راهکارهای موفقیت در شغل مشاوره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مشاوره .
پرسش: راهکارهای مهمی که به کمک آن‌ها می‌توان در
شغل مشاوره و امور مشاوره‌ای موفق بود کدامند؟
پاسخ: بحث راهکارهای مشاوره و امور مشاوره‌ای با توجه به انواع مشاوره‌های (
اخلاقی ، آموزشی، فکری، عاطفی،
خانوادگی ، حقوقی، پزشکی و...) از مباحث بسیار مفصلی است که پرداختن به هر کدام از آن‌ها نیاز به وقت و حوصله خاص خود را دارد.
لازم به ذکر است که محتوای جواب را در سه قالب می‌ریزم: قالب اول به انواع روش‌های مشاوره‌ای می‌پردازد، قالب دوم به اصول و فنون مشاوره‌ای اشاره دارد، و قالب سوم به اصول توصیه‌های مشاوره‌ای اشاره می‌کند:
در روش مشاوره، از نظر میزان فعالیت مراجعه کنندگان و مشاره و چگونگی رابطه آن‌ها، سه نظریه وجود دارد:
یک نظریه این است که مشاور بحث را در اختیار گیرد و تکنیک ها و فنون مشاوره، بسیار استفاده کند و در تشخیص علت‌های ناراحتی فرد بکوشد و راه حل‌های مناسب را به وی پیشنهاد کند. این نوع روش را روش مستقیم «Directive method» می‌نامند.
نظریه دیگر آن است که مشاور، در مشاوره محیط گرم و پذیرا را برای فرد فراهم کند تا او با آسودگی و دلگرمی به گفتگو و دادن اطلاعات لازم در مشاوره اقدام کند و نیز هدایت و
رهبری بخش مهمی از فعالیت‌های جلسه مشاوره را به عهده او گذارد و مشاور صرفاً به انعکاس احساسات او بپردازد و او را راهنمائی کند تا خود او به راه حل مناسب برسد. این روش را روش غیرمستقیم «Non - Directive method» می‌نامند.
نظریه متعادل این است که مشاوره با توجه به نوع مشکل فرد و توانمندی او، هر یک از دو روش مستقیم یا غیرمستقیم را که بخواهد،
انتخاب کند و در مواردی از هر دو روش استفاده نماید. این روش را «روش
انتخاب » می‌نامند.
ما در این قسمت به ۳ نکته مهم اشاره می‌کنیم:
عمل مشاوره از ابتدا تا انتها، باید یک فرایند دقیق و مشخصی را طی کند. به همین خاطر در ابتدا ما باید فضاسازی مناسبی برای مکان مشاوره داشته باشیم چه از نظر ظاهری (آرایش مکان، استفاده از گل طبیعی و...)، چه از نظر روحی و روانی (فراهم سازی اسباب تقویت روان، پرهیز از ایجاد
آشفتگی روانی و...) و چه از لحاظ معنوی و روحانی (
یاد خدا ،
دعا ، آهنگ و نوای معنوی و...).
در مشاوره باید به فنون مناسب ارتباطی آگاه باشیم و با ایجاد ارتباط متقابل و دریافت مشکل، به تجزیه و تحلیل آن بپردازیم سپس با شناسائی مشکل، به ارزیابی راه حل‌های ممکن و مناسب با اوضاع شخصی، روانی و رفتاری مراجعه کننده پرداخته و با
انتخاب راه حل‌های مناسب، برنامه‌ای رفتاری، برای مراجعه کننده، و در راستای حل مشکل او تنظیم نمائیم. هنگام عمل مراجع کننده به این برنامه‌ها نظارت را فراموش نکنیم و همیشه بر روند اصلاح رفتار مراجع خود نظارت داشته باشیم.
کیفیت بیان مسأله یا مشکل توسط مراجعه کننده می‌تواند متناسب با اوضاع روحی، روانی و رفتاری مراجعه کننده متفاوت باشد:
۱. گاهی بعضی از مراجعه کنندگان بدون هیچ دغدغه‌ای «تصریح به مشکل» می‌کنند.
۲. گاهی بعضی افراد مشکل خود را «کتمان» می‌کنند، و اینان یا مشکل خود را سربسته و بصورت کُد وار بیان می‌کنند، و یا اینکه مشکل خود را به دیگری نسبت می‌دهند و خود را نماینده شخص دیگر می‌دانند.
۳. گاهی مراجعه کننده مشکل را با «ابهام» بیان می‌کند، که این سخت‌تر از مرحله قبل است چون در مرحله قبل اگر مشاوره با همان کُدها توجه کند به مشکل پی می‌برد اما در ابهام گوئی، مراجعه کننده حتی بصورت کُدوار هم مشکل خود را بیان نمی‌کند.
۴. گاهی بعضی مراجعه کنندگان «سکوت» کرده و سخنی نمی‌گویند حال این سکوت یا ابتدائی است و از ابتدای مشاوره ساکت است و یا در حین مشاوره سکوت می‌کند.
نحوه برخورد شخص با مشاور با هر یک از این ۴ حالت بسیار مهم است.
ما در زیر برای هر کدام از این موارد یک شیوه را پیشنهاد می‌کنیم:
۱. هنگامی که مراجع مشکل را به صراحت بیان می‌کند از شیوه هدایت کننده استفاده کنید، یعنی اینکه اگر قسمتی را که مشاور فکر می‌کند بزنگاه مشکل است، از او تقاضای تکرار کند، یا اگر جایی بحث، از سیر اصلی منحرف شد بحث را به مسیر اصلی بر گرداند، یا اگر جایی نیاز به توضیح بیشتر داشت با لطائف الحیلی سعی کند تا مطلب را با روشنی بیشتری بیان کند و....
۲. هنگامی که مراجع اصرار بر کتمان دارد از شیوه بازدارنده استفاده کنید. مثلاً شما می توانید از تاریخچه مشکل سؤال کنید، یا حتی می‌توانید از تاریخچه
زندگی شخصی مراجع (البته با دقت و ظرافت) سؤال کنید، یا اینکه با دلائل منطقی و قوی بر حضور مراجع اصلی اصرار کنید (در مواردی که مراجع از زبان دیگری سخن می‌گوید)، یا اینکه او را
تشویق کنید به صراحت بیان، و یا او را از عدم صراحت در بیان مشکل بترسانید، و عواقب خطرناک و وخیم این مشکل را برای او بازگو کنید.
۳. هنگامی که مراجع سعی در مبهم گوئی دارد از شیوه آشکارسازی استفاده نمائید. مشاور با دقت، با واژگان و نکات کلیدی سخن مراجعه کننده توجه کند و از آن‌ها یادداشت برداری نماید و یا گاهی خود مشاور، سخن مراجعه کننده را تکرار کند و از مراجعه کننده بخواهد که آیا درست فهمیده‌ام یا نه؟ و یا گاهی می تواند با موارد و مطالبی که در تقریب
ذهن مشاور برای کشف مشکل مراجعه کننده مؤثر است گریز بزند. و حتی می‌تواند خود مشاور به مشکل تصریح کند و از مراجعه کننده اعتراف بگیرد که مشکل شما این است یا نه؟ البته توجه به علائم آشکار در گفتار و رفتار مراجع (مثل نحوه سخن گفتن،
اضطراب ، حرکت دست و چشم، نحوه نشستن و...) و همچنین تشویق و بیم دهی مراجع کننده نیز برای آشکارسازی مهم است.
۴. هنگامی که مراجع سعی در سکوت دارد می توان از شیوه به حرف در آوردن مراجعه کننده استفاده کرد. البته این سکوت می تواند دلائلی داشته باشد مانند عدم ایجاد رابطه حسنه بین مشاور و مراجعه کننده، عدم رضایت از فرایند مشاروه،
خستگی زیاد و...
و برای هر کدام راهکارهای مخصوص وجود دارد. در اینگونه موارد می‌توان از شیوه به حرف در آوردن استفاه کرد، و این می‌تواند با طرح سؤالات ابتدائی و روشن باشد یا حتی می تواند با درخواست نقاشی و تصویری باشد (چون در این حالت اینگونه افراد آنچه را در ذهن دارند به تصویر می‌کشند) یا پیشنهاد ارائه گزارشی مکتوب از خود، یا توصیف چیزی (مثل بهار)، یا حتی تقاضای نوشتن انشایی در موضوع خاصی نمائیم که در این صورت می‌توان مشکلات آن‌ها را از میان نوشته‌هایشان بیرون کشید. حتی بیان خاطرات هدایت کننده و جهت دهنده از خود توسط مشاور نیز می‌تواند در این زمینه به مشاور کمک کند.
آشنائی با فنون ارتباطی و روح و ساختار ارتباطات، به مشاور کمک می‌کند تا حس ارتباط متقابل و
همدلی را تقویت کند. بحث ارتباطات (کلامی، غیر کلامی، دوگانه) از مباحث مهم و مفصل در بحث‌های مشاوره‌ای و تربیتی است و کتاب‌های فراوانی نیز در این زمینه تدوین شده است. بنده بخاطر عدم اطاله، به این بحث نمی‌پردازم ولی در عوض یک برگ در باب «ارتباطات مشاوره ای» که به طور خلاصه و کلی به رکان آن اشاره شده است را ضمیمه می‌کنم.
در این قسمت به طور خلاصه و مختصر به توصیه‌هائی در زمینه، «مشاور» و «مراجعه کننده» می‌پردازیم. و علت بیان توصیه به مراجعه کننده با توجه به اینکه از موضوع سؤال جنابعالی خارج است این است که شما با در اختیار قرار دادن این توصیه‌ها به مراجعین خود، می‌توانید روند مشاوره را تسهیل نمائید. این توصیه‌ها از این قرار است:
۱. قبل از ورود به جلسه مشاوره، و به هنگام ارایه هر نوع راهکار و یا توصیه‌ای، با یاد
خداوند و
توکل بر او آمادگی روحی و معنوی کسب کنید و در راه مدد به مراجع از خداوند مدد بجویید.
۲. از جنبه
علمی به ساختار و آثار توصیه‌ها واقف باشید.
۳. با اطمینان خاطر و یا احتمال قوی به اثربخش بودن توصیه‌ها، آن‌ها را به مراجع القاء کنید.
۴. حتی الامکان از به کارگیری لحن
اخلاقی و
تربیتی بپرهیزید و بر لحن علمی و منطقی تأکید ورزید.
۵. جانب امیدبخشی و
انذاردهندگی را به نحو مطلوب و اعتدال آمیز رعایت کنید.
۶. از به کارگیری اطلاحات و واژگان صرفاً فنی و غیرضروری بپرهیزید.
۷. به توصیه‌های اخلاقی و تربیتی، خود نیز پای بند باشید.
۸. از وعده‌های غیرقابل انجام و یا سخت و دیر انجام بپرهیزید.
۹. از تعرض به اصول، ارزش‌ها و باورهای مراجع اجتناب بورزید، مگر در صورتی که مشاروه بابت تجزیه و تحلیل آن اصول باشد.
۱۰. نه چندان مجمل بگوئید که به ابهام بینجامد و نه چندان مفصل، که خسته کننده باشد.
۱۱. براساس خوشایند و بدآیند مراجع توصیه نکنید.
۱۲. توصیه‌ها از عوارض و لوازم نامطلوب مبرا باشد.
۱۳. برای برطرف شدن مشکل مراجع خود و یا درمان ناهنجاری او به درگاه خداوند
دعا کنید.
۱۴. پی گیری و انجام توصیه‌ها ممکن باشد.
۱۵. مشاوره باید به مراجع به چشم مخلوق و محبوب خدا و انسان و هم نوع نگاه کند و هرگاه ببیند که مشکل مراجع خارج از حیطه علمی او است او را به متخصصان برجسته ارجاع دهد.
۱. قبل از ورود به جلسه مشاوره و در حین شنیدن توصیه‌های مشاور، با خداوند ارتباط معنوی ویژه‌ای برقرار کند.
۲. مستمع خوبی برای توصیه‌های مشاور باشد.
۳. بر مشاور خویش
اعتماد ورزد و در عین حال از او انتظار
معجزه را نداشته باشد.
۴. از
عجله به خرج دادن، و انتظارات بیجا در امر درمان و یا حل مشکل خود پرهیز کند.
۵. نسبت به مشاور خود
متعهد بماند و در حد توانائی خود در به کار بستن توصیه‌ها تلاش کند.
۶. در صورت احساس نیاز به همکاری جدی و فعال مشاور در راستای عمل به توصیه‌ها با کمال
ادب و
احترام از او کمک بخواهد.
۷. به هنگام عمل به توصیه‌ها، واقعیات حالی، شخصیتی، روانی و رفتاری خود را از نظر دور ندارد و به عوارض و لوازم آن ملتفت باشد.
۸. در گزارش خود به مشاور در ارتباط با اقدام عملی بر توصیه‌ها، کاملاً
صادق باشد.
۹. از
جدال و
مراء با مشاور در ارتباط با توصیه‌ها بپرهیزید.
۱۰. در مقام اقدام به توصیه ها از خداوند مدد بجوید.
• فنون و روش‌های مشاوره، عبدالله شفیع آبادی، چ ۱۲، تهران:نشر ترمه، ۱۳۸۱.
• اصول و فنون مشاوره و راهنمائی، علی نقی فقیهی، چ ۱، تهران:انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳.
• ارتباط شناسی، محسنیان راد، تهران:انتشارات سروش، ۱۳۷۹.
اندیشه قم.
