حوزه علمیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حوزه علمیه.
پرسش: حوزه‌های
علوم دینی چرا از زمان عقب مانده‌اند؟
پاسخ: سؤالی که مطرح شده است درباره ارتباط حوزه‌های دینی با زمان و استفاده این
سازمان از فن‌آوری روز است. در اینجا باید پرسید که ما تا کجا باید با زمان و جامعه همراه باشیم؟
برخی چنین می‌اندیشند که ما باید همواره تابع زمان باشیم و به اصطلاح نباید از زمان عقب بمانیم. در مقابل عده‌ای به‌طور
مطلق به گذشته و
سنت دل خوش کرده و هر چیز جدیدی را
بدعت و مردود می‌دانند. روشن است که این دو فکر ریشه در
افراط و
تفریط دارد و هر دو
باطل است.
شهید مطهری، اندیشه اول را تندروی و
جهالت می‌داند و دومی را کندروی و
جمود.
در این میانه راه صواب،
اعتدال بین آن دو است؛ اولاً، درست نیست که به‌طور مطلق ما تابع زمان باشیم؛ زیرا همان‌طور که شهید مطهری(ره) می‌فرماید: زمان و جامعه در آن، دوگونه تغییر می پذیرد، تغییرهایی که باید آنها را «پیشرفت» نامید و تغییرهایی که سقوط و انحطاط است.
اگر تحول جامعه در جهت انحطاط باشد، وظیفه ما
تبعیت نیست. تحولاتی که در جهان امروز، و مخصوصاً
جوامع غربی صورت گرفته است، از جهتی انحطاط و سقوط بوده است؛ چراکه از نظر ایمانی و اخلاقی روز‌به‌روز در حال سقوط هستند و مسلم است که این تحولات قابل تبعیت نیست؛ ثانیاً، از طرفی هم درست نیست که از فن‌آوری روز آنها استفاده نکنیم و خود را به جمود فکری مبتلا کنیم. حوزه‌های دینی هم، در راستای اهداف الهی و دینی خویش، از تمامی این امکانات، استفاده می‌کند و اگر هم کمبودهایی در این راستا دیده می‌شود، ریشه در مشکلاتی دارد که از مدت‌ها قبل گریبانگیر حوزه بوده است؛ برای نمونه به چند مورد اشاره می‌شود:
حوزه شیعی از آغاز پیدایش با مشکلاتی رو‌به‌رو بوده است؛ از یک‌سو، وضعیت
شیعیان نابسامان بود و آنها همواره تحت فشار بودند و از سوی دیگر، حوزه دینی از مکانی به مکان دیگر منتقل می‌شد و ثبات لازم را نداشت. در چنین وضعیتی تحول و پیشرفت در حوزه‌های دینی بسیار مشکل بود.
دانش‌پژوهان مکتب اهل‌بیت ـ علیهم‌السلام ـ در این کلاس، آموخته بودند که همواره با
ظلم و جور در ستیز باشند و آوای ملکوتی
سیدالشهدا ـ علیه‌السلام ـ همواره در گوششان طنین‌انداز بود که می‌فرمود: «هیهات منّا الذلّة»، روشن است که این افراد با چنین فکری نمی‌توانستند ظلم حکومت‌های نامشروع را ببینند و سکوت کنند؛ به همین سبب حکومت‌های جور، هیچ وقت رابطه دوستانه‌ای با حوزه‌های دینی
شیعه نداشتند و همواره آنها را تحت فشار قرار می‌دادند و مانع بزرگی در برابر ایجاد یک سازمان منسجم و تحول درونی در حوزه بودند.
روحانیت آگاه همواره با
استعمار در ستیز بوده و بسان سدی قدرتمند در برابر اهداف شوم آنها ایستادگی کرده است. و طبیعی است که
استعمارگران دست به اقداماتی علیه این
شجره طیبه بزنند.
مقام معظم رهبری ـ مد‌ظله ـ در این‌باره می‌فرماید:
وقتی میرزای شیرازی، آن
فتوا را داد، استعمار حساب کار خودش را کرد. روی
حوزه‌های علمیه کار کردند، تا هر‌چه که بتوانند، حوزه‌های علمیه را از جریانات سیاسی و جاری
دنیا، برکنار کنند.»
تأثیر این عوامل هنوز هم در
حوزه علمیه مشهود است؛ ولی به لطف خداوند متعال، در سایه نظام
مقدس جمهوری اسلامی ایران، این عوامل دیگر نمی‌تواند تأثیر چشمگیری در این سازمان داشته باشد. و اینک باید به موانع درونی تحول در حوزه اشاره کرد، که عبارتند از:
نظام مالی حوزه که اغلب از طریق مردم و پرداخت سهم مبارک
امام ـ علیه‌السلام ـ تأمین می‌شود، مشکلاتی دارد که به آن اشاره می‌شود؛
چون این بودجه، آزادانه و با اختیار، از طرف مردم پرداخت می‌شود، ثبات خاصی نداشته و از نظر مقدار نیز، بسیار اندک است و در گذشته، این یک معضل مهمی بین طلاب به شمار می‌آمد؛ به‌گونه‌ای که اکثر آنها با
فقر و تهی‌دستی زندگی می‌کردند. ناگفته پیداست، امروزه نیز این مشکل بین
طلاب علوم دینی وجود دارد.
به فرموده
شهید مطهری(ره)، وابستگی مالی حوزه، به مردم، یک نقطه مثبت دارد و یک نقطه منفی. از سویی، چون متکی به مردم است، قدرتمند است و می‌تواند در برابر حکومت‌ها ایستادگی کند، ولی از سویی دیگر حریتش را از دست می‌دهد؛ زیرا معمولاً، توده مردم، معتقد و باایمان‌اند، اما
جاهل و بی‌خبر. در نتیجه با اصلاحات مخالف‌اند.
شهید مطهری(ره) یکی از آثار این وابستگی را عوام‌زدگی معرفی می‌کند و در این‌باره می‌فرماید: خاصیت عوام این است که همیشه با گذشته و آنچه به آن خو گرفته
پیمان بسته است،
حق و
باطل را تمییز نمی‌دهد. عوام هر تازه‌ای را بدعت یا هوا و هوس می‌خواند، ناموس
خلقت و مقتضای
فطرت و طبیعت را نمی‌شناسد، از‌این‌رو با هر نُوی مخالفت می‌کند و همیشه طرفدار حفظ وضع موجود است.»
سپس به‌عنوان شاهد جریان شیخ عبدالکریم حائری (ره) را
ذکر می‌کنند که قصد داشتند، کلاس‌های آموزش زبان‌های خارجی و برخی علوم مقدماتی، در حوزه دایر کنند؛ ولی عده‌ای از مردم که حوزه وابستگی مالی به آنها داشت، آن را
بدعت و آموزش زبان
کفر نامیدند و مانع این کار شدند.
يکی از خصوصيات حوزه اين است که همواره با سنت خو گرفته تا از بدعت‌ها و بدايع زمانه دور بماند. اين پديده، هم مزيت است و هم منقصت، از سويی باعث شده است تا صفا و
اخلاص و
معنویت و دوری از بدعت‌ها، در حوزه حفظ شود. ولی از سويی ديگر در اين امر
افراط و زياده‌روی شده؛ به‌گونه‌ای که تبديل به جمود فکری و تعصب‌های غير معقول گرديده است. برخی از حوزويان با ناچيز شمردن خود در برابر گذشتگان و
مقدس شمردن افراطی آنها، مانع تحول و اصلاحات می‌شوند.
از جمله مشکلاتی که در
حوزه علمیه ديده می‌شود، وجود دفاتر متعدد
مراجع معظم
تقلید است، که عده‌ای با افکار مختلف و اهداف ارزشی و گاهی غير ارزشی در اين دفاتر مشغول فعاليت هستند. وجود اين دفترها از سويی باعث شده است که امکانات حوزه به تعداد آنها تقسيم شده و تأثير آن پايين بيايد. و از سويی ديگر به سبب عدم تفاهم بين اين دفاتر يک برنامه سازمان‌دهی شده منظم بين آنها وجود ندارد. به‌عنوان شاهد می‌توان به چگونگی توزيع شهريه طلاب اشاره کرد.
يکی از عواملی که باعث شده است عده‌ای از حوزويان در برابر تحولات روی خوش نشان ندهند، آشنا نبودن آنها با چنين تحولاتی است. آنها به خوبی نمی‌دانند که اين تحولات تا چه حدی برای حوزه مفيد است و نگران اين مطلب هستند که نکند اين اصطلاحات منجر به بی‌محتوايی حوزه و بر باد رفتن علمای سلف باشد.
امروزه در حوزه علميه قم و برخی شهرهای ديگر ده‌ها مراکز آموزشی و تحقيقی، تأسيس شده است که
طلاب علوم دینی در کنار دروس حوزوی، به‌طور تخصصی در رشته‌های متعددی مانند
فلسفه،
کلام،
تفسیر، جامعه‌شناسی،
علوم سیاسی و... مشغول به تحصيل هستند و در اين مؤسسات، علاوه بر دروس دينی، کلاس‌های آموزش زبان و... برگذار می‌شود و طلاب زيادی امروزه از اين مراکز فارغ‌التحصيل شده‌اند که در دانشگاه‌ها و حتی کشورهای خارجی مشغول ترويج
علوم اهل‌بيت ـ عليهم‌السلام ـ هستند.
ادعايی که برخی مطرح کرده‌اند در مورد استفاده نکردن حوزه از فن‌آوری روز صحيح نيست؛ چراکه امروزه در اکثر مراکز آموزشی و تحقيقی حوزه از امکانات روز استفاده می‌شود. اگر به
شبکه جهانی اینترنت سری بزنيد، می‌بينيد که اکثر مراجع و مراکز دينی از طريق اين شبکه جهانی مشغول ترويج
احکام دین هستند.
به‌هر‌حال پيشرفت‌هايی که در حوزه علميه صورت گرفته است، واقعاً قابل توجه است و ما اميدواريم که اين تحولات در آينده‌ای نه‌چندان دور به حد مطلوب خود برسد.
سایت اندیشه قم.
