از اعمال مردم به آسمان بالا می‌رود، با اینکه اعمال گروهی از انسان‌ها پاک و کامل نیست، ولی خداوند آنها را مشمول
آمرزش خویش قرار می‌دهد. پس خدا دارای رحمتی ثابت و واسعه و مغفرتی که مخصوص مردم با
ایمان و توبه‌کنندگان است.
پایگاه اسلام کوئیست.
