دعای العهد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دعای عهد.
پرسش: آیا دعای عهد، از لحاظ سند و متن قابل تأیید است؟
پاسخ: یکی از دعاهایی که در عصر غیبت خوانده می‌شود و دارای مضامین بلندی است، دعای عهد است. این دعا را علامه مجلسی (ره) در سه بخش از «
بحار الأنوار» آورده است که در دو بخش برای آن سند ذکر کرده است. اگرچه بیشتر
راویان دعای عهد، از بزرگان و فقهای شیعه هستند، ولی در بین آنان کسانی هم وجود دارند که وضعیت روشنی ندارند، ولی چون اولاً: این دعا توسط عالمان بزرگی همچون سید بن طاووس (ره) در کتاب «
مصباح الزائر» و کفعمی (ره) در «
مصباح» و سپس توسط علامه مجلسی نقل شده است، نشان از
اعتماد آنان به دعای عهد دارد. ثانیاً: مضامین این دعا در ادعیه دیگر مورد تأیید قرار گرفته است؛ لذا می‌توان دعای عهد را خواند و ان‌شاء الله مورد اجر و ثواب الهی است.
دعای مشهور به «دعای عهد» را
علامه مجلسی (ره) در سه جای «
بحار الانوار»، از منابع مختلفی نقل کرده است که در برخی از کلمات دعا نیز اختلاف بسیار اندکی وجود دارد.
مجلسی ابتدا این دعا را در باب
رجعت و از کتاب «
مصباح الزائر و جناح المسافر» سید بن طاووس (ره)،
نقل می‌کند. سید، در این کتاب از
امام صادق علیه‌السلام دعایی را نقل می‌کند که بنا بر فرموده حضرتشان آمده:
هر کس آن را چهل صبح قرائت کند، از یاران حضرت
امام صادق عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در وقت قیام و ظهورشان گشته و اگر قبل از ظهور از دنیا برود، خداوند جهت یاری دادن به
امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف او را از
قبر درحالی‌که زنده شده و درصدد یاری امام است، خارج می‌کند. از این عقیده در
شیعه به‌عنوان «رجعت» یاد شده است.
در این‌جا علامه مجلسی (ره) فقط به بیان منبع این دعا، یعنی کتاب
سید بن طاووس و نقل او از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ اکتفا کرده و هیچ اشاره‌ای به سند این روایت نکرده است.
مجلسی (ره) دوباره این دعا را در باب ادعیه و دعاهای صبح آورده؛ ولی این‌جا به نقل از کتابی با نام «الکتاب العتیق» آورده است و اشاره‌ای به نویسنده آن نمی‌کند؛ ولی در بیان مصادر و کتاب‌های مورد استفاده‌اش در نگارش «بحار الأنوار»، در بیان معرفی «الکتاب العتیق» می‌گوید:
«و الکتاب العتیق الذی وجدناه فی الغری صلوات الله علی مشرفه تألیف بعض قدماء المحدثین فی الدعوات و سمیناه بالکتاب الغروی».
«(از دیگر کتاب‌های استفاده شده) کتاب عتیق است که توسط برخی قدمای محدثین نوشته شده که ما آن را در نجف اشرف یافتیم».
البته کفعمی(ره) چنین استظهار کرده است که این کتاب، تألیف محدث جلیل هارون بن موسی تلعکبری است.
و
علامه مجلسی در صفحات بعدی این بخش، همین استظهار کفعمی را نقل کرده است.
همچنین آقا بزرگ تهرانی می‌نویسد: نام دیگر «
الکتاب العتیق»، «
مجمع الدعوات» و یا «
مجموع الدعوات» است که نویسنده آن أبی‌الحسین یا أبی‌جعفر محمد بن أبی‌محمد هارون بن موسی تلعکبری است.
در هر صورت مجلسی (ره) بعد از ذکر
کتاب، سلسله اجازه و سند موجود در این کتاب را از قول نویسنده آن این‌گونه می‌آورد:
«الْکِتَابُ الْعَتِیقُ، قَالَ أَخْبَرَنِی السَّیِّدُ الْأَجَلُّ عَبْدُ الْحَمِیدِ بْنُ فَخَّارِ بْنِ مَعَدٍّ الْعَلَوِیُّ الْحُسَیْنِیُّ الْحَائِرِیُّ فِی سَنَةِ سِتٍّ وَ سَبْعِینَ وَ سِتِّمِائَةٍ قَالَ أَخْبَرَنِی وَالِدِی عَنْ تَاجِ الدِّینِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الدَّرْبِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَحْرَانِیِّ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ یَحْیَی بْنِ کَثِیرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْقُرَشِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ قَالَ قَرَأْتُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلْمَی قَالَ سَمِعْتُ سَیِّدَنَا الْإِمَامَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ ع یَقُولُ مَنْ دَعَا إِلَی اللَّهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً بِهَذَا الْعَهْدِ کَانَ مِنْ أَنْصَارِ قَائِمِنَا ع وَ إِنْ مَاتَ أَخْرَجَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ مِنْ قَبْرِهِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ کَلِمَةٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ أَلْفَ سَیِّئَةٍ وَ هُوَ هَذَا الْعَهْد...».
«صاحب کتاب گفت: سید بزرگوار، عبدالحمید بن فخار در سال ۶۷۶ گفت: پدرم مرا از قول تاج‌الدین حسن بن علی‌الدربی و او از محمد بن عبدالله بحرانی و او از ابی‌محمد حسن بن علی و او از علی بن اسماعیل و او از یحیی بن کثیر و او از محمد بن علی قرشی و او از احمد بن سعید و او از علی بن حکم و او از ربیع بن محمد مُسلی نقل کرده‌اند که ربیع گفت: من بر عبدالله بن سَلمی
قرائت کردم که شنیدم از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ که فرمود: هرکس این
دعا را در چهل صبح بخواند، از اصحاب
قائم ماست و اگر هم بمیرد خداوند او را از قبرش برای این امر خارج کرده و به ازای هر کلمه از این دعا هزار حسنه به او عطا کرده و هزار
گناه را از او می‌آمرزد و آن دعا، این عهد است...».
بررسی افرادی که در این سند آمده‌اند، به شرح زیر است:
همان‌طور که گفته شد؛ علامه مجلسی (ره) صاحب «الکتاب العتیق» را از محدثان قدیمی
شیعه می‌داند. با توجه به این‌که خود علامه مجلسی و دیگران، استظهار کفعمی را نقل کرده‌اند که نویسنده این کتاب «أبی‌جعفر محمد بن أبی‌محمد هارون بن موسی تلعکبری» است.
نامش در سلسله اجازات
علما وجود دارد.
شیخ حُر عاملی او را فاضل، محدث و راوی نامیده است.
یعنی، سید شمس الدین فخار بن معد موسوی؛
شیخ حر عاملی درباره او می‌گوید: «او عالم، فاضل، ادیب و محدث است و از ابن ادریس حلی و شاذان بن جبرئیل القمی روایت نقل می‌کند.
فخار بن معد در رمضان سال ۶۳۰ هجری وفات کرده است.
اسم صحیح او حسن بن علی دربی است نه آن‌که
علی فرزند دربی باشد
که در این قسمت بحار الأنوار اشتباهاً این‌گونه آمده است. حسن بن علی دربی نیز یکی از فقها و عالمان بزرگ شیعی است.
وی نیز یکی از فقهای امامی در قرن ششم
و از مشایخ تاج الدین حسن بن علی دربی است.
وی از فقها و اساتید محمد بن عبدالله بحرانی شیبانی بوده است.
وی نیز استاد حسن بن علی و از فقها بوده است.
مطلبی درباره او در کتاب‌های تراجم و رجالی شیعه یافت نشد.
در کتاب‌های رجال احادیث شیعه، تنها کسی که از او به نام محمد بن علی القرشی نام برده‌اند، محمد بن علی، ابوسُمینه است
که در طبقه اصحاب
امام رضا علیه‌السلام ذکر شده است.
ابوسمینه بسیار ضعیف و فاسد الاعتقاد شمرده شده است.
پس اگر شخص مورد نظر در
روایت ، همان ابوسمینه باشد که ضعیف است، و الاّ مجهول می‌باشد.
این شخص، در منابع رجالی شیعه و اهل سنت عبارت از چندین نفر هستند:
که شیخ صدوق از وی روایت می‌کند،
چیزی از حالاتش یافت نشد، و ظاهراً مجهول است.
که از او هم اطلاعی یافت نشد. خطیب بغدادی از او نام برده و گفته محمد بن سلمة أبو عبیدة الأموی الهیتی از او روایت نقل می‌کند.
که در منابع
اهل سنت از او نام برده شده است.
به هر‌حال، معلوم نیست که احمد بن سعید کدام‌یک از این افراد است. به علاوه، در
روایات دیده نشد که شخصی با نام احمد بن سعید از علی بن حکم روایت نقل کرده باشد.
وی در رجال طوسی از اصحاب امام رضا علیه‌السلام،
و از عالمان جلیل القدر و ثقه شمرده شده است.
وی امامی است که عده‌ای، کتابی از او نقل کرده‌اند و گویا کتاب وی از جمله کتاب‌های مشهور بوده است. او از
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ روایت نقل کرده است،
و بیش از این درباره وی مطلبی یافت نشد.
چنین شخصی در بین
راویان وجود ندارد، و به احتمال قوی از اشتباهات نساخ «بحار الانوار» باشد؛ زیرا علامه مجلسی برای بار سوم، دعای عهد را در ذیل عنوان «الاستشفاع بمحمد و آل محمد فی الدعاء و أدعیة التوجه إلیهم» آورده است که در آن به‌جای عبدالله بن سلمی، ابی عبدالله بن سلیمان آمده است.
اما به احتمال قوی «ابی‌عبدالله» هم صحیح نیست و نام صحیح او، عبدالله بن سلیمان است؛ زیرا:
اولاً، شخصی به نام ابی‌عبدالله بن سلیمان در میان راویان نیست؛
ثانیاً، عبدالله بن سلیمان عامری کسی است که ـ همانند سند روایت
دعای عهد ـ تنها ربیع بن محمد از او در
کتب اربعه نقل روایت کرده است؛
پس جای هیچ تردیدی نیست که شخص مورد نظر، همان عبدالله به سلیمان عامری است.
رجال برقی و رجال طوسی
او را از اصحاب امام صادق ـ علیه‌السلام ـ نامیده‌اند. آیت الله خویی (ره) او را ثقه می‌داند.
اگرچه بیشتر راویان دعای عهد از بزرگان و فقهای شیعه هستند، ولی در بین آنان کسانی هم وجود دارند که وضعیت روشنی ندارند؛ اما چون این دعا اولاً: توسط عالمان بزرگ همچون
سید بن طاووس (ره) در کتاب «
مصباح الزائر» و کفعمی (ره) در «مصباح» و سپس توسط علامه مجلسی نقل شده، نشان از اعتماد آنان به
دعای عهد دارد؛ ثانیاً: محتوای این دعا در ادعیه دیگر مورد تأیید قرار گرفته است؛ برای نمونه، یکی از مهم‌ترین مضامین این دعا، بحث بازگشت به دنیا و رجعت است،
که مطابق با اعتقادات و منابع کلامی شیعه است.
مشابه آن را در دعاهای متعدد از جمله زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «و من را قرار ده از بهترین پیروان شما و کسانی که.... در
رجعت شما برای پیکار بر ضد دشمنانتان باز می‌گردند، و در دولت شما به حکومت می‌رسند، و در جوی از سلامت و عافیت شما؛ به شرف و علو مقام نائل می‌شوند، و در ایام شما عزت و تمکن و ثبات می‌یابند، و فردا چشمشان به دیدار شما روشن می‌گردد».
بنابراین اگرچه سند دعای عهد دارای اشکالاتی است؛ ولی مضامین عالی آن در دیگر دعاهای معتبر مورد تأیید قرار گرفته است و می‌توان آن را خواند و ان شاء الله مورد اجر و ثواب الهی است.
پایگاه اسلام کوئست.
